Табиий генетик муҳандисликнинг асосий таркибий қисмларидан бири транспозонлар ва ретротранспозонлар каби ҳаракатланувчи ДНК элементларининг организм геномида ҳаракатланишидир. Бу элементлар ўзлари билан генетик маълумот олиб, бир жойдан иккинчи жойга “сакраши” мумкин. Бу ҳаракат муҳим мослашиш шаклари ҳамда ўзгаришларнинг мақсадли эволюциясига олиб келадиган геномнинг қайта тузилишига сабабчи бўлади.

Транспозонлар, шунингдек, "сакраш генлари" сифатида ҳам танилган, ўзларини геномнинг турли позицияларига кўчира олади. Улар янги жойга тушганда, улар мавжуд генларни ёки тартибга солиш кетма-кетлигини ўзгартиради, бу эса янги генетик хусусиятларнинг яратилишига олиб келади. Бу механизм генетик хилма-хилликнинг ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади. Мобил элементлар ҳар бир тирик организм геномининг катта қисмини ташкил қилади, хусусан одамларда 50 фоиз гача геном шу каби кўчиб юрувчи элементлардан ташкил топган. Тиббиёт ҳамда биологияга ихтисослашган нуфузли ресурслардан бири Pubmed' мақоласига кўра кўчиб юрувчи генетик элементларнинг геном бўйлаб саёҳати давомида, қайта шаклантирган геноми одамларга хос бўлган ташқи кўринишни шаклантириш учун асосий омиллардан бири бўлган.

Мобил элементлар орқали геномни қайта қуриш бактерияларда кенг доирада ўрганилган. Шунингдек уларда горизонтал ген трансфери сабабли турли бактериялар ўртасида геномни қайта қуриш содир бўлади.

Бактериялар якка организмлар эмас; улар бир-бири билан Quorum Sensing"' деб аталадиган жараён орқали мулоқот қилади. Quorum Sensing автоиндукторлар деб аталадиган кимёвий сигналларни чиқариш ва аниқлашни ўз ичига олади. Бактерия популяцияси маълум бир чегарага етганда, бу автоиндукторлар мувофиқлаштирилган жавобларни ишга туширадилар. Бу алоқа бактерияларга, ҳатто улар жисмонан ажратилган бўлса ҳам, уларнинг ҳаракатларини синхронлаштиришга имкон беради. Америка микробиологлари ҳамжамияти хабар беришича бактерияларнинг қуроум сигналлари орқали алоқа қилиши, инсонларнинг ўзаро ахборот алмашиши сингари активдир. Бундан ташқари бактериялар сигнални ташишни осонлаштириш учун махсус транспортерлардан ёки пуфакчалардан ҳам фойдаланиши мумкин. Улар турли сигналлардан, ўзи учун керакли махсусини фарқлаш имкониятини беради. Принстон университети профессори Бонние Басслер бу икки видеода бактериялар ўзара қандай суҳбатлашиши ҳамда бу жараён қуорум сигналлари орқали қандай амалга ошишини тушунтириб беради. Нима учун quorum sensing"' муҳим? сабаби у нафақат бактериал ҳужайранинг ташқи муҳитга ўзаро жавоб бериш имкониятини беради, шунингдек улар ўзларининг генетик ифодасини ҳам қайта тартиблай олади.

• https://youtu.be/KXWurAmtf78?si=zx4h6rF_ChfLG0x5

• https://youtu.be/q2nWNZ-gixI?si=NtgxFmzvfpNSoX7B

Бактериялар атроф-муҳит стрессига дуч келганда, улар геномларини қайта тартибга солишнинг ажойиб қобилиятига эга. Бу жараён тасодифий эмас; бунинг ўрнига, у тартибга солинган ва мақсадли. Бактериал ҳужайралар геномларни ўзгартириш учун мураккаб биокимёвий механизмлардан фойдаланади. Стресс транспозонлар каби мобил генетик элементларнинг ҳаракатини қўзғатиши мумкин, бу генетик материалнинг рекомбинациясига олиб кела олади. Бундан ташқари, ДНКни таъмирлаш механизмлари ва рекомбинация оқсилларини фаоллаштириш геномни таҳрирлашда муҳим рол ўйнайди. Хусусан транспозаза ферменти орқали маълум генлар ўз худудидан ажралиши бошқа жойга кўчиб ўтиши ҳамда бирикиш мумкин.

Бактериялар геномни таҳрирлаш ва ахборот алмашиш учун турли механизмлардан фойдаланади. Гомологик рекомбинация ҳужайраларга генетик материални бир-бири билан алмашиш имконини беради, бу хилма-хиллик ва мослашишни рағбатлантиради. Бу жараён қатъий тартибга солинади ва фойдали генетик ўзгаришларнинг киритилишини таъминлайди.