@erontahlili tomonidan @stratfocusca uchun maxsus:
Tolibon harakatidagi ichki fraksiyalar
2021-yilda Afg’onistonda hokimiyatni qo’lga kiritgandan so’ng, Tolibon harakati ko’plab ichki qiyinchiliklarga duch keldi - ulardan biri turli fraksiyalarga bo’linish edi. Ushbu fraksiyalar nafaqat o’zgacha qarashlarga ega guruhlar, balki harakat strategiyasi va siyosatini shakllantiradigan turli xil ta’sir markazlari hamdir. Quyida Tolibon ichidagi asosiy fraksiyalar, ularning farqlari va mamlakatdagi vaziyatga ta’sirini ko’rib chiqamiz:
1. Qandahor guruhi
Qandahor Tolibonning tarixiy vatani hisoblanadi. Bu guruhga an’anaviy diniy va qabilaviy qadriyatlariga sodiq qolgan harakatning yoshi ulug’ a’zolari kiradi. Qandahor rahbarlari, masalan mulla Haybatulloh Oxundzoda (ayni vaqtda Afg’oniston amiri), harakatning mafkuraviy yo’nalishini aniqlashda muhim rol o’ynaydi. Ushbu fraksiya konservativ qarashlarga ega va shariatning qattiq talqinini qo’llab-quvvatlaydi, shuningdek, ayollar va ozchiliklarga nisbatan qattiq siyosatga moyil. “Doxalik” toliblar (Barodar, Xanafiy - bosh vazirning o’rinbosarlari) ham shu klan a’zolari hisoblanadi.
2. Haqqoniy guruhi
Asosan Afg’onistonning sharqida faoliyat yuritadigan Haqqoniy tarmog’i kuchli harbiylashtirilgan fraksiyadir. Uning rahbarlari, shu jumladan Sirojiddin Haqqoniy (Ichki ishlar vaziri) ham Tolibon hukumatida yuqori mavqega ega. Ushbu guruh Al-Qoida kabi terroristik tashkilotlar bilan yaqin aloqada bo’lgan va xalqaro munosabatlar masalalariga ko’proq pragmatik yondashadi. Haqqoniylar o’zining qattiq taktik usullari, shu jumladan terroristik hujumlari bilan mashhur.
3. Shimoliy Tolibon
Tolibon an’anaviy ravishda pashtunlar bilan bog’liq bo’lishiga qaramay, Afg’onistonning shimoliy hududlarida tojik, o’zbek va boshqa etnik guruhlardan iborat yana bir fraksiya mavjud. Ushbu fraksiya o’z manfaatlari uchun kurashadi (chegara bo’ylab savdoni butunlay nazorat qilishga intiladi). Shimoliy Tolibon mo’tadil siyosiy pozitsiyalarga moyil bo’lib, ayollarga nisbatan ma’lum imtiyozlar va hukumatdagi turli etnik guruhlarning ishtirokini qo’llab-quvvatlaydi. Tahlilchilarga ko’ra, bu guruhga Tolibon Qurolli kuchlari bosh qo’mondoni (Bosh shtab boshlig’i) Fasixuddin Qori (tojik) va harbiylar orasida katta mavqega ega Salohiddin Ayub (o’zbek) kiradilar.
4. “Yosh avlod”
So’nggi yillarda Tolibon ichida harakatning an’anaviy rahbarlariga nisbatan radikallik va murosasizlik bilan ajralib turadigan yosh rahbarlar va jangchilar guruhi shakllandi. Tashkilotning ushbu yosh a’zolari ko’pincha katta rahbariyatni islohotlarni amalga oshirishda va shariat bo’yicha qat’iy tartibni o’rnatishda sustlikda ayblashadi. Ba’zi hollarda “yosh avlod” qattiq zo’ravonlikka moyil, ammo yangi texnologiyalar va axborot urushlarini olib borishda ko’proq pragmatik yondashuvlarga e’tibor qaratadi. Yoshlar qanoti liderlari sifatida hozirgi Mudofaa vaziri Muhammad Yoqub (Tolibon asoschisining o’g’li) va Tolibon rasmiy vakili (Tolibon axborot siyosati kuratori) Zabihulloh Mujahid tanilgan.
Ichki kurash va siyosatga ta’siri
Mafkuraviy umumiylikka qaramay, ushbu guruhlar ko’pincha hokimiyat, resurslarni taqsimlash va mamlakatni boshqarish strategiyasi borasida ziddiyatlarga borishadi. Masalan, Haqqoniy tarmog’i va Yosh avlod vakillari Pokiston, Saudiya Arabistoni, BAA kabi tashqi o’yinchilar bilan yanada pragmatik va strategik aloqada bo’lishga moyil, Qandahor guruhi esa ko’proq konservativ va izolyatsiya siyosatini afzal ko’radi.
Ushbu kelishmovchiliklar Tolibonning birligi uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi, bu esa o’z navbatida Afg’oniston ustidan toliblar nazoratini susaytirishi va mamlakat ichida ham, xalqaro maydonda ham qarshilikning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Tolibon harakatidagi ichki fraksiyalar
2021-yilda Afg’onistonda hokimiyatni qo’lga kiritgandan so’ng, Tolibon harakati ko’plab ichki qiyinchiliklarga duch keldi - ulardan biri turli fraksiyalarga bo’linish edi. Ushbu fraksiyalar nafaqat o’zgacha qarashlarga ega guruhlar, balki harakat strategiyasi va siyosatini shakllantiradigan turli xil ta’sir markazlari hamdir. Quyida Tolibon ichidagi asosiy fraksiyalar, ularning farqlari va mamlakatdagi vaziyatga ta’sirini ko’rib chiqamiz:
1. Qandahor guruhi
Qandahor Tolibonning tarixiy vatani hisoblanadi. Bu guruhga an’anaviy diniy va qabilaviy qadriyatlariga sodiq qolgan harakatning yoshi ulug’ a’zolari kiradi. Qandahor rahbarlari, masalan mulla Haybatulloh Oxundzoda (ayni vaqtda Afg’oniston amiri), harakatning mafkuraviy yo’nalishini aniqlashda muhim rol o’ynaydi. Ushbu fraksiya konservativ qarashlarga ega va shariatning qattiq talqinini qo’llab-quvvatlaydi, shuningdek, ayollar va ozchiliklarga nisbatan qattiq siyosatga moyil. “Doxalik” toliblar (Barodar, Xanafiy - bosh vazirning o’rinbosarlari) ham shu klan a’zolari hisoblanadi.
2. Haqqoniy guruhi
Asosan Afg’onistonning sharqida faoliyat yuritadigan Haqqoniy tarmog’i kuchli harbiylashtirilgan fraksiyadir. Uning rahbarlari, shu jumladan Sirojiddin Haqqoniy (Ichki ishlar vaziri) ham Tolibon hukumatida yuqori mavqega ega. Ushbu guruh Al-Qoida kabi terroristik tashkilotlar bilan yaqin aloqada bo’lgan va xalqaro munosabatlar masalalariga ko’proq pragmatik yondashadi. Haqqoniylar o’zining qattiq taktik usullari, shu jumladan terroristik hujumlari bilan mashhur.
3. Shimoliy Tolibon
Tolibon an’anaviy ravishda pashtunlar bilan bog’liq bo’lishiga qaramay, Afg’onistonning shimoliy hududlarida tojik, o’zbek va boshqa etnik guruhlardan iborat yana bir fraksiya mavjud. Ushbu fraksiya o’z manfaatlari uchun kurashadi (chegara bo’ylab savdoni butunlay nazorat qilishga intiladi). Shimoliy Tolibon mo’tadil siyosiy pozitsiyalarga moyil bo’lib, ayollarga nisbatan ma’lum imtiyozlar va hukumatdagi turli etnik guruhlarning ishtirokini qo’llab-quvvatlaydi. Tahlilchilarga ko’ra, bu guruhga Tolibon Qurolli kuchlari bosh qo’mondoni (Bosh shtab boshlig’i) Fasixuddin Qori (tojik) va harbiylar orasida katta mavqega ega Salohiddin Ayub (o’zbek) kiradilar.
4. “Yosh avlod”
So’nggi yillarda Tolibon ichida harakatning an’anaviy rahbarlariga nisbatan radikallik va murosasizlik bilan ajralib turadigan yosh rahbarlar va jangchilar guruhi shakllandi. Tashkilotning ushbu yosh a’zolari ko’pincha katta rahbariyatni islohotlarni amalga oshirishda va shariat bo’yicha qat’iy tartibni o’rnatishda sustlikda ayblashadi. Ba’zi hollarda “yosh avlod” qattiq zo’ravonlikka moyil, ammo yangi texnologiyalar va axborot urushlarini olib borishda ko’proq pragmatik yondashuvlarga e’tibor qaratadi. Yoshlar qanoti liderlari sifatida hozirgi Mudofaa vaziri Muhammad Yoqub (Tolibon asoschisining o’g’li) va Tolibon rasmiy vakili (Tolibon axborot siyosati kuratori) Zabihulloh Mujahid tanilgan.
Ichki kurash va siyosatga ta’siri
Mafkuraviy umumiylikka qaramay, ushbu guruhlar ko’pincha hokimiyat, resurslarni taqsimlash va mamlakatni boshqarish strategiyasi borasida ziddiyatlarga borishadi. Masalan, Haqqoniy tarmog’i va Yosh avlod vakillari Pokiston, Saudiya Arabistoni, BAA kabi tashqi o’yinchilar bilan yanada pragmatik va strategik aloqada bo’lishga moyil, Qandahor guruhi esa ko’proq konservativ va izolyatsiya siyosatini afzal ko’radi.
Ushbu kelishmovchiliklar Tolibonning birligi uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi, bu esa o’z navbatida Afg’oniston ustidan toliblar nazoratini susaytirishi va mamlakat ichida ham, xalqaro maydonda ham qarshilikning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia