Alimov

O'zingni tergash sud qilib hukm chiqarish o'zgalarni sud qilishdan ming karra qiyinroq. Agar o'zingni sud qila bilsang, demak chindan ham donishmand odam bo'lib chiqasan.

"Kichkina shahzoda"
Antuan de Sent-Ekzyuperi

Etib o'tganimde Aql borki inson hayotda yashidi. Odam qo'l oyoqsiz, ko'z quloqsiz hayotda yashashi mumkin lekin aqlsiz yashashni iloji yo'q. Shunga fikrlay olmaydigan jamiyat o'lik jamiyat hisoblanadi. Mohiyatan inson aqldan tashkil topganakan bu aql bizga tegishli emas. Umuman inson tanasi o'ziga tegishli emas. Lekin bizga yashash uchun aql va tana berilganakan buni his qilgan holda nima qilish inson o'ziga bog'liq. Shu jihatdan kimdir aqli yoki husni tanasi evaziga boshqa aql va husn tanadan o'zini baland tutsa unda u odamda chuqur tafakkur yo'q, o'likdanam farqi yo'q. Insonga tegishli narsa uni bu dunyoda erishishi mumkin bo'lgan boyligi davlati desak, shu sababdan ham insonlar boylikka davlatga intilib yashiydi desak, muhim jihat unda aql va tana yashash uchun berilmaganida bu davlatiyam hech narsasi bo'lmas edi. Ya'ni hech kim edi o'zi u. Shu jihatdan qaralsa birinchi e'tibor boylikka emas insonga yashash uchun berilgan narsalarga qaratilsa jamiyat yengil tabiat bo'lmaydi.

Jamiyatimiz qiziq. Sodda odamlarni aqli yo'q db o'ylasa kere ko'pchili. Lekin shu sodda odam katta obro' e'tibor, katta boylikka erishsa u dahoga shu jamiyat uchun kerak bo'lsa haloskorga aylanadi. Balzak "Sag'ri teri tilsimida" jamiyat fikrini yengil tabiat ayollarning eng tubaniga o'hshatgani bejiz emas. Kimdir o'zini aqlliman disa chunmiman chunki odamlarda fikrlar, tajribalar har hil. Aql to'g'risida man uchun muhim jihat insonga aql berilibtiki hayotda yashavotti ya'ni aql unga yashash uchun berilgan. Aql bo'lmasa yoki ishlamasa inson bu hayotda yo dunyoga kelmagan yoki o'lgan. Kimdir o'zini kimdandir aqlli db hisoblashi "Man sandan ko'proq yashiman! Manga sandan ko'ra ko'proq umr berilgan!" diydigan darajada bemani lekin buni o'zini aqlliman dp hisoblavotkan odam chunomidi chunki aql o'zi insonga nimaga berilganiga aqli yetmidi.

Yigirma birinchi asrda daromad, sog'liq, foydalanish imkoniyati, ijtimoiy qobiliyatlardan tortib umumiy turmush darajasigacha inson hayotining ko'plab yo'nalishlarida rivojlanish kuzatildi. Shunga qaramay, Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, 2005-yildan 2015-yilgacha dunyo bo'ylab ruhiy tushkunlik darajasi 18 foizga oshgan. Buning asosiy sababi shuki, hozirgi vaqtda tobora ko'pchilik hayotning qiymatini o'zining baxtga intilishlari asosida qabul qilmoqda.

Mark H. Lou

Manimcha Odam Ato bilan Momo Havvo jannatdan quvilishganda bir-birligi bilan rosa urushishgan bo'lishsa kere.
Odam ato Momo Havvoga: - San db bo'ldi!
Momo Havvo: - Yo'q san db bo'ldi 🤨😡

Ba'zida hayotni ko'r va karlardek boricha qabul qilib yashash kerak. Bir psixoterapevt kitobida o'qigandim tug'ma nogiron bo'lib tug'ilgan odamlar nogironligi bo'lmagan odamga nisbatan baxtliroq yashashar ekan. Psixoterapevt nima sababdan bu fikrdaligini yozmi qo'yaqolaman. Bu haqida o'zimni fikrim esa biz o'zimizda yo'q bo'lgan narsalarni qabul qila olmasak qiynalamiz. Borlarini esa qadrlamaymiz. Tug'ma nogironligi bo'lgan odamlar esa shunchaki qabul qila oladi ko'p narsani. Nogironligi bor tanishim bor ularni necha bor ko'rgan bo'lsam har ko'rganimda baxtli va muhimi samimiy ko'rganman...

Odamlar aytishadi-ku, agar jinni biror narsaga nazar solsa, u narsa uning hush ko'rmaydigan narsasiga o'xshagan bo'lsa, u holda uning tasavvurida o'sha zahotiyoq bu narsaga hush ko'rmaslik hissi paydo bo'ladi. Shu bilan haligi kishi u narsadan o'zini avaylab-asrab, chetlashib yurishga urinadi. Vaholanki, aslini olganda, bu narsaning o'zi o'sha hayol qilinganday yomon narsa bo'lmasligi ham mumkin.

Abu Nasr Forobiy

Forobiyni inson mohiyati haqidagi fikri :
Inson mohiyati aqldan tashkil topgan.

Hozir Forobiyni o'qivomman. Forobiy fikrlari miyamni portlatdi.

Aflotun "hamma ezguliklar ayni paytda yoqimli, nimaiki chiroyli va ezgu bo'lsa, hayrli va yoqimli, ammo ko'p yoqimli narsalar hayirli emas" degan iboralarni tushuntiradi. Ezguligi yo'q, faqat yoqimli narsalar bilan esa aqli kalta odamlar rohatlanadilar. Ezgulik, yaxshilik, ulardan hosillanadigan natijani biluvchi odamlar uchun yoqimlidirlar, bilmaydiganlar uchun esa yoqimsizdirlar.

Abu Nasr Forobiy

Odam Ato, Momo Havvo va Iblisning bolasi haqida rivoyat

Xakimi Termiziy aylab hikoyat,
Demish Odam va Havvodin rivoyat.

Ki tavba aylabon, birlashdilar so'ng,
Qo'yib jannatni, yerga tushdilar so'ng.

Chu Odam yo'q edi ul joyda bir kez,
Shoshib, Havvo qoshiga keldi Iblis.

Uni Hannos degan bir o'g'li bordi,
Uni topshirdiyu ko'zdin yo'qoldi.

Kelib Odam, chu iblisbachchani ul,
Ko'rib, qaxru g'azabga mindi butkul.

Dedi: kam erdimi ul kirdikori?
Uchibsen hiylavu makriga bori...

U iblisbachchani qonlarga qotdi,
Tanini burdalab, har yonga otdi.

Yana Odam ketib, bas keldi Iblis,
Chaqirdi o'g'lini aylab u tablis.

Ko'rindi o'g'li, ul chilpora erdi,
Yig'ib Iblis uni, joy-joyga terdi.

Chu Iblis bo'ldi g'oyib, qaytdi Odam,
U Iblis bachchaga ko'z soldi bir dam.

Boqib Havvoga so'ng qichqirdi: xotin,
Yana o'tlarga yoqmoqmi muroding?

Bu gal u boshqacha tutdi udumni,
Ollovga tashladi zuriyodi shumni.

Sovurdi kullarin, ordona etdi,
O'zi faryod solib, bir yoqqa ketdi.

Tag'in ul joyda hozir bo'ldi Iblis,
Chaqirdi o'g'lini kel deb qaro yuz.

Yig'ildi kullari, andin shu asno,
Yana zuriyodi mal'un bo'ldi paydo.

Yana etdi uni Havvoga tortiq,
Dedikim, asra, berma elga ortiq.

Qarab tur, qaytaman bir-ikki kunda,
O'zim birlan olib ketgaymen unda...

Dedi chun bo'ldi g'oyib, keldi Odam,
Yana Xannos tufayli chekdi ul g'am.

Yana Havvoni jerkib, etdi koyish,
Dedi: devi lain aqlingni olmish.

Chu bilmasmiz, o'shal shaytoni yog'u,
Ne shumlik aylagay, bizga qorong'u...

Yana o'ldirdi iblisbachchani ul,
Pishirdi o't qalab, o'tda ani ul.

Yedi Havvo ila, nonushta etdi,
Keyin bir ish bilan bir yoqqa ketdi.

Yetishdi shunda shaytoni lain boz,
Ayo Xannos, deya ul chekdi ovoz.

Javob berdi bola: men bundadirmen,
Ki Havvo onaning qornidadirmen...

Ovozi yetdi Xannosning lainga,
Dedi: maqsad muyassar bo'ldi menga.

Quvonmaymu, etardim har nafas shu
Bashar botiniga kirmoqni orzu.

Ki Odam ichiga men kirsam erdim,
Bo'lurdi odamiylar mustamandim.

Gaxi, chun o'ltirarkan unda Xannos,
Solarmen siynalarga qutqu, vasvos.

Gaxi, tanlarda shaxvat qo'zg'aturmen,
Tomirlarda gaxi qondek oqarmen.

Gaxi talqin etarmen toati xos,
Riyo kelgaydir andin, yo'qki ixlos.

Sehrbozlik qilib chun o'ngu so'ldin,
Surarmen odamiyni to'g'ri yo'ldin...

U shayton senda ham raxtini qurmish,
U bir sulton bo'lib, taxtini qurmish.

Seni etmish sehrbozlikka shaydo,
Havasni aylamish ko'nglingnda paydo.

Agar shayton chu shayton bo'lmas erdi,
Hamma mardumga sulton bo'lmas erdi.

Basharni bir-biriga qayrarmish ul,
Solib anduxga, sarson aylamish ul.

Necha dillarni ul uyquga solmish,
Necha suvlarni ul tuproqqa qormish.

Senga ham aylamish ul bo'ylakim kor,
U bois ko'zlaringda ashki hunbor.

Agar bir dona donga boqmas erdi,
Buvang ham necha yuz yil yig'lamasdi.

Qara, Iblisi g'addor ko'ksida rashk,
Damo-dam yig'lagay ko'zdin to'kib ashq...


Fariduddin Attor

Asar yozuvchisi Shvetsiyalik "psixolog" ekan. Asari orqali inson psixikasini qolibga solib guruhlarga bo'lgan. Inson tabiati murakkab buni unutgan ko'rinadi janob "psixolog". Chalasavod psixologlarni yoqtirmasligim sababi ularni gapirayotgan gapidayam yozayotgan kitobidayam, o'tqizayotgan treninglaridayam ezgu niyat yo'q. Shvetsiyalik "psixolog" aytishicha kitobi orqali insonlarni bir-birini tushunishiga yordam bermoqchikan) Mana ezgu niyat. Insonlar bir-birini tushunishi, Tomas Erikson o'ylab topgan guruhlarga bo'lish orqali bo'lmaydi.

Ps. Bu yil faqat badiiy va falsafiy adabiyot o'qiganimga asar juda ahmoqona tuyulvotgan bo'lishi mumkin. Oddiy odam o'qisa qabul qisa bo'ladigan asardek tuyular balkim.

Men ikkinchi bir hayotni aslo orzu qilmayman. Chunki zot e'tibori ila bu hayotda o'liklarning orasida tirildim.

Spinoza

Daosizmda hind va suqrotona tafakkurdagidek, aql-zakovatda erishish mumkin bo'lgan eng oliy daraja - hech vaqoni bilmasligimizni bilishdir. " Kimki bilimi ziyoda bo'lgani holda bilimsiz omiday kamtar bo'lsa, shubhasiz, u ma'rifatli zot; kimki hech vaqoni bilmagani holda barcha ilmlardan boxabar kimsadek kalondimog' bo'lsa, xastalikka chalingan".

Erix Fromm

Bu san'at ahli bilan naqsh beruvchi rassom san'ati o'rtasida qandaydir munosabat bor. Bular ikkalasining san'atdagi moddasi turli tuman bo'lsa ham, ammo shaklda, yaratilish va maqsadlarda bir-biriga mos keladi. Yoki aytaylik, o'sha ikkala yaratilgan narsada, ular shakllarida va maqsadlarida bir-biriga muvozanat, o'xshashlik bor. Bu shundayki, she'r san'atini bezaydigan narsalar so'z - mulohazalar bo'lsa, rassomlar san'atini bezaydigan narsa - bo'yoqlar sanaladi. Bularning ikkovi o'rtasida farq bor, ammo ikkalasi ham fe'lda bir-biriga o'xshash, ikkalasi ham odamlar tasavvuri va sezgilarida bir maqsadga - taqlid qilishga yo'nalgan bo'ladi.

Abu Nasr Forobiyni
Aristotelning "Poetika" asariga sharhidan.