SAVIYA.UZ

​Тузатилаётган лотинча имло: ҳадиклар нечоғлик ўринли?

Шу кунларда Президентнинг тегишли фармонида белгиланган вазифа – лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини, имло қоидаларини янада такомиллаштириш ва янги ёзувга тўлиқ ўтишни таъминлаш масаласи бўйича сўнгги босқичга қадам қўйилди.

Тилчилар ва бошқа мутахассислардан иборат ишчи гуруҳ ўз ишини якунлаб, алифбонинг тузатилган вариантини тақдим этди.

Айнан тузатилган вариантини! Чунки жорий лотинча алифбо қатор хато ва ноқулайликларга эга. Лекин алифбони тузатишга тиш-тирноғи билан қарши бўлганлар “Алифбо ўзгармоқда”, “Яна янги алифбо қабул қилинмоқда”, дея сўз ўйини қилиб, одамларни чалғитишга, сувни лойқалатишга уринмоқда.

Аслида алифбо янги эмас, у шунчаки ислоҳ қилинди. Ундаги хатолар тузатилди. Алифбодаги 30 та ҳарфдан 3 таси (Sh, Ch, ng) жузъий ўзгартирилмоқда. 2 таси (O‘ ва G‘) ёзма кўринишига мослаштирилмоқда. Қолган 25 та ҳарф ўзгармайди.

Kun.uz нашрида журналист Шуҳрат Шокиржоновнинг тузатилаётган алифбо ҳақидаги мақоласи эълон қилинди. Унда ислоҳнинг зарурияти, аҳамияти ва моҳияти яна бир бор кўрсатиб берилган. Тўлиқ ўқиб чиқишни тавсия қиламан.

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib

​Яхши одамлар маҳалласи

Адҳамжон ишдан қайтаётганди. Кўп қаватли уйлари эшигига ёпиштирилган эълон диққатини тортди: “Азизлар, кундуз 10:20 ларда шу ерда юз минг сўм пулим тушиб қолибди. Якка-ёлғизман, фақат нафақа билан кун кўраман. Ким топса, тўртинчи қават, йигирма тўртинчи уйдаги Меҳри холага учрашсин”. Ахир, бу уларнинг тепасидаги уйда турадиган аёл-ку. Адҳамжоннинг хотини ора-сира кампирнинг ҳолидан хабар олиб туради, овқат, нон-чой дегандай. Биргина улар эмас, бошқа қўни-қўшнилар ҳам аёлга ёлғизлигини билдиришмайди.

“Кўчада ётган бир даста пулни бирорта ўткинчи олиб кетган бўлиши ҳам мумкин. Кел, шу кампирга мендан ҳадя бўлсин. Пулингизни топиб олдим деб ўша юз минг сўмни эҳсон қила қолай”, деб ўйлади Адҳамжон. Тўртинчи қаватга кўтарилиб, эшик қўнғироғини босди. Бироз ўтиб, ичкаридан олтмиш-олт­миш беш ёшлардаги истарали кампир чиқиб келди. Йигитнинг қўлидаги пулга кўзи тушиб, кўзларига ёш олди. Сўнг қўлини очиб узоқ дуо қилди. Адҳамжоннинг касб-корига барака тилади, тутгани олтин бўлишини, Аллоҳ унга ғойибидан етказишини сўради. Аммо пулни олмади. Уринишлар бесамар кетди. Аёл қатъий рад этди. Сўнг ўша эълонни олиб ташлаш учун пастга тушиб кетди. Маълум бўлишича, Адҳамжон пулни “топиб олган”ларнинг еттинчиси экан.

Ориф Толиб

​​«Ғалати парадокс бор: ёзувчилик ҳам касб – аммо маош тўланмайдиган касб». Ёзувчи Саъдулла Қуронов билан болалар насридаги муаммолар ҳақида суҳбат

Ўзбек болалар адабиётида турғунлик, якранглик охирги пайтлари анча бўртиб, кўзга ташланиб қолди. Ёзилаётган аксар китоблар аввалги тажрибаларни такрорлаётгандек гўё. Кўз ўнгимиздаги сон-саноқсиз мавзу-муаммоларни адабий асар воситасида етказадиган, тасвирлайдиган ижодкор (айниқса, ёшлар) камдек, назаримизда. Икки йилча аввал чоп этилган «Галактикада бир кун» илмий-фантастик қисса ва саноқли китобларни айтмаса, болалар насрида жиддий ўзгариш, ривожланиш, олдинга силжиш кузатилаётгани йўқ. Бугун шу қиссаси билан болалар оламига кирган ва улар учун романлар ёзаётган ёзувчи Саъдулло Қуронов билан ўзбек болалар адабиёти муаммолари, китобхонлик, адабий танқидчилик, ноширлик ҳақида суҳбатлашдик.

– Сизни аввалига адабиётшунос, мунаққид деб билардик. Модернизм, постмодернизм ҳақида мақолалар, шеърият ва рангтасвир синтезига оид монографиялар ёздингиз. Лекин китобхонларга кўпроқ болалар ёзувчиси бўлиб танилдингиз. Бир-бирига сира ўхшамаган – шунослар оламидан бола дунёсига ўтишнинг ўзи бўладими(!) – қутбда туриб, бири иккинчисидан айро жабҳани баравар ушлаш қийин эмасми?

– Биласизми, 7–8 йиллар олдин кучли ижодий депрессияни бошдан кечирдим. У вақтлар эндигина бир нечта мақолаларим, кичик илмий тўпламим билан адабий жараёнга, адабиётшунослар сафига кириб келгандек эдим гўё. Ҳар қалай, ўзим учун шундай туйилганди. Бироқ илмий-ижодий жараён эйфориялари тиниб, ўзимга ва вазиятимга бироз юқоридан қараганимда бутунлай бошқа манзарани кўра бошладим. Адабий журнал ва газеталарнинг нуфузи тушиб, тиражи борган сари камайиб борарди. Нафақат адабиётшунослик, балки адабиётнинг ўзи ҳам жамиятнинг равишига таъсир қилмай қўйган, тубсиз жарлик ёқасидан бораётган соҳага ўхшаб кўринди менга. «Адабиётшунослик менинг амбицияларим учун тор» деган хаёлларга ҳам борганман. Йўқ, бу менга – вужуди олам-олам орзу ва истаклар билан тўлган ёш йигитга шундай туйилган, холос! Аслида ундай эмаслигини кейинроқ, яна-да улғайиб, фикр-қарашларим теранлашганда тушуниб етдим. Ҳозир эсласам... куламан.

Ҳа-я, бу нега гапни ижодий депрессиядан бошлади деб ўйлаётгандирсиз. Гап шундаки, мана шу тушкунлик бўлмаганида, мен болалар адабиётига кирмаган, унга қўл урмаган бўлардим, балки.

2015 йили «Шарқ юлдузи» журналидан бўшаб, фаолиятимни «Жажжи академик» болалар журналида давом эттирдим. Болалар учун илмий-оммабоп мавзуларда мақолалар ёза бошладим. Жажжи ўқувчи дўстларимнинг қизиқишини кўриб ижодий завқим яна-да ортарди. Мен учун бирдан ҳаммаси ўзгарди. Болалар учун ёзарканман, ўзимни жамият учун керакли шахс сифатида тасаввур қила бошладим. Бу менга куч берди. Қайтага адабиётшуносликда ҳам, ёзувчиликда ҳам баравар ижод қилишга илҳом келди. Мен PhD диссертацияси ва фантастик қиссамни бир вақтда – параллел ёздим. Айни дамда ҳам докторлик диссертацияси билан бирга илмий-фантастик роман ёзяпман. Айтмоқчиманки, бу икки қутб бир-бирига халал бермайди. Қайтага, назарий билимларга эга эканим қўл келади.

Батафсил

@daryo_live

​Айб кимда?

Бир киши хотини олдингидай эшитмаётганини пайқаб қолди. Бундан ташвишга тушди, балки қулоғига махсус эшитиш ускунаси тақиши керакдир деган ўй ҳам ўтди бошидан. Шундай мулоҳазалар билан дўхтир ҳузурига йўл олди. Ҳар ҳолда мутахассис билан маслаҳатлашган яхши-да.

Унинг арзини тинглаган шифокор бир синов усулини ўргатди:

– Хотинингиздан қирқ қадам нарида турасиз, одатий суҳбатдагидай товушда гапириб кўрасиз. Агар эшитмаса, масофани ўттиз қадамга қисқартирасиз. Яна бўлмаса, йигирма қадам. Хуллас, сизни эшитгунча яқинлашаверасиз.

У бу тажрибани ўша кун оқшомдаёқ қўллашга киришди. Хотини ошхонада куймаланиб юрганини кўргач, қирқ одим нарига борди-да:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз? – деди.

Жавоб йўқ. Одам масофани ўттиз қадамга қисқартириб, саволини қайтарди:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Яна жавоб йўқ. Энди йигирма метр масофада туриб сўради:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Наҳотки! Яна жавоб бўлмади-ку!

Эр ошхона эшиги яқинига келди-да, сўровини тағин такрорлади:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Тавба-тавба! “Нима бало, аёлимнинг қулоғи том битганми?!” деб ўйлади у. Бу сафар хотинига жудаям яқин келди:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Ва ниҳоят шу гал аёли жавоб берди:

– Дадажониси, бешинчи марта қайтаряпман: ош дамлаяпман, ош.

Биз кўпинча муаммони қаршимиздаги кишилардан ахтарамиз. Балки айб ўзимиздадир. Буни эса хаёлимизга ҳам келтирмаймиз. Оқил одамнинг энг устун жиҳатлардан бири бошқаларнинг эмас, ўзининг нуқсонлари ҳақида мушоҳада юритиши ва уларни тўғрилашидир.

@oriftolib

Бу воқеа Канадада бўлмаган...

Шу кунларда ижтимоий тармоқлар ва телеграмнинг ўзбек сегментида “Бу воқеа Канадада бўлган...” сарлавҳали пост кенг тарқалди.

Постда киборларга хос кийинган, юзи ташвишли қария сурати жойлаштирилиб, бу одам муҳтожлик ортидан нон ўғирлагани, судья унга 10 доллар жарима солгани ва уни ўзи тўлагани, судда йиғилганлар ҳам чолга пул йиғиб бергани, воқеа Канадада бўлгани (эътибор берилса отахоннинг чап кўксида Канада эмас, АҚШ-Аргентина байроғи акс этган) тўғрисидаги ибