#Yangimalumot
Classic Fizika biz bilan yangi bilimlar!
AVOGADRO QONUNI VA SONI
Italiyalik fizik va kimyogar Amedeo Avogadro (1776โ1856) Turin shahrida tugสปilgan. U yuridik maสผlumot olgan. Ammo tabiiy fanlarga qiziqishi va moyilligi uni fizika va matematikani mustaqil oสปrganishga undadi. 1806-yildan u Turindagi universitet litseyida fizikadan dars bera boshladi. 1820-yilda esa Turin universitetining matematik fizika boสปyicha professori boสปldi.
Avogadroning ilmiy ishlari fizika va kimyoning turli sohalariga bagสปishlangan. 1811-yilda u oddiy gazlarning molekulalari bitta yoki bir nechta atomdan tashkil topgan, degan gipotezasini ilgari surdi. Shu asosda u ideal gazlarning asosiy qonunlaridan birini taสผrifladi. Bu qonun Avogadro qonuni deb nom oldi. Qonun shunday taสผriflanadi: โTeng hajmdagi istalgan gazda bir xil sharoitda molekulalar soni bir xil boสปladiโ. (Bir xil sharoit deganda bir xil harorat va bosim nazarda tutiladi.) Avogadro qonuni keyinchalik atom-molekulyar taสผlimotni rivojlantirgan asoslardan biri boสปldi. Bu qonundan gazlarning bir xil tashqi sharoitda oสปlchangan zichliklari nisbati ularning molyar massalari nisbati kabi boสปlishi kelib chiqadi. Agar biror gazning molyar massasini birlik uchun qabul qilsak (odatda uglerodning 1/12 mol massasi), gazlarning zichliklarini bilgan holda ularning nisbiy molyar massasini hisoblab topish mumkin.
Keyinchalik fizik kimyo asoschilaridan biri, niderland olimi Ya. Vant-Goff quyidagi oสปxshashlikka asoslanib, ideal gaz qonunlarini suyultirilgan eritmalarga tatbiq qildi: โGaz boสปsh fazoda butun hajmni egallab tarqalganidek, eritilgan modda erituvchining butun hajmi boสปyicha tarqaladiโ.
Vant-Goff gaz oสปzi joylashgan idishning devorlariga bosim berganidek, eritilgan modda ham oสปziga xos bosim hosil qilishini koสปrsatdi, bu bosimni u osmotik bosim deb atadi. Osmotik bosim biz erituvchini olib tashlab, eritilgan modda oสปshanday hajmni gaz shaklida toสปldirganda kuzatilishi mumkin boสปlgan gaz bosimiga tengdir. Shu tarzda gazsimon holatda hosil qilish qiyin yoki mumkin boสปlmagan moddalar, masalan, qandning molekulyar massasini aniqlash mumkin boสปldi.
Avogadro soni: 0,012 kg uglerodda nechta atom boสปlsa, shuncha molekulaga ega boสปlgan modda miqdori mol deb ataladi. Shu holda Avogadro qonunini bunday taสผriflash mumkin: โIstalgan moddaning bir molida bir xil sondagi molekulalar boสปladiโ. Bu son Avogadro soni deb ataladi. U 6.02ร10ยฒยณ 1/mol ga teng. Avogadro soni turli usullar bilan aniqlanadi, ulardan ayrimlari Braun harakatini oสปrganishga asoslangan.
Avogadro qonunining ikkinchi taสผrifi nafaqat gazlar uchun, balki suyuqlik va qattiq jismlar uchun ham oสปrinlidir. Avogadro sonini bilish mikrodunyo koสปlami, molekulalarning oสปlchamlari haqida tasavvur beradi.
Masalan, 1 smยณ suvni olaylik; uning massasi 1 g, yaสผni suvning 1/18 moliga teng. Demak, 1 smยณ suvda 6.02ร10ยฒยณ / 18 = 3.34ร10ยฒยฒ suv molekulasi bor ekan. Shu sababli bir molekulaning hajmi taxminan 1/3.34ร10ยฒยฒ=3ร1/10ยฒยณ smยณ= 3ร1/10ยฒโน mยณ ga teng. Suyuqlikda molekulalar zich joylashgan deb hisoblanadigan boสปlsa, molekulaning chiziqli oสปlchami, yaสผni hajmining kub ildizdan chiqarilgan kattaligi taxminan 3ร1/10ยนโฐ m yoki 0,3 nm boสปladi.
Boshqa atom va molekulalarning chiziqli oสปlchamlari ham nanometrning oสปndan bir necha ulushlari tartibidagi kattaliklardir. Optik mikroskopda kuzatish mumkin boสปlgan eng kichik zarralar mikrometrning oสปndan bir necha ulushiga teng oสปlchamlarga ega boสปladi, yaสผni ularda taxminan 10 milliard atom bor. Biroq elektron mikroskop va boshqa baสผzi asboblar (masalan, ionli proyektor) yordamida yakka atomlarni kuzatish mumkin.
@Classic_Fizika