Strategic Focus: Central Asia

Qasim-Jomart Toqayevning siyosiy manifesti

Karim Abdullayev, mustaqil tadqiqotchi

Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Toqayevning “Ana Tili” gazetasiga bergan so‘nggi intervyusi uning oxirgi yillardagi siyosiy faoliyatini hamda tashqi kuchlar bilan bo‘lgan munosabatlarni yoritadi. Suhbat Qozog‘iston siyosatining og‘riqli nuqtalarini qamrab oldi: 2022-yil yanvar oyidagi fojiali voqealar, Nursulton Nazarboyev davrida shakllangan qo’shhokimiyatchilik va Rossiya hamda Xitoy kabi tashqi o‘yinchilarning ta’siri.

Quyida intervyudagi muhim tezislarni tahlil qilishga harakat qilamiz:

1. Aniqlik va mish-mishlarga chek qo’yilishi: Toqayev BMT bosh kotibi lavozimiga nomzod bo‘lish ehtimolini qat’iy inkor qilib, xalqaro tashkilotda ilgari olgan tajribasi “yetarlicha ko‘p” ekanini ta’kidladi.

Ya’ni, prezident 2029-yilgacha bo‘lgan prezidentlik muddatini tugatishga e’tibor qaratib, ichki qonuniyligini mustahkamlashga harakat qiladi.

2. Qo’shhokimiyatchilik muammosi va Nazarboyev tanqidi: Prezident birinchi marta ochiqchasiga Nazarboyevning iste’foga chiqqanidan keyingi siyosiy faolligini nomaqbul holat sifatida baholadi. Birinchi prezidentning bosh vazirlar, vazirlar va boshqa amaldorlar bilan yig‘ilishlar o‘tkazganini tanqid qilgani ikki hokimiyatlilik masalasi avval o‘ylanganidan ham chuqurroq bo‘lganini ko‘rsatadi.

Fikrimizcha, bu so‘zlar Nazarboyev davrining asta-sekin tugayotganini va Toqayevning hokimiyatni mustahkamlashga tayyor ekanligini anglatishi mumkin.

3. Kreml bilan aloqalar va muvozanat izlash: Nazarboyevning Kreml bilan “axloqiy va siyosiy bog‘liqligi”ni qayd etgan holda, Toqayev o‘zining Moskvaga qaramligi haqidagi tanqidlardan uzoqlashishga urinmoqda. Nazarboyev va Putin o‘rtasidagi uchrashuvlar va qozoq siyosatining ruslarga bog’liqligi haqidagi izohlar esa bu munosabatlarning murakkabligi davom etayotganini ko‘rsatadi.

Toqayev tashqi siyosatni ko‘p vektorli yo‘nalishda kuchaytirishga intilayotgan bo‘lishi mumkin, bunda Xitoy va AQSh muvozanat vazifasini bajarishi aniq.

4. Xitoyning xavfsizlik kafolati sifatidagi roli: Toqayev Si Szinpinning Qozog‘iston suverenitetini qo‘llab-quvvatlash haqidagi so‘zlarini alohida ta’kidlab o‘tdi. Bu bayonot Pekinning mintaqada barqarorlik kafolati sifatidagi rolini mustahkamlayotganini ko‘rsatadi.

Keyingi yillarda Xitoy Qozog‘istonda iqtisodiy va siyosiy ishtirokini kuchaytirib, Rossiya bilan muvozanatni saqlashda yangi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.

5. Qozog‘istonning global diplomatiyadagi roli: Tramp bilan bo‘lgan telefon suhbati va Qozog‘istonning Ukrainadagi nizoni hal etishda vositachi bo‘lishga tayyorligi haqidagi eslatmalar, prezidentning mamlakatni xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamlashdagi ambitsiyalarini ko‘rsatadi.

Ekspretlar aytishicha, bu Qozog‘istonning neytral va vositachilik tashabbuslari orqali xalqaro nufuzini oshirish strategiyasining bir qismi bo‘lishi mumkin.

6. Ostonadagi harbiy paradning ramziy ma’nosi: Ko‘p yillar ichida birinchi marta harbiy parad o‘tkazish rejasi milliy birdamlikni mustahkamlash va Qozog‘iston mustaqilligini ta’kidlashga urinishdir.
Ammo Moskvadagi tadbirlarda ishtirok etish haqidagi izohlarning yo‘qligi Rossiyaga ortiqcha qaramlikdan uzoqlashish istagini anglatishi mumkin.

