Axborot Shovqinini Boshqarish: Miyangizni “Achitmaslik” uchun 6 tavsiya.Axborot shovqini. Har joyda. Yangiliklar, bildirishnomalar, elektron pochta xabarlari. Xuddi miyaning har burchagiga shovqin soluvchi changyutkich kabi. Oqibat nima? Charchoq, unutuvchanlik va samaradorlikning pasayishi. Ammo miyangizni to'g'ri boshqarsangiz, bu shovqinni jilovlashingiz mumkin. Qanday qilib? Keling,
Harvard Medical Schooldagi ruxiy hastaliklar bilan izlanish olib boradigan Srini Pillay tavsiya qiladigan olti asosiy tamoyilni ko‘rib chiqamiz.
1. Miya avtomatik rejimda barcha ma’lumotlarni yutadi. Masalan, ish stolingizda bildirishnoma chiqdi: *«Yangi post»*. To‘g‘ridan-to‘g‘ri diqqatingiz tarqab ketadi. Nima qilish kerak? Buning uchun
ish oralig‘ida qisqa «super-diqqat» daqiqalarini ajrating. Masalan, jiddiy ish qilganda telefon bildirishnomalarini o‘chirib qo‘ying. Oz muddatga. Bu, ya’ni mahalliy fikrlash miyani optimallashtiradi va energiyani tejaydi.
2. Miya – xotira idishi. Lekin idish ham to‘lib qoladi. «TMI» – «Too Much Information» holati sodir bo‘ladi. Masalan, Instagram lentasida soatlab aylanish yoki keraksiz suhbatlar.
Proaktiv filtr yarating: keraksiz bildirishnomalarni o‘chirib tashlang, keraksiz kanallardan chiqib keting. Xotira idishi faqat muhim narsalar bilan to‘lsin.
3. Fikrlar o‘zaro bog‘langanda kreativlik yuzaga chiqadi. Masalan, sayr paytida kutilmaganda yangi g‘oya tug‘iladi. Nega? Chunki miyaning «bog‘lash rejimi» ishga tushadi.
Har kuni kamida 15 daqiqani sayr yoki zikr (meditatsiya) ga ajrating. Miya, fokusda bo‘lsa, faqat axborotni yig‘adi. «Connection Mode» yoqilganda (sayrga chiqqaningizda) esa g‘oyalar to‘qnashuvi yuz beradi.
4. Spaced learning – interval bilan o‘rganish usuli. Masalan, haydovchilik qoidalarini o‘rganayotganingizda, har
45 daqiqada 15 daqiqa tanaffus qiling. Bu xotirani uzoq vaqt saqlashga yordam beradi. Qisqa muddatli xotira cheklangan, lekin to‘g‘ri usullar (spaced learning) bilan mustahkamlash mumkin.
5. Salbiy xotiralar miyada o‘rnashib qoladi. Jahlingiz chiqqanda yoki xato esga tushganda,
darhol sizga sevimli bo’lgan nimadir tinglang yoki boshqa qiziqarli faoliyatga o‘tib, «direktiv unutish» usulidan foydalaning. Misol uchun, noto‘g‘ri qilingan ishni eslab siqilgan odam buning o‘rniga darhol nimadir eshitib, yoki qiziqarli mashq qilib diqqatini bo‘lishi mumkin.
6.
Miya tana energiyasining 20 foizini sarflaydi. Jismoniy mashqlar – miyaning quvvatini tiklaydi. Masalan, ertalabki 20 daqiqalik yugurish fikrlashni ancha tiniqlashtiradi. Miyani quvvat bilan ta’minlash uchun yaxshi uyqu va sog‘lom ovqatlanish ham zarur.
Miya – qimmatbaho vosita. Uni info-changyutkichiga aylantirmang. Filtr qo‘ying, tanaffuslar qiling va sog‘lom tartibda boshqaring. Axborot ko‘pligidan charchash – boshqariladigan jarayon. Qolganini miyaning o‘zi hal qiladi.
Xurshid Maroziqov
@birfoizbilim