Tirikchilik tashvishlariga oʻttiz yillik umrimni qurbon qildim, yetar axir. Men ham insonman. Oʻzim uchun ozgina yashay, oʻzimning yoshlik orzu-niyatlarim uchun ozgina yashay. Armon bilan oʻtib ketmay bu dunyodan! Abduqayum Yoʻldosh – "Puankare"Oʻn yil avval. Talabalikning ilk kunlari. Bir oʻqituvchi shu kitobni oʻqishni tavsiya qildi. Hozir oʻylab qarasam, oʻsha paytda oʻqituvchilar yangi chiqqan kitoblarni oʻqib turisharkan demak. Topib oʻqidim. Shu hikoya taʼsirida oʻzbek toʻylari, oilaviy hayoti, rasm-rusumiga nisbatan ozgina qoʻrquv, ozgina nafrat paydo boʻlgandi desam mubolagʻa boʻlmas. Bugun shu hikoyani yana bir oʻqigim keldi.
Oʻzbek ayolining fojiasi haqida koʻp gapiriladi. Umri uy ishlari, bola-chaqa, toʻy-maraka deb oʻtishi, zulm koʻrishi, adolatsizliklar qurboni boʻlishi va hokazo. Ta'bir joiz boʻlsa,
"Puankare" oʻzbek erkagining fojiasi haqida. Bu fojiada esa oʻzbek ayolining oʻrni beqiyos.
Umumiy gaplardan qochib, yon-verimdagi tipik oʻzbek yigitining hayotiga qarayman. Esini tanir-tanimas oldida toʻy tashvishi koʻndalang turadi. Bu toʻy deganlariga ozmuncha xarajat ketmaydi. Kelinni qayerga olib keladi? Uy solish kerak. Solgandayam oddiy boʻlmasin. Hali kelin bolaning qancha orzu-havaslari kutib turibdi.
Oʻn yetti yoshidan yigirma yetti yoshigacha bitta uy, bitta toʻy uchun pul yigʻib, yana qarz boʻlib, chillasi chiqar-chiqmas takror xorijga ketganlarni koʻp koʻramiz. Mayli, shu yerda ishladi ham deylik. Ammo ssenariy oʻsha-oʻsha. Nikoh toʻyidan keyin yana marosimlar bisyor, ayollarning oldi-berdisi, bordi-keldisi, tovoq-togʻorasi koʻp. Keyin challari, keyin tugʻilgan kun, keyin beshik toʻyi, keyin sunnat toʻyi, keyin muchal toʻyi, keyin yana katta toʻylar...
Erkak biror qarindoshi yoki doʻstining mansabi oʻzidan yuqori boʻlsa, uyi kattaroq boʻlsa, mashinasi qimmatroq boʻlsa koʻpam parvo qilmaydi. Ammo ayol bunga chidolmaydi. U nafaqat dushmanlaridan, balki dugonalaridan ham yuqori boʻlishi kerak. Natijada erini egovlayveradi, egovlayveradi.
Men zamonaviy fikrlaydigan va yashaydigan, asrlar davomida shakllangan qadriyatlarni rad etadigan, erkinlikni, hurlikni talab qiladigan aksar qizlarning toʻyga kelganida tipik oʻzbek ayoliga aylanib qolganini koʻp koʻrdim. Toʻy va orzu-havas masalasiga kelganda oʻqigan va oʻqimagan qiz orasida koʻpam farq sezilmaydi.
Qimmat koshonada yuzlab kishi ishtirokida emas, toʻysiz yoki yaqinlar davrasidagi ziyofatcha bilan turmushga chiqish, toʻy kuni ijaraga olingan qimmat mashinada emas, kuyovning Jigulisida ota uyidan chiqish, kelin koʻylak oʻrniga oddiyroq kiyim kiyish, bezatilgan emas, odmiroq uyga kirish... Yoʻq bunaqasi. Oʻzbek oilasida erkakdan erkaklik talab qilinadi. U nafaqat oilani ta'minlashi, kimoʻzar marosimlarni, orzu-havaslarni ham qilib berishi kerak. Nafsilamrini aytganda, erkakning butun umri ishlash, alam qilarlisi, keraksiz orzu-havaslar, udumlar, marosimlar uchun ishlash bilan oʻtadi. Biror birini qilolmasa, "Erkak boʻlib qilib qoʻyingda" degan ta'na yangraydi birinchi boʻlib suyukli xotini, keyin boshqalarning tilidan.
Xullas,
"Puankare" dagi matematika oʻqituvchisi kabi ilmiy salohiyatga ega erkak oʻzini ilmga bagʻishlay olmaydi bizda. Bunga na vaqt, na imkon bor. Oʻzbek ayoliga qanchalik qiyin boʻlsa, oʻzbek erkagiga undan ham qiyin. Erkakning ayolga qilgan zoʻravonligini koʻz bilan koʻrish mumkin, ammo ayolning mingʻir-mingʻirlari, yigʻi-sigʻilari, achchiq kinoyalari-yu talablari bilan erkakning asablarini egovlab, hayotini doʻzaxga aylantirishini bir qarashda ilgʻash qiyin. Uylanish niyatidagi yigitlarga shu kitobni oʻqib chiqishni maslahat beraman, balki bu fikridan qaytar. Jillaqursa tanlovda eʼtiborli boʻladi.
@salimov_blogi