Umuman olganda, Toqayevning intervyusi Qozog‘iston siyosatidagi yangi davrning ramziy manifesti hisoblanadi.
Prezidentning «eski gvardiya» ta’siridan mustaqillikka erishishga, Kreml ta’sirini kamaytirishga va ko‘p vektorli tashqi siyosatni kuchaytirishga intilishi davom etadi, deb taxmin qilish mumkin.
Ammo ichki muammolar, xususan, hokimiyatni to‘liq konsolidatsiya qilish va «yanvar voqealari» merosini yengish, yaqin yillardagi asosiy vazifalar bo‘lib qoladi.

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekiston “middle power” mavqeiga da’vo qilishga haqlimi? - davomi

Beshinchidan, madaniy va tarixiy liderlik. Toshkent mintaqaning madaniy va ilmiy markazi hisoblanadi, Samarqand va Buxoro esa islom dunyosi tarixiy va diniy merosida muhim rol o‘ynaydi. Oxirgi vaqtlarda ko’plab sammitlarning Samarqandda o’tkazilishi uning Markaziy Osiyo diplomatiyasi poytaxti deb nomlanishiga sabab bo’lmoqda.

Qolaversa, O‘zbekiston o‘zining «yumshoq kuch» siyosatini madaniy almashinuv, turizm va tarixiy diplomatik rol orqali ilgari surmoqda.

Oltinchidan, mintaqaviy xavfsizlikdagi roli. Ekspertlar O‘zbekiston mintaqaviy xavfsizlik masalalarida faol ishtirok etishini qayd etmoqdalar: Afg‘onistondagi barqarorlikni ta’minlashda rol o‘ynaydi; terrorizm va ekstremizmga qarshi kurash tashabbuslarini ilgari suradi; mintaqaviy muzokaralar uchun ko‘plab forum va platformalarga rahnamolik qiladi.

Qolaversa, Markaziy Osiyo xavfsizligi masalalarida O’zbekiston eng ko’p faollik ko‘rsatmoqda.

Yettinchidan, siyosiy barqarorlik. Islom Karimovdan keyin Shavkat Mirziyoyevning hokimiyat tepasiga kelishi O‘zbekistonda islohotlar va qo‘shni davlatlar bilan aloqalarning yaxshilanishiga olib keldi. Qozog‘iston esa Nursulton Nazarboyevning hokimiyatdan ketishi ortidan hokimiyat vorisligi bilan bog‘liq muammolarni boshdan kechirmoqda.

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston o‘zining geografik, demografik, madaniy va siyosiy afzalliklari tufayli “middle power” maqomiga da’vo qilishi mumkin. Qozog‘iston iqtisodiyoti ko‘rsatkichlarida kuchliroq bo‘lsa-da, O‘zbekistonning uzoq muddatli salohiyati va mintaqadagi mustaqil roli uni Markaziy Osiyoda va boshqa mintaqalarda yanada barqaror hamda ta’sirchan o‘yinchi bo’lishiga imkon beradi.

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekiston “middle power” mavqeiga da’vo qilishga haqlimi?

Akbar Fayzullazoda, mustaqil tadqiqotchi

Oxirgi vaqtlarda ozarbayjon va qozoq elitasi hamda ekspertlari o’z mamlakatlarini “middle power” maqomini egallaganini iddao qilishmoqda. Xususan, bu maqsadda Ostona kuchli iqtisodi va jahon sahnasidagi o’ziga yarasha joyiga ishora qilsa, Boku esa bu statusga geostrategik joylashuvi va oxirgi mojarolardagi g’alabasi tufayli erishmoqchi.

“Middle power” atamasi global darajada yetakchi bo‘lmagan, ammo o‘z mintaqasida va xalqaro aloqalarda iqtisodiy, siyosiy, madaniy yoki geostrategik ahamiyati bilan muhim rol o‘ynaydigan davlatlarni ifodalaydi.

Bundan tashqari, ikki davlat rahbarlari ham jahondagi muhim siyosiy voqealarga nisbatan (Ukraina, G’arb bilan munosabatlar) o’zining mustahkam pozitsiyasiga ega.

Bu kontekstda bizni bir savol qiziqtirmoqda: O’zbekiston bu mavqega loyiqmi? Fikrimizcha, mamlakatamizni, shubhasiz, “middle power”lar qatoriga kiritsa bo’ladi va bunga bir qator sabablar bor:

Birinchidan, geosiyosiy joylashuv. O‘zbekiston barcha Markaziy Osiyo davlatlarining barchasi (Afg‘oniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston) bilan chegaradosh bo’lgan mintaqadagi yagona davlat.

Bu esa Toshkentga shimol va janubni bog‘lovchi transport markazi hamda turli hududlarni (Markaziy Osiyo, Rossiya, Xitoy, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq) birlashtiradigan siyosiy ko‘prik nomlariga da’vo qilishga imkon beradi.

Qozog‘istondan farqli ravishda O‘zbekistonning geografik joylashuvi unga integratsiya jarayonlari va mintaqaviy diplomatiyada yetakchi bo‘lish imkoniyatlarini oshiradi.

Ikkinchidan, ko’p sonli va yosh aholi. O‘zbekiston aholisi 37 mlndan ortiq: Qozog‘iston aholisidan (20 mln) deyarli 2 baravar, Ozarbayjondan (10 mln) 4 baravar ko’p.

Katta aholi soni a) ichki bozorni kengaytiradi; b) iqtisodiy rivojlanish uchun ko‘proq mehnat resurslarini ta’minlaydi; va nihoyat c) demografik salohiyat uzoq muddatda siyosiy ta’sirni kuchaytirishga yordam beradi.

Shuningdek, O’zbekistonda hozirgi kunda aholi zichligi va chiqib ketishi kabi demografik muammolar yo’q. Til bo’yicha ham jiddiy muammolar mavjud emas - aholimiz asosan o’zbek tilida so’zlashadi.

Uchinchidan,iqtisodiyot va diversifikatsiya. Qozog‘iston va Ozarbayjon iqtisodiyotlari asosan neftga bog‘liq, O‘zbekiston iqtisodiyoti esa ko‘proq diversifikatsiyalashgan bo’lib, qishloq xo‘jaligi, sanoat, tekstil va turizm sohalarini o‘z ichiga oladi.

Ayni vaqtda, O‘zbekiston iqtisodiyoti xomashyo narxlaridagi o‘zgarishlarga ikki qardosh davlatlarga qaraganda kamroq ta’sirchan. Toshkentning iqtisodiy modernizatsiya va liberallashtirishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyalari uni mintaqa miqyosida barqarorroq qiladi.

To’rtinchidan, siyosiy mustaqillik. O’zbekiston an’anaviy ravishda mustaqil tashqi siyosat olib boradi. Bu katta davlatlardan (Rossiya, Xitoy, AQSh) teng masofada turish va ko‘pvektorli diplomatiyaga urg‘u berishda namoyon bo‘ladi.

Qozog‘iston esa ko‘pincha Rossiyaga ko‘proq qaram davlat sifatida qabul qilinadi, ayniqsa, Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi va Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti doirasida.

Ozarbayjon esa Turkiyaning himoyasidagi subyekt ekanligi hech kimga sir emas.

Strategic Focus: Central Asia

SFCA tomonidan 2024-yil 24-31 dekabr kunlari o‘tkazilgan so‘rovda 700 ga yaqin respondent qatnashdi. So‘rov natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonliklar orasida mamlakat xavfsizligi holati haqida ijobiy fikr shakllangan.  Dunyodagi murakkab harbiy-siyosiy vaziyatga qaramay 83% respondent o‘zini xavfsiz his qilmoqda. Biroq, so‘rovnoma ishtirokchilari keyingi 10 yil ichida mamlakatga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan qator jiddiy tahdidlarni qayd etishdi.

Kuzatuvchilar asosan xorijiy siyosiy aralashuv (76%), iqlim o‘zgarishi (76%) va Markaziy Osiyo davlatlaridan biridagi ehtimoliy inqilob (74%) katta xavotirda. Boshqa muhim tahdidlar orasida yuqumli kasalliklarning tarqalishi (62%) va xalqaro terrorizm (52%) alohida qayd etilgan. Shuningdek, Afg‘onistondagi inqiroz (38%) va Ukrainadagi urush (51%) o‘rta darajadagi xavf sifatida ko‘rilmoqda.

Dunyo miqyosidagi davlatlarning harakatlariga ishonch borasida umumiy skeptitsizm kuzatilmoqda. Xitoy (6%), Rossiya (6%) va AQSh (9%) juda past darajadagi ishonchga ega. Ayni vaqtda, respondentlar Turkiyaga nisbatan ko‘proq ishonch bildirgan (15%). Yevropa Ittifoqi (11%) va Germaniya (14%) cheklangan darajada ishonchga ega. Shunday qilib global o‘yinchilarga nisbatan ishonchsizlik fonida mintaqaviy hamkorlarning ahamiyati ortib borayotganini ko‘rishimiz mumkin.

Dunyo yetakchilari orasida eng yuqori ishonchga Turkiya prezidenti Rejep Tayyip Erdog‘an (28%) sazovor bo‘lgan. Biroq, Vladimir Putin, Si Szinpin va Donald Tramp 40% dan ortiq respondentlarning ishonchsizligini uyg‘otgan, ya’ni ularning o‘zbek auditoriyasidagi ta’siri pasaygan.

