Eshmon Malla

Асил кўмчу сўзларим

ҚАДИМГИ ЎЗБЕКЧА — ҲОЗИРГИ ЎЗБЕКЧА ЛУҒАТ

Билиг — ақл.
Ўрт — ўт, олов, ёнғин. "Ўртамоқ"нинг асли шу.
Ўғушланди — бола-чақали бўлди.
Чўтур — ёмон хулқли киши.
Қодаш — қардош, яқин дўст, оғайин.
Помуқ — пахта (ҳозирги момиқ сўзининг ўзи).
Тануқ — гувоҳ.
Севук — суюкли нарса.
Қадин — қайнона, қайнота, қайин.
Ув, эв — уй.

Сиз соғинган ше'р

АГАР АЛЛОҲ УЧУН СЕВСАНГ...

Мирзо КЕНЖАБЕК

Ибодат не?
Яратганга итоат ҳам ибодатдур.
Ҳақиқий бандалик бирлан
Садоқат ҳам ибодатдур.

Отанг бирла онанг қалби
Ўтар Ка'ба тавофидин,
Алар кўнглини шод этсанг,
Бу хизмат ҳам ибодатдур.

Умрни этмайин исроф,
Ўзинг рўза, вужудинг соф,
Агар пок ҳолда ухларсан,
Бу роҳат ҳам ибодатдур.

Бутун борлиқ наботот ҳам
Яратганга этар тасбеҳ.
Бободеҳқон экиб юрса,
Зироат ҳам ибодатдур.

Ибодатдур бирор жоҳил,
Жафокорга десанг ҳақ сўз
Ва нодонга сукут қилсанг,
Сукунат ҳам ибодатдур.

Агар жуфтиҳалол бирла
Кўнгилхушлик қилар бўлсанг,
Фалак шоҳид, малак ҳозир,
Бу суҳбат ҳам ибодатдур.

Тамал иймони ихлосдур,
Бу қуллик бандага хосдур,
Худо деб қилганинг ҳар иш
Ва ният ҳам ибодатдур.

Севиб Мирзо, азиз дўстлар
Кўнгилларини шод айла.
Агар Аллоҳ учун севсанг,
Муҳаббат ҳам ибодатдур.

Мутолаа

Мурод МУҲАММАД ДЎСТ

«ЛОЛАЗОР» РОМАНИДАН

– Хуш кўрдик, меҳмонлар, – деди кабоб кўтариб келган қорамағиз йигит. – Йўлда ҳориб-нетиб қолмадингларми?
– Отдаймиз, – деди Яхшибоев. – Ўзинг қалайсан, Неъматжон болам?
– Юрибмиз-да, Назар ота, – деди Неъматжон. – Тезда иссиқ жигар опкелишади, ҳозирча жўнроғидан еб туринглар.
– Ҳаяллаб қолмаймизми?
– Йўқ, бирпасда тайёр бўлади. Қалай, озгина конякдан ҳам опкелайми?
– Рулдаман, Неъматжон болам, рулдаман. Лекин бу ёқ... Саидқул акангиз тусасалар, унда – майли, опкелинг...
– Қизиқсиз-а, Назар ота, – деди Неъматжон, – энди кўргандай гапирасиз. Мен турганда сиз машина ҳайдайсизми?
– Тўғри-ку-я, лекин ўзингизнинг машинангиз нима бўлади?
– Униям ҳайдайдиган одам топамиз.
– Бўлмасам, Неъматжон болам, яна бир топшириқ бор. Токи раис келгунча бизнинг нозимизга чидайсиз энди. Жигарга борадиган одамга айтинг, ҳисори қўйникидан олсин, ҳисори қўй бўлгандаям, даштда боқилгани бўлсин!
– Пахтакорнинг ҳисорисини менсимайсиз-да, Назар ота! – деб кулди Неъматжон.
– Даштники тузукроқ, болам. Ўт-ўлани тозароқ. Қариган жонимизни сал аямасак бўлмайди. Топшириғимиз шу.

Неъматжон “топшириқ”ни бажаргани кетди.
– Тавба, – дедим мен, – жигарнинг жигардан фарқиям бўладими?
– Бўлади, – деди Яхшибоев. – Бўлмаган тақдирда ҳам, худди бордай қилиб гапириш керак. Токи меҳмоннинг қадри ошади, яъники, давра кўрганингиз билинади.

Беихтиёр кулиб юбордим. Ростдан ҳам бу Яхшибоев деганлари анойи одам эмас экан. Ҳамма балони билади, ҳар қандай шароитда ҳам топқирлик қилади, умуман, унга бас келиш қийин – ё чийратиб қутулади, ё шундай чувалтириб ташлайдики, ипнинг учини топгунча она сутинг оғзингга келади.

– Сизга ўхшаганлар мени кўп-да менсимайди, Саидқул ука, – деди Яхшибоев сихлардаги кабобни ликопчага тушираркан. – Лекин ўзлари сигир сути билан эчки сутининг фарқига бормайди. Мана, сиз, фарқига борасизми?
– Йўқ, – деб тан олдим.
– Жайдари қўй билан қоракўл қўйнинг гўштини фарқлайсизми?
– Йўқ.
– Яхшибоев ҳаммасини фарқлайди, чунки унда тажриба бор, чунки у элга кўп аралашади...

Диққат, э'лон!

Каналимизнинг муҳтарам кузатувчилари, қадрли ака-ука, опа-сингиллар!
Аллоҳ насиб этса, бугун соат 15-00 да адабиётдан 10 тест тақдим этамиз.
Билимингизни синаб кўринг.

Саволларга ўтиш йўли👇👇👇
https://t.me/Eshmonmalla

Кундаликдан

ҲАҚИҚИЙ ҒОЛИБЛИК

Баҳсни тарк этиш — мағлубликни англатмайди.

ТЕЛПАК САЛОМ

Кўчага киядиган икки хил бош кийимим бор. Бири 45 минг сўмлик шапка, бостириб кийсам бошни иссиқ тутади, қулоқниям ёпиб туради. Чамаси ўн беш йиллардан бери шунақасини кияман, киймасам, бошим тез оғриб қолади, вақтида қаттиқроқ шамоллатганман чоғи.
Иккинчиси — телпак, беш йил аввал 700 минг сўмга олганман, асил мол шекилли, ҳалиям янгидай. Жуда камдан-кам кияман. Ўзимга унча ёқмайди.
Энг қизиғини энди айтаман.
Шапкани бостириб кетар эканман, ёш болалар ҳам кўпинча салом бермайди, беписанд-бепарво ўтиб кетаверади, чамаси, ўзларидан сал каттароқ йигит деб ўйлашса керак. Ҳолбуки, бу шапканинг тагидаги калла камида отаси тенги бўлса керак, бир кам қирққа қараб жадал кетяпти. Соқолида 28 та оқи бор (ўғлимга санатганман).
Мў'жизани қарангки, анави 700 мингга олган телпагимни кийган куним кўпинча ўзимдан ёши улуғроқлар ҳам биринчи бўлиб салом беради. Улар телпак остидаги бошга эмас, телпакка салом беришаётганини англаб тураман.

ИНСОНИЯТНИНГ ТУГАБ, ДЕВНИНГ БОШЛАНИШИ*

Икки ярим яшар ўғлим кўчада чамаси 150 килоли бир одамни кўриб, ҳайратга тушиб онасидан сўрабди:
— Ойи, шуям одамми?
Ўғлим оиламизда ихчам-ихчам одамларни кўриб ўрганмаганми, ҳалиги киши унинг беғубор нигоҳларига аллақандай улкан яратиқ, эҳтимол, одамзот эмас, дев бўлиб кўринган бўлса керак.

*Ҳожибой қизиқ ибораси.

Тил мў'жизалари

БОҚИМАНДА КИММИ, НИМАМИ?

Садриддин Айнийнинг "Эсдаликлар"ини ўқияпман. Мумтоз асар. Эҳтимол, тугатганимдан кейин таассуротларимни ёзарман. Ҳозирча, унда учратган битта сўз ҳақида гапирмоқчиман.
Асарда "жарима" сўзи "боқипули" тарзида берилган.
Мен устоз Эркин А'замнинг "боқиманда" сўзининг бугун ишёқмас, дангаса кимсаларга нисбатан нотўғри ишлатилаётгани, аслида "эски, анчадан бери тўланмай келаётган қарз" деган ма'нони англатиши ҳақидаги мақоласини ўқиган эдим. Бу менимча "Эрталабки хаёллар" китобида эди...
Хуллас, "боқипули"га кўзим тушдию "боқиманда"ни эсладим.
Демак, боқипули — қарз, жарима дегани. Боқиманда эса — эски қарз.
Эркин аканинг куйинганича бор.

Таҳрир сан'ати

БИР САРЛАВҲА ХУСУСИДА

Университетда сабоқ берган устозларимиз "Сарлавҳа — ярим мақола" дейишарди. Бу яхши қўйилган сарлавҳа мақоланинг ярим мазмунини ифода этиши мумкин, деганидир.
Бугун марказий газетларимиздан бирида шундай сарлавҳали хабарга кўзим тушиб қолди: "Хамса"нинг ноёб қўлёзмаси Лондондан топилди".
Бирдан хаёлимга келди: демак, "Хамса"нинг ушбу нусхаси анчадан бери қидирилаётган экан-у, у бошқа жойлардан эмас, айнан Лондондан топилибди-да, қойил.
Чунки сарлавҳадаги ма'но урғуси "Лондондан" сўзига қўйилган эди.
Лекин матнни ўқиб, фикрим ўзгарди. Ундаги ахборотга кўра,
Ўзбекистондаги Ислом сивилизатсияси маркази томонидан юборилган бир гуруҳ олим ва тадқиқотчилар Лондонда бўлиб, у ердаги ауксион уйларида сақланаётган темурийлар даврига оид қўлёзмаларни томоша қилиш асносида беш достондан иборат мазкур қўлёзма-китобни кўриб қолишган. У 1524 йилда кўчирилган ноёб нусха экан.
Хабар мазмуни шундан иборат. Демак, унга "Хамса"нинг ноёб қўлёзмаси Лондондан топилди" эмас, воқеликка тўғри ва холис баҳо берган ҳолда (зеро, тадқиқотчиларимиз айнан шу қўлёзмани қидириб боришгани йўқ, омадли тасодиф туфайлигина уни кашф этишган. Журналистиканинг асосий принсипларидан бири эса холисликдир), "Лондонда "Хамса"нинг ноёб қўлёзмаси (ёки нусхаси) топилди" деган сарлавҳа қўйилса, урғу асарнинг қаерда топилганига эмас, Лондонда нима (биз учун қандай қимматли манба — "Хамса"нинг нақ ярим минг йиллик қўлёзма нусхаси!) топилганига тушар ва бизнингча, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Замонавий ўзбек ше’рияти

Ҳалима АҲМАД

МЕНГА НИМА БЎЛДИ

Менга нима бўлди, кулиб юрибман
Дилимга санчилган тиканлар билан.
О, нечун бунчалар шакаргуфторман
Жонимга балони экканлар билан.

Нафратим ўлдими?
Сўндими ўчим?!
Тумандан қуёшни, муздан дарёни
Тортиб олган мен эмасмидим...
Савалаган ўша қора риёни.

Бугун мен шамоллар учирган хасман
Ва ёки шакарга ботирилган қайғу.
Боламдай эркалаб ўстирган ҳисни
Бугун соғинаман, қаерларда у?

Юрагим – зулматга қувилган соя,
Барбодим суратин чизади кимдир.
Бошимга, елкамга қўнган хазонлар
Гўёки ҳолимдан олар хавотир.

Ҳаёт ғажиб ташлар туйғуларимни
Ва яна кўз тикар тинмай кўнглима.
Кузак ҳайқиради, йиғлайди ёмғир,
Сени ёмон кўриб қолдим, Ҳалима...

Манба: “Жадид” газетаси, 2024 йил 29 ноябр

Асил кўмчу сўзларим

ПАРВОНАЧИ

Парвоначи — ҳукмдор фармони ва буйруқларини битувчи котиб.
Хива хонлигида қози ва иноқ (ҳарбий маслаҳатчи)дан кейинги олий даражадаги сарой мансабдори.
Парвоначи мансаби салтанат учун буюк хизматлари эвазига хон томонидан ин'ом тарзида берилган. Бу мансаб эгаси вафотидан сўнг ўрнига фарзанди шу лавозимга тайинланиб, зардўз либослар, олтин пичоқ ва тулпор билан тақдирланган.
Бухоро амирлигида парвоначи амирнинг таянчи ҳисобланган олий лавозимлардан бири, оталиқ ва девонбегидан кейинги учинчи мансабдор шахс.
Қўқон хонлигида сарой мансаби. Парвоначилар вилоятни ҳам бошқариш ҳуқуқига эга бўлган.

Ўзбекистон миллий энсиклопедиясидан олинди.

Сиз соғинган асар

Ғафур ҒУЛОМ

ШУМ БОЛА

(Қиссадан парча)

Бир чеккада мулла уста Мирсалим қўш кўзойнагини бурнининг устига қўндириб, кир, бурама болиш устига “Жангномаи Абу Муслими соҳибқирон” деган мўътабар бир китобни қўйиб олган. Гумбурлатиб ўқиб турибди.
Қолган гиёҳвандлар уни давра олиб Абу Муслимнинг қаҳрамонликлари тўғрисидаги ваҳималарни тингламоқдалар. Тасаннолар, офаринлар айтмоқдалар. Ўқиш давом этарди:
– ...Ниқобдор ёғийлар сафидан бир ҳафт жўш кийган паҳлавон арғумоққа маҳмиз бериб майдонга жавлон уриб кирди. Отининг туёғи чачағигача ерга ботар эрди. Етмиш икки ботмонлик гурзийи гармонини бошидан чарх уриб айлантириб, ниқобни юзидан дарбар айлаб айтдиким:
– Эй Абу Муслими гўсолапараст, эй биёбоний Хуросоний, билсанг билгил, билмасанг мендурман Насри Сайёри беорким, бугун бу ма'ракаи жангда димоғингдан димор чиқаргаймен.
Ва ҳазрати Абу Муслим ҳам ғайратларига чидай олмай, Кўҳтоғ исмли бўз отларига сувора бўлиб, ул мал'уннинг садди роҳини тўсдилар. Ғазабларидан ҳар битта мўйлари кийимларидан ништари обдордай тешиб чиқиб кетган эрди.
Кела Насри Сайёрнинг камар бандидан “Ё Али” деб азот кўтариб, муборак бошларидан етти маротаба айлантириб-айлантириб осмонга отдилар. Ул нопокнинг вужуди бир ош пишгунга қадар кўздан ғойиб бўлиб кетди.
Ба'даз муборак қўлларини кўкка қилиб тутиб олдилар. Ерга омон қўйдилар ва дедиларким: “Эй Насри Сайёр, минба'д Хуросонийлар ша'нига бундай беодоблик қилмагайсан”.
Насри Сайёр у жанобнинг рикобларини ўпиб, тавба-тазаррулар қилди ва имон келтирди”.
Хулласи, бу жангнома шу хилдаги ваҳима гаплар билан тўла эди. Аммо эшитувчилар бу ваҳималарни ғоят ҳаяжон билан тинглар эдилар.
Ҳикоят ушбу ерда тўхтаганда Тиконлимозор маҳаллалик Аҳмадали сўфи кўз ёшларини артиб:
– Киройи мардоналик бу бўлибдур. “Мард майдонда дегани бу бўлур. Ҳозирги замоннинг урушлари махзи номардлик. Бехосдан турган кишини милтиқ билан отмоқ, тинч аҳолининг хонадонига тўп қўймоқ, осмонга хайрипилон чиқармоқ – буларнинг бари номардлик – бу кофирнинг иши, – деди.
Бу гапларни ҳамма “балли-балли”, деб тасдиқлади.