🔥
Ko‘pkari-Navro‘zning eng asosiy o‘yinlaridan biri
Ko‘pkari o’zbek xalqi orasida keng tarqalgan, ta’sirchan tomoshabin qalbini junbushga keltiradigan hayajonli bellashuv.
Tomoshabopligi nuqtai nazaridan ko‘pkari musobaqasini ispan ensyerrosi va buqalar ishtirokidagi Amerika rodeosi bilan taqqoslash mumkin.
Tabiat yashillikka burkanib, havo iliqlashib borgani sari ko‘pkari ishqibozlari jonlanib qoladi.
“Jang” bo‘ladigan maydon atrofidagi tepaliklar tomoshabinlar bilan to‘la boshlaydi. Ko‘pkari udumiga binoan, chavandozlar atay taklif etilmaydi, uloqqa ularning o‘zlari keladi va ko‘pkari oldidan to‘y egasi tomonidan el qatori yaxshilab mehmon qilinadi. Bu xalqimizning qon-qoniga singib ketgan qadimiy odatdir.
Minglab chavandozlar chang-to‘zon ichida, mardlarcha, ishtiyoq bilan yangi so‘yilgan yosh echki yoki qo‘chqorning tanasi (uloq) uchun kurashadilar.
O‘yinlarda hamma ham qatnasha olmaydi, faqat yaxshi o‘rgatilgan otda jismonan baquvvat va epchil chavandoz ishtirok eta oladi. Chaqqon, chidamli, shijoatli o‘yinchilar g‘olib bo'ladilar. Shuningdek, har qanday ot ham bunday musobaqaga mos kelavermaydi.
Qoida tariqasida, odatda, ko‘pkarida nufuzli qorabayir zotidan bo‘lgan otlar qatnashadi.
Bunday otlar alohida e'tibor va parvarish talab qiladi. Ular tanani to‘g‘ri tutish, raqiblar qurshovidan chiqib ketish va kerakli tezlikda chopishga o‘rgatiladi. Uloqchi otning qishda sovqotishi yoki issiqdan azob chekishiga yo‘l qo‘yish mumkin emas, uning ozuqasi muvozanatlashtirilgan ratsionga ega bo‘lishi kerak hamda qorabayir o‘z vaqtida toza havoda yugurishi zarurdir.
Ko‘pkari boshlanishidan oldin “maslahat” kengashi yig‘ilib, tashkiliy masalalar hal qilinadi, ya’ni sovrinlar va musobaqa o‘tkaziladigan joy belgilanadi.
Qoidaga ko‘ra, o‘yin qishloqda, tepaliklar bilan o‘ralgan keng tekislikda bo‘lib o‘tadi. Bu tomoshabinlar tepalikda o‘tirib, o‘yinni kuzatib borishlari uchun qulaydir. Shuningdek, uloq uchun qo‘chqor yoki echki tayyorlab olinadi: jigari va yuragidan tashqari, barcha ichki a’zolari olib tashlanib, oyoqlari tizzagacha chopib tashlanadi.
Tana go‘shtining vazni 50 kilogrammdan oshmasligi kerak, agar u belgilangan vazndan kam bo‘lsa, tana go‘shtiga tuz yoki tuproq qo‘shiladi.
Musobaqa ishtirokchilari maxsus qavilgan chopon va himoyalovchi bosh kiyimi kiyishadi. O‘yin boshlanishidan oldin bakovul (hakam) sovrinni e'lon qiladi va belgilangan doiraning o‘rtasiga qo‘chqor yoki echkining (uloq) tana go‘shtini qo‘yadi, shundan so‘ng musobaqa boshlanadi. Ot ustidagi barcha ishtirokchilar uloqni olish va marraga yetkazish uchun davraga shoshiladilar. Faqat eng chaqqon, epchil va chapdast chavandoz olomondan o‘tib, o‘ljani qo‘lga kiritishga muvaffaq bo‘ladi. Keyin chavandoz o‘z o‘ljasini marra chizig‘iga yetkazish uchun shoshiladi. Ayni paytda o‘nlab ishtirokchilar undan qimmatbaho uloqni tortib olishga harakat qiladilar. Shu bilan birga, turnirning barcha qoidalariga rioya qilinadi, birinchi navbatda, g‘alabaning halol bo‘lishi muhim ahamiyat kasb etadi. G‘olibga tantanali ravishda sovrinlar topshiriladi va endi u o‘z hududida mashhurlikka erishadi, mahallasida esa hurmat va obro‘ qozonadi.
– Ko‘pkari – O‘rta Osiyo xalqlari tamaddunida katta ahamiyatga ega mardonavor o‘yin, – deydi tarix fani o'qituvchisi Bekzod Himmatov. – Uni tashkil etishda alohida tayyorgarlik, arzigulik sabab bo‘lishi kerak. Qadimdan sayillar, hosil va Navro‘z bayramlarida umumxalq o‘yinlari qatorida ko‘pkari o'ynalgan. Buni chavandozlar yaxshi biladi va elga tomosha ko‘rsatib, ko‘pkari uyushtirsa, mohir chavandozlarni mehnatiga yarasha rag‘batlantirsa, go‘yoki muqaddas ot pirlari oldidagi qarzlarini ado etgandek bo‘ladi.
Ko‘pkari oddiy ko‘ngilochar o‘yin emas, u erni er qiladigan, unda mardlik, jasurlik, epchillik va dovyuraklikni shakllantiradigan jiddiy mashg‘ulot. Asosiy masala sovringa qo‘yilgan qimmatbaho narsa emas, aksincha, bakovulning adolati, nomdor chavandozning abjirligi, haqiqat g‘alaba qozonishi, omad doim mardniki bo‘lishidir.
Facebook |
Instagram |
@vatandosh_tv |
Youtube