Soʻnggi paytlarda tarmoqlarni gʻarq etayotgan xabarlarni oʻqib aslida jamiyatimiz fikrlash va tafakkurdan anchayin yiroq ekanligini osongina ilgʻaydi kishi. Fikr yuritishning shunchaki quruq nazariy, oldi-qochdi ilmiy uslublarini nazarda tutmayapman. Biz biror amalning, jamiyat oʻlaroq ommatan ado etiladigan mashgʻulot boʻlsin yoki diniy amalning real ahamiyatini anglashga qosirmiz. Buning boisi yuz yillik aqliy qullikka borib taqaladi. Lekin bugun koʻpgina imkoniyatlarga qaramay biz jamiyat yigʻiladigan, odamlar uyum-uyum boʻlib, iborat qiladigan rituallarning asliy ahamiyati va uning odamlarga unumini idrok etishdan yiroq boʻlib qolaveryapmiz.
Gap shunchaki, masjidlar jamiyatni birlashtiruvchi, fikriy, amaliy, moddiy, maʼlum maʼnoda jismoniy, martabaviy tenglikni kafolatlaydigan maskanlardir. Ularning eng katta foydasi vaqtni toʻgʻri va foydali sarflashga yoʻnaltirishdir. Shu bilan birga gʻoya tashuvchi ham hisoblanib, ijtimoiy fikr dinamikasini ildam yurgizib turishga qodirdir. Mana shu yerda jamiyatga chindan zarur boʻlgan axloq dinamikasi namoyon boʻladi.
Axloq ijtimoiy shakllanadigan jarayon boʻlib, dogma hisoblanmaydi. Odamzod axloqni oʻzida shakllantirishi uchun u ijtimoiylashishi kerak. Ijtimoiylashuv esa toʻgʻri muhit va vaqtdagina oʻzining ijodiy samarasini beradi. Siyosatda hokimiyat elitasi jamiyat oʻzida shakllantiradigan har qanday qarash, axloq, fikr yuritish va oʻzaro munosabat ortidagi vositalarga egalikni da'vo qilgani, bularga sohiblik qilishga intilgani uchun, pastdan yuqori tomon shakllanuvchi har qanday ijtimoiy foydali jarayonni nazorat etishga, tizginlashga harakat qiladi. Biroq jamiyatda azaliy va tarixan tanadagi oqar qondek harakatda boʻlib kelgan diniy-madaniy qadriyatlar koʻpincha total nazoratga toʻgʻanoq boʻlishi mumkin.
Hatto odamlar oʻzaro fikr almashmay, oqim jarayoni sodir boʻlmagan taqdirda ham, diniy ijtimoiy amallarning jamiyatga ta'siri unumli koʻrinishda namoyon boʻlaveradi. Buni anglab yetish uchun unga muqobil qoʻyilayotgan, biroq oʻz samarasini kutilganidek koʻrsatolmayotgan qatlamlarni band etuvchi mashgʻulotlarni qayta koʻrib chiqish kerak. Kompyuterxonalar, restoran-kafelar, choyxonalar, sport zallari, dam olish maskanlari, teatrlar, bogʻ va parklar, turistik hududlar tarqoq boʻlib, birlashtirishdan koʻra sochishga, harakatga undashdan koʻra yumshatish va bostirishga xizmat qiladi. Bunga diniy ibodat maskanlarini ham qoʻshish mumkin, biroq bir nuqtaga, samoviy yoʻnalish kasb etuvchi, metafizikani oʻz ichiga olgan faoliyat oʻz oʻzidan har qaysi mashgʻulotdan foydalilik, taʼsir, ijtimoiy fikr dinamikasi, axloq, siyosiy gʻoyani yetkazishda qudratlidir. Shu vajdan nazoratga olishga urinish borki, bunda asosan yoshlarni tiyishga harakat ilk oʻrinni egallaydi. Ammo bunday vositadan real manfaat olishga, jamiyatni uygʻoq, siyosiy va ijtimoiy fikrli, axloqli, madaniy etishga urinish oʻrniga, toʻplam va yigʻin maskanlarini cheklashga, qattiq tartibga solishga urinish uzoqni koʻzlamay qilingan qusurli harakatdir.
@Tafakkur_chizgilari
Gap shunchaki, masjidlar jamiyatni birlashtiruvchi, fikriy, amaliy, moddiy, maʼlum maʼnoda jismoniy, martabaviy tenglikni kafolatlaydigan maskanlardir. Ularning eng katta foydasi vaqtni toʻgʻri va foydali sarflashga yoʻnaltirishdir. Shu bilan birga gʻoya tashuvchi ham hisoblanib, ijtimoiy fikr dinamikasini ildam yurgizib turishga qodirdir. Mana shu yerda jamiyatga chindan zarur boʻlgan axloq dinamikasi namoyon boʻladi.
Axloq ijtimoiy shakllanadigan jarayon boʻlib, dogma hisoblanmaydi. Odamzod axloqni oʻzida shakllantirishi uchun u ijtimoiylashishi kerak. Ijtimoiylashuv esa toʻgʻri muhit va vaqtdagina oʻzining ijodiy samarasini beradi. Siyosatda hokimiyat elitasi jamiyat oʻzida shakllantiradigan har qanday qarash, axloq, fikr yuritish va oʻzaro munosabat ortidagi vositalarga egalikni da'vo qilgani, bularga sohiblik qilishga intilgani uchun, pastdan yuqori tomon shakllanuvchi har qanday ijtimoiy foydali jarayonni nazorat etishga, tizginlashga harakat qiladi. Biroq jamiyatda azaliy va tarixan tanadagi oqar qondek harakatda boʻlib kelgan diniy-madaniy qadriyatlar koʻpincha total nazoratga toʻgʻanoq boʻlishi mumkin.
Hatto odamlar oʻzaro fikr almashmay, oqim jarayoni sodir boʻlmagan taqdirda ham, diniy ijtimoiy amallarning jamiyatga ta'siri unumli koʻrinishda namoyon boʻlaveradi. Buni anglab yetish uchun unga muqobil qoʻyilayotgan, biroq oʻz samarasini kutilganidek koʻrsatolmayotgan qatlamlarni band etuvchi mashgʻulotlarni qayta koʻrib chiqish kerak. Kompyuterxonalar, restoran-kafelar, choyxonalar, sport zallari, dam olish maskanlari, teatrlar, bogʻ va parklar, turistik hududlar tarqoq boʻlib, birlashtirishdan koʻra sochishga, harakatga undashdan koʻra yumshatish va bostirishga xizmat qiladi. Bunga diniy ibodat maskanlarini ham qoʻshish mumkin, biroq bir nuqtaga, samoviy yoʻnalish kasb etuvchi, metafizikani oʻz ichiga olgan faoliyat oʻz oʻzidan har qaysi mashgʻulotdan foydalilik, taʼsir, ijtimoiy fikr dinamikasi, axloq, siyosiy gʻoyani yetkazishda qudratlidir. Shu vajdan nazoratga olishga urinish borki, bunda asosan yoshlarni tiyishga harakat ilk oʻrinni egallaydi. Ammo bunday vositadan real manfaat olishga, jamiyatni uygʻoq, siyosiy va ijtimoiy fikrli, axloqli, madaniy etishga urinish oʻrniga, toʻplam va yigʻin maskanlarini cheklashga, qattiq tartibga solishga urinish uzoqni koʻzlamay qilingan qusurli harakatdir.
@Tafakkur_chizgilari