Markaziy Osiyodagi qo‘shni davlatlar bilan aloqalar ijobiy baholanmoqda. 69% respondent Qozog‘istonni O‘zbekistonning eng yaqin ittifoqchisi deb hisoblashi ikki tomonlama hamkorlikning strategik ahamiyatini aks etadi.
 
Xitoy bilan munosabatlar qarama-qarshi his-tuyg‘ularni keltirib chiqarmoqda. 41% respondent Xitoyni tahdid deb hisoblasa, 34% esa uni bir vaqtning o‘zida tahdid va hamkor sifatida baholagan. Bundan tashqari, 63% respondent Xitoyning yaqin 20 yil ichida O‘zbekiston uchun harbiy tahdidga aylanish ehtimoli yuqori ekanligini ta’kidlamoqdalar. Shu bilan birga, Xitoy bilan hozirgi munosabatlar faqat 6% ishtirokchilar tomonidan ijobiy (a’lo) baholangan.

Rossiyaning strategik hamkor sifatidagi roli munozaralarga sabab bo‘lmoqda. 32% respondent Rossiya bilan ittifoqni kerak emas deb hisoblaydi, 46% esa uning tashqi bosimdan himoya qilish qobiliyatiga shubha bildirgan. Shu bilan birga, 77% respondent Rossiyani mintaqadagi yetakchi o‘yinchi sifatida tan oladi. O‘z navbatida, AQSh (4%) va Xitoy (15%) bu borada ancha orqada qolib ketmoqda.

Kuzatuvchilar fikricha, O‘zbekiston tashqi siyosatda quyidagi yo‘nalishlarga asosiy e’tiborni qaratishi zarur. Eng muhim yo‘nalishlar savdo va investitsiyalar (83%) hamda mintaqaviy xavfsizlik (83%) deb tan olingan. 54% respondent mudofaa va xavfsizlikni qo‘shni davlatlar bilan hamkorlikda markaziy masala sifatida ko‘rib chiqish lozim deb hisoblaydi.

Xulosa qilib aytganda, so‘rov natijalari O‘zbekistonning ichki xavfsizlikni mustahkamlayotganini va Qozog‘iston hamda Turkiya kabi mintaqaviy hamkorlar bilan aloqalarni rivojlantirayotganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, global o‘yinchilarga nisbatan yuqori ishonchsizlik va Xitoyga oid xavotirlar fonida mamlakat ko‘p vektorli diplomatiyani rivojlantirib, milliy manfaatlar, iqtisodiy o‘sish va xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan siyosatni davom ettirishi muhim.

Strategic Focus: Central Asia

Financial Times: Rossiya yadroviy energetika sohasida global yetakchi bo‘lishni maqsad qilmoqda

Rossiya Prezidentining maxsus vakiliga ko‘ra, Rossiya sun’iy intellekt va rivojlanayotgan bozorlar sabab energiyaga bo‘lgan talabning oshishini hisobga olgan holda, xorijda 10 dan ortiq yadro bloklarini qurmoqda.

Moskva yadro energetikasi bo‘yicha global ta’sirini kuchaytirishga intilmoqda, hozirda Bangladesh, Xitoy, Misr, Hindiston, Eron va Turkiya kabi davlatlarda AESlar qurilmoqda. Rossiya, Ukrainaga bostirib kirishi ortidan neft va gaz sektori sanksiyalarga uchraganiga qaramay, yadro energetikasi sohasida yirik yetkazib beruvchi sifatidagi rolini mustahkamladi.

Kremlning barqarorlik sohasida xalqaro hamkorlik bo‘yicha maxsus vakili Boris Titovning aytishicha, mamlakat “dunyo bo‘yicha yangi atom elektr stansiyalarini quruvchi eng yirik davlatlardan biri” sifatidagi o‘rnini mustahkamlashni xohlaydi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Rossiya rivojlanayotgan davlatlardan, energiyaning toza manbalariga intilayotgan davlatlar, shuningdek, sun’iy intellektni ma’lumot markazlarida qo‘llayotgan texnologiya kompaniyalaridan yadro energetikasiga yuqori talab bo‘lishini kutmoqda. Atom energiyasi bo’yicha xalqaro agentligi bu yilgi prognozida 2050-yilga kelib dunyo bo‘yicha yadro energiyasini ishlab chiqarish quvvati 155 foizga oshib, 950 gigavattga yetishini taxmin qilmoqda.

“Biz dunyo bo‘ylab 10 dan ortiq yadro bloklarini qurmoqdamiz”, dedi Titov Financial Times nashriga. “Bizga juda ko‘p energiya kerak. Bu energiyani yadroviy energetikadan foydalanmasdan ta’minlay olmaymiz. Biz yadro energiyasi xavfsiz va uglerod chiqindilarisiz ekanligini bilamiz.”

Norvegiya Xalqaro Munosabatlar Institutining Nature Energy jurnalida o‘tgan yili chop etilgan maqolada Rossiyaning xorijdagi yadro portfeli, jumladan, reaktorlar qurilishi va yoqilg‘i yetkazib berish, 54 mamlakatni qamrab olgani ta’kidlangan.

Titov Vengriyaning Paksh-2 AESni, shuningdek, Bangladesh va Turkiyadagi yadro bloklarini misol qilib keltirdi. Rossiya, shuningdek, O‘zbekistonda kichik modulli reaktorlarni qurishi kutilmoqda, bundan tashqari 2023-yilda Burkina-Faso bilan ham shartnoma imzolagan. Financial Times’ning bu yilgi xabariga ko‘ra, Rossiya dunyo bo‘yicha qurilayotgan yangi reaktorlardan uchdan biridan ko‘prog‘ida ishtirok etmoqda.

G‘arb davlatlari Rossiyaning yadro sohasidagi yetakchiligiga qarshi choralar ko‘rishga urinmoqda. May oyida AQSh Rossiya tomonidan boyitilgan uran importini taqiqladi. Vengriyadan tashqari, Sharqiy Yevropaning aksariyat mamlakatlari 2022-yil Ukrainada katta urush boshlangandan so‘ng, Sovet davridan qolgan reaktorlarga moslashtirilgan yoqilg‘i uchun AQShning Westinghouse kompaniyasi bilan shartnomalar imzoladi.

Rossiya yoqilg‘isi importidan 2027-yilgacha to‘liq voz kechish bo‘yicha belgilangan maqsad doirasida, Yevropa Ittifoqining yangi energetika komissari Dan Yorgensen “butun yadro ta’minot zanjirini” ko‘rib chiqishni xohlayotganini bildirdi.

Ammo Vengriya bosh vaziri Viktor Orban va Slovakiya bosh vaziri Robert Fico Rossiyaning fuqaro yadroviy energetikasi sanoatini cheklashga qaratilgan har qanday qadamlarni to‘sib qo‘yishlarini aytishgan.

Rossiyaning 2022-yilda gaz bo‘yicha qilganidek, Yevropa Ittifoqi uchun yadroviy yoqilg‘i tanqisligini yaratishi haqidagi qo‘rquvlar haddan tashqari bo‘rttirilgan, dedi YIning yuqori martabali rasmiysi. “[Davlatga qarashli yadro energetikasi kompaniyasi] Rosatom ishonchli bo‘lishga kuchli manfaatdor,” deya qo‘shimcha qildi u. Ko‘plab rivojlanayotgan davlatlar toza energiya ehtiyojlarini qondirish uchun yadro energetikasiga murojaat qilmoqda.

Noyabr oyida Ozarbayjonda bo‘lib o‘tgan BMTning COP29 iqlim sammitida AQSh Milliy Xavfsizlik Kengashining iqlim va energiya bo‘yicha yuqori lavozimli direktori Jeyk Levin, Vashington mamlakatlarning yadro energetikasi uchun Xitoy yoki Rossiyaga murojaat qilishi haqida xavotirda ekanini bildirdi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, bu sohadagi global raqobatbardoshlik juda katta ahamiyatga ega muammo hisoblanadi.

Strategic Focus: Central Asia

2024-yilda Markaziy Osiyoda kuzatilgan TOP-10 siyosiy voqealar

1. 9-avgust – Ostona shahrida Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining 6-Maslahat uchrashuvi. Unda “Markaziy Osiyo-2040” mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish strategiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjat besh tomonlama hamkorlikni kuchaytirish va mintaqaning xalqaro subyektligni oshirishga qaratilgan. Shuningdek, transport-logistika loyihalari bo‘yicha kelishuvlar imzolandi. Keyingi sammit O‘zbekistonda o‘tishi rejalashtirilgan.

2. 18-aprel – O‘zbekiston va Tojikiston Ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnomaning imzolanishi.

3. 22-avgust – Qozog‘iston va Tojikiston Ittifoqchilik shartnomasining imzolanishi Markaziy Osiyodagi integratsiya jarayonlarini tasdiqladi.

4. 27-dekabr – Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li qurilishi boshlandi. Ushbu loyiha mintaqaning transport tarmog‘idagi muhim bo‘g‘in bo‘lib, yangi savdo yo‘llarini ochib beradi. Aksariyat tahlilchilar buni yilning eng katta tarixiy voqeasi deb tan olishmoqda.

5. 8-avgust – Ostona shahrida O‘zbekiston va Qozog‘iston prezidentlari rahbarligida Oliy davlatlararo kengashning birinchi majlisi bo‘lib o‘tdi. Ushbu format ikki tomonlama hamkorlik uchun yangi platformaga aylandi. Keyingi yig‘ilish katta ehtimol bilan O‘zbekistonda o‘tadi.

6. 4-dekabr – Qirg‘iziston va Tojikiston hukumatlari umumiy davlat chegarasini to‘liq tavsiflashni yakunladilar. Delimitatsiya va demarkatsiya jarayoni nihoyasiga yetmoqda, bu ikki davlat uchun tarixiy lahzaga aylandi.

7. 15-aprel – Toshkent shahrida mintaqani arab davlatlari bilan bog‘lashga yordam bergan “Markaziy Osiyo – Ko‘rfaz arab davlatlari hamkorlik kengashi” tashqi ishlar vazirlari formati uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvda “Markaziy Osiyo – Ko‘rfaz arab davlatlari hamkorlik kengashi”ning oliy darajadagi ikkinchi sammiti 2025-yilda Samarqandda o‘tkazilishiga kelishildi.

8.      29-avgust – Termiz shahrida Xalqaro savdo markazi ochilishi. Ushbu loyiha Afg‘oniston bilan savdo qilish mumkinligini isbotladi hamda qo‘shni davlatdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatining yaxshilanishiga ulkan hissa qo‘shmoqda.

9. Avgust – Tojikiston va Afg‘oniston yuqori martabali vakillarining tashriflari. Kobul va Dushanbe o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirishga qaratilgan ijobiy harakatlar kuzatildi.

10. 12-sentabr – Qirg‘iziston va O‘zbekiston ikki yangi chegara o‘tkazish punktlarini ochdilar.

Xulosa qilib aytganda, 2024-yil Markaziy Osiyo mintaqasida mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirish, strategik infratuzilma loyihalarini ishga tushirish va davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirishda muhim bosqich bo‘ldi.

Voqealar ketma-ketligi muhimligi bo’yicha joylashtirilgan.

Strategic Focus: Central Asia

Sizningcha 2024-yilda kanalimizda chiqqan postlar orasida eng yaxshisi qaysi?

Izohlarda variantlarni kutamiz 😎

Caliber.Az tahririyati hukumatning ishonchli manbalariga tayanib xabar berishicha, dastlabki tergov natijalariga ko‘ra, “Ozarbayjon havo yo‘llari” kompaniyasining Boku-Grozniy yo‘nalishi bo‘ylab harakatlanayotgan samolyoti Grozniy shahriga yaqinlashganida Rossiyaning “Pantsir-S” havo hujumidan mudofaa tizimi tomonidan hujumga uchragan. Bundan tashqari, Rossiya tomonidan radioelektron kurash tizimlari (REB) qo‘llanilishi natijasida samolyotning aloqa tizimi to‘liq ishdan chiqqan. Shu sababli samolyot Rossiyaning havo hududida radarlar ekranidan g‘oyib bo‘lgan va signallar faqat Kaspiy dengizi akvatoriyasiga yetib borganda tiklangan.

Ta’kidlash joizki, Rossiya manbalariga ko‘ra, Checheniston hududi ustida samolyot parvozi vaqtida Rossiya havo hujumidan mudofaa tizimlari Ukrainaga tegishli dronlarni urib tushirishga harakat qilgan. Checheniston Respublikasi Xavfsizlik kengashi rahbari Xamzat Qodirov 25-dekabr kuni ertalab Grozniy shahriga dronlar hujumi bo‘lganini tasdiqladi va qurbonlar hamda vayronagarchiliklar yo‘qligini ma’lum qildi. Shu holatda Rossiya tomonidan fuqaro samolyotlari uchun havo hududi yopilishi shart edi, ammo bu amalga oshirilmagan. Nega Checheniston ustida parvozga taqiqlangan hudud e’lon qilinmagani — katta savol.

Ma’lumki, Grozniy shahri aeroporti samolyotga qo‘nishga ruxsat bermagan. Bundan tashqari, bizning samolyotimiz Maxachqal’a va Mineralniye Vodi aeroportlariga qo‘nishga ham ruxsat olmagan. Havo hujumidan mudofaa tizimlari va REB tizimlari ta’sirida adashgan ekipaj Qozog‘istonning Aqtau shahriga yo‘naltirilgan. Bu tavsiya faqat bitta maqsadda berilgan deb taxmin qilish mumkin: samolyot Kaspiy dengiziga qulab tushishi, barcha guvohlar halok bo‘lishi va samolyot suv ostida qolishi uchun. Ammo bu, ta’kidlash kerak, bizning taxminimiz.

Rossiya ommaviy axborot vositalarida tarqatilayotgan muqobil versiyalar jamoatchilikni chalg‘itish uchun ataylab uyushtirilgan xabarlar hisoblanadi. Samolyot salonidan olingan videoyozuvlar ikki yo‘lovchining parchalar tufayli jarohatlanganini ko‘rsatmoqda. Guvohlarning ko‘rsatmalari, jumladan, bort tashqarisida eshitilgan portlashlar haqidagi bayonotlar havo mudofaa tizimlarining ishini tasdiqlamoqda.

Tergovda ishtirok etayotgan Ozarbayjon tomoni uchun vaziyat mutlaqo aniq. Hech kim bu harakat ataylab amalga oshirilgan deb da’vo qilmayapti. Biroq aniqlangan faktlarni inobatga olgan holda, Boku Rossiya tomoni Ozarbayjon samolyotining urib tushirilganini tan olishini, Ozarbayjon xalqidan rasmiy uzr so‘rashini va to‘liq tergov o‘tkazib, barcha aybdorlarni javobgarlikka tortishini kutmoqda.

Manba: https://t.me/caliber_az_official/41690

Energetika va siyosatga oid Fayzbog’da chiqqan dolzarb post:

Ko‘p muammolarimizga Moskvani aybdor qilishimiz kimlargadir g‘alati tuyulishi mumkin, biroq Putin siyosiy bosimlarini tushunadigan odam bunga normal qaraydi. Moldova hukumat matbuot xizmati rahbari mamlakatdagi energetik inqiroz sharoitidagi narxlarning ko‘tarilishini “ozodlik narxi”, deb atabdi. Bu gap o‘z-o‘zidan kelib chiqqan emas. Kreml o‘z hukmini o‘tkaza olmagan davlat bilan qishda gaplashadi. Unda energetik inqiroz vujudga kelishi uchun bor kuchini sarflaydi. Bungaga bugungi Moldova yoki energetik tizimlar bombardimon qilinayotgan Ukraina, shuningdek, bu yil rossiyalik oligarxlarni quvgach energetik kollapsga yuz tutgan Abxaziya misol bo‘la oladi. Yevropaga ham shu orqali bosim o‘tkazib turilibdi. Bizga ham Karimov davridan beri shunday qilib kelinmoqda, bosimning eng cho‘qqisiga esa 2022-yilgi energetik kollapsda yetkazilgan.

Moskvadan amalda mustaqil bo‘lgan har qanday mamlakat bu muammolarni o‘zi hal qilishi kerak. Men ham kimlargadir satellit bo‘lgandan ko‘ra, qiyin bo‘lsa ham, o‘z kuchimiz bilan mustaqil tarzda bu muammolarni hal qilish tarafdoriman. Hozir shunday qilinyapti ham, bu yo‘ldagi qiyinchiliklarni esa, moldovalik mansabdor aytganidek, “ozodlik narxi” sifatida qabul qilish lozim.

Ochiq ma’lumotlarga ko‘ra, o‘tgan 24 yilda aholiga yetkazib berilayotgan elektr energiyasi miqdori naq 4 barobar oshgan. Masalan, 2000-yilda O‘zbekiston aholisiga 5 mlrd 492,5 mln kVt-soat elektr energiyasi yetkazib berilgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib bu miqdor 20 mlrd 74 mln kVt-soatga yetgan. Bunda iste’molchilar sonining ortishi ham muhim omil bo‘lgan.

Shu bilan birga, statistik raqamlar avariya soni ham kamayganini ko‘rsatmoqda:
• 2022-yilda – 8 102 ta.
• 2023-yilda – 6 880 taga tushgan.
• 2024-yil, hozirgi holat – 4 386 tagacha kamaygan.

Afsuski, O‘zbekistonda energiya sohasida yangi stansiya va energiya manbalari qurilayotganiga qaramay, aholi ko‘payishi va energiyaga bo‘lgan talabning ortishi tufayli uzilishlar haligacha kuzatilmoqda. Umid qilamanki, bu borada ham kerakli ishlar amalga oshiriladi va kamchiliklar tez orada bartaraf etiladi. Muhimi, YOII yoki KXShT kabi Putin yaratgan sun’iy ittifoqlarga qo‘shilmasak bo‘ldi.

Strategic Focus: Central Asia

Rossiya va Moldova: Dnestrbo’yida urush bo’ladimi?

S.Pinxasova, mustaqil tadqiqotchi

Kremlning Moldovaga qarshi so‘nggi ayblovlari Dnestrbo’yida mojarolarning kuchayishi xavotirini kuchaytirmoqda. Kishinyovning mintaqada harbiy operatsiya rejalashtirayotgani haqidagi da’volar va g‘arb qurollarining yetkazib berilishiga oid gap-so’zlar Rossiyaning o‘z agressiv harakatlarini oqlash uchun axborot maydonini shakllantirishga urinishi sifatida talqin qilinmoqda.

“Soxta bayroq” operatsiyasi

Mutaxassislar Rossiyaning Ukrainada sinovdan o‘tkazilgan ssenariydan foydalanishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda: provokatsiyalar yoki “soxta bayroq” operatsiyalari orqali aralashuv uchun bahona yaratish. Xususan, Rossiya qo‘shinlari yoki fuqarolariga qarshi hujumlar sahnalashtirilishi mumkin. Moskva bunday voqealarni mintaqadagi pozitsiyalarini mustahkamlash va Moldovadagi vaziyatni beqarorlashtirish uchun ishlatishi mumkin.

Dnestrbo’yining strategik ahamiyati

Dnestrbo’yi Rossiya uchun nafaqat geosiyosiy, balki katta harbiy ahamiyatga ega. Kobasneda joylashgan qurol-yarog’ omborlari va 1500 nafar askardan iborat kontingent ushbu hududni Rossiyaning Moldova va Ukrainaga bosim o‘tkazish uchun strategik nuqtasiga aylantiradi. Shuningdek, mintaqani beqarorlashtirish Kremlning Kishinyovning Yevropa Ittifoqiga integratsiyasi yo‘lidagi maqsadlarini buzishga qaratilgan strategiyasining bir qismi bo‘lishi mumkin.

Moldova va G‘arbning reaksiyasi

Prezident Mayya Sandu Moldovaning Ukrainadan keyingi Rossiyaning navbatdagi nishoniga aylanishi mumkinligini bir necha bor ta’kidlagan. Ammo Kishinyov Dnestrbo’yining mustaqilligini tan olmaganiga qaramay, harbiy operatsiya rejalashtirayotgani haqidagi ayblovlarni rad etmoqda. Sanduning g‘arbga yo‘naltirilgan siyosati Kremlning jiddiy qarshiligiga duch kelmoqda va bu Moskvaning tajovuzkor ritorikasini tavsiflashga yordam bermoqda.

Prognozlar va tahdidlar

Rossiyaning Ukrainadagi urush tufayli ichki beqarorligi fonida Moldovaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy aralashuvi ehtimoldan yiroq. Ammo Sandu pozitsiyalarini zaiflashtirish va Rossiyaparast kuchlarni mustahkamlashga qaratilgan provokatsiyalar ehtimoldan xoli emas. YI va NATO davlatlari bu tahdidni hisobga olgan holda, Kishinyovga siyosiy va iqtisodiy yordamni kuchaytirishi taxmin qilinmoqda.

Xulosa qilib aytganda, Dnestrbo’yi inqirozi Kremlning postsovet makonidagi ta’sirini saqlab qolish vositasi bo‘lib qolmoqda. Ammo “soxta bayroq” ssenariysining amalga oshirilishi nafaqat mintaqani beqarorlashtiradi, balki Moskva ustiga G‘arb bosimini yanada kuchaytiradi, bu esa Rossiya uchun yana bir strategik xatoga aylanishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Hurmatli kuzatuvchilar!

Yuqorida e’lon qilingan so’rovnomada faolroq bo’lishingizni so’raymiz. Savollar sodda, tushunarli tilda yozilgan.

Hurmat bilan,
SFCA Jamoasi

2023-yil fevral oyidan boshlab Latviya Kiyevga mast holda haydovchilik qilganlardan musodara qilingan umumiy qiymati €2,25 mln bo‘lgan 612 ta avtomobilni topshirdi.

O‘zbekistonda ham Latviyadagi kabi amaliyotni joriy etish mumkin. Masalan, mast holda haydovchilik qilganlardan musodara qilingan avtomobillarni ijtimoiy xizmatlar aktiviga topshirish mumkin. Ular favqulodda yordam ko‘rsatish, nogironligi bo‘lgan shaxslarni tashish yoki boshqa ijtimoiy ehtiyojlarni qo‘llab-quvvatlash uchun ishlatilishi mumkin. Bunday yondashuv nafaqat ijtimoiy mas’uliyatni oshiradi, balki resurslardan samarali foydalanishni ta’minlaydi.

Strategic Focus: Central Asia

Jamoamiz tomonidan tayyorlangan so’rovnomada faol qatnashishingizni iltimos qilamiz. Natijalari yuzasidan kanalimiz kuzatuvchilari uchun maxsus hisobot taqdim etiladi.