Illuminati: Tarix, Haqiqat va Afsonalar
Illuminati haqidagi tarix va afsonalar ko‘plab bahslarga sabab bo‘lib keladi. Bu tashkilotning asl kelib chiqishi XVIII asr Bavariyasiga borib taqaladi. 1776-yilda Adam Vayshaupt tomonidan tashkil etilgan Bavariya Illuminati jamiyati o‘sha davrning diniy va siyosiy tartibotlariga qarshi intellektual harakat sifatida yuzaga kelgan. Ular monarxiya va cherkovning kuchini zaiflashtirish, ta’limni isloh qilish va jamiyatni ma’rifat sari yetaklashni maqsad qilgan.
Adam Vayshaupt Ingolshtadt universitetida kanon huquqi professori bo‘lib, fransuz ma’rifatparvarlarining asarlaridan ilhomlangan. U tashkil qilgan Illuminati jamiyati uch bosqichli tuzilishga ega edi: yangi a’zolar sinovlardan o‘tib, falsafiy ta’lim olishlari kerak bo‘lgan, yuqori darajadagi a’zolar esa jamiyatning sirlarini bilish huquqiga ega bo‘lgan. Aloqalar maxfiy shifrlangan maktublar va laqablar orqali amalga oshirilgan. Misol uchun, Vayshaupt o‘zini "Spartacus" deb atagan.
Tashkilotning asosiy maqsadi diniy ta’sirni kamaytirish va jamiyatni ma’rifat sari yo‘naltirish edi. Ular monarxiyani respublika bilan almashtirishni, ta’lim tizimini isloh qilishni va davlat boshqaruviga o‘z tarafdorlarini joylashtirishni rejalashtirgan. 1777-yilda Vayshaupt masonlar harakatiga qo‘shildi, bu esa Illuminatining tez kengayishiga yordam berdi. 1782-yilda ular Yevropaning turli mintaqalarida o‘z filiallarini ochishga muvaffaq bo‘ldi. Tashkilot tarkibida yozuvchi Yogan Volfgang Gyote va faylasuf Yogan Gotfrid Gerder kabi mashhur shaxslar ham bor edi.
Bavariya hukumati Illuminati ta’sirining ortishidan xavotirga tushdi va 1784-yilda barcha maxfiy jamiyatlarni taqiqladi. Tashkilot a’zolari fosh qilinib, hibsga olinib, quvg‘in qilindi. Vayshaupt Bavariyani tark etishga majbur bo‘ldi. 1787-yilga kelib, jamiyat deyarli butunlay yo‘q qilindi. Bavariya hukumati tomonidan Illuminatiga tegishli maxfiy hujjatlar ommaga oshkor qilingach, ularning monarxiyani ag‘darish niyatlari borligi aniq bo‘ldi va bu tashkilotning taqdiri hal qilindi.
Garchi Illuminati rasmiy ravishda yo‘q qilingan bo‘lsa ham, u haqidagi afsonalar davom etmoqda. XIX asrdan boshlab turli mualliflar bu tashkilotni Fransuz inqilobi va dunyo siyosatidagi yashirin ta’sir kuchi bilan bog‘lashni boshladi. XX asrda esa bu nazariyalar ommalashib, Illuminati haqidagi tasavvurlar pop-madaniyatda ham aks etdi. Den Braunning romanlari, filmlar va hatto mashhur san’atkorlarning ijodida Illuminati bilan bog‘liq ramz va mavzular paydo bo‘ldi.
Zamonaviy tarixchilar Illuminatining haqiqiy ta’siri cheklangan bo‘lganini ta’kidlaydilar. Ular uni o‘z davrining boshqa maxfiy jamiyatlaridan biri deb bilishadi. Biroq, ularning ichki tuzilishi va strategiyalari zamonaviy siyosiy guruhlarga ilhom manbai bo‘lgani ehtimoldan xoli emas. Bugungi kunda Illuminati atamasi global fitna nazariyalarining markazida turibdi. U haqidagi turli da’volar, jumladan, dunyoni boshqaruvchi yashirin tashkilot sifatidagi tasvirlar dalillarga asoslanmagan. Asl Illuminati esa faqat XVIII asrning ma’rifatparvar harakatlaridan biri bo‘lib qolgan.
Illuminati haqidagi tarix va afsonalar ko‘plab bahslarga sabab bo‘lib keladi. Bu tashkilotning asl kelib chiqishi XVIII asr Bavariyasiga borib taqaladi. 1776-yilda Adam Vayshaupt tomonidan tashkil etilgan Bavariya Illuminati jamiyati o‘sha davrning diniy va siyosiy tartibotlariga qarshi intellektual harakat sifatida yuzaga kelgan. Ular monarxiya va cherkovning kuchini zaiflashtirish, ta’limni isloh qilish va jamiyatni ma’rifat sari yetaklashni maqsad qilgan.
Adam Vayshaupt Ingolshtadt universitetida kanon huquqi professori bo‘lib, fransuz ma’rifatparvarlarining asarlaridan ilhomlangan. U tashkil qilgan Illuminati jamiyati uch bosqichli tuzilishga ega edi: yangi a’zolar sinovlardan o‘tib, falsafiy ta’lim olishlari kerak bo‘lgan, yuqori darajadagi a’zolar esa jamiyatning sirlarini bilish huquqiga ega bo‘lgan. Aloqalar maxfiy shifrlangan maktublar va laqablar orqali amalga oshirilgan. Misol uchun, Vayshaupt o‘zini "Spartacus" deb atagan.
Tashkilotning asosiy maqsadi diniy ta’sirni kamaytirish va jamiyatni ma’rifat sari yo‘naltirish edi. Ular monarxiyani respublika bilan almashtirishni, ta’lim tizimini isloh qilishni va davlat boshqaruviga o‘z tarafdorlarini joylashtirishni rejalashtirgan. 1777-yilda Vayshaupt masonlar harakatiga qo‘shildi, bu esa Illuminatining tez kengayishiga yordam berdi. 1782-yilda ular Yevropaning turli mintaqalarida o‘z filiallarini ochishga muvaffaq bo‘ldi. Tashkilot tarkibida yozuvchi Yogan Volfgang Gyote va faylasuf Yogan Gotfrid Gerder kabi mashhur shaxslar ham bor edi.
Bavariya hukumati Illuminati ta’sirining ortishidan xavotirga tushdi va 1784-yilda barcha maxfiy jamiyatlarni taqiqladi. Tashkilot a’zolari fosh qilinib, hibsga olinib, quvg‘in qilindi. Vayshaupt Bavariyani tark etishga majbur bo‘ldi. 1787-yilga kelib, jamiyat deyarli butunlay yo‘q qilindi. Bavariya hukumati tomonidan Illuminatiga tegishli maxfiy hujjatlar ommaga oshkor qilingach, ularning monarxiyani ag‘darish niyatlari borligi aniq bo‘ldi va bu tashkilotning taqdiri hal qilindi.
Garchi Illuminati rasmiy ravishda yo‘q qilingan bo‘lsa ham, u haqidagi afsonalar davom etmoqda. XIX asrdan boshlab turli mualliflar bu tashkilotni Fransuz inqilobi va dunyo siyosatidagi yashirin ta’sir kuchi bilan bog‘lashni boshladi. XX asrda esa bu nazariyalar ommalashib, Illuminati haqidagi tasavvurlar pop-madaniyatda ham aks etdi. Den Braunning romanlari, filmlar va hatto mashhur san’atkorlarning ijodida Illuminati bilan bog‘liq ramz va mavzular paydo bo‘ldi.
Zamonaviy tarixchilar Illuminatining haqiqiy ta’siri cheklangan bo‘lganini ta’kidlaydilar. Ular uni o‘z davrining boshqa maxfiy jamiyatlaridan biri deb bilishadi. Biroq, ularning ichki tuzilishi va strategiyalari zamonaviy siyosiy guruhlarga ilhom manbai bo‘lgani ehtimoldan xoli emas. Bugungi kunda Illuminati atamasi global fitna nazariyalarining markazida turibdi. U haqidagi turli da’volar, jumladan, dunyoni boshqaruvchi yashirin tashkilot sifatidagi tasvirlar dalillarga asoslanmagan. Asl Illuminati esa faqat XVIII asrning ma’rifatparvar harakatlaridan biri bo‘lib qolgan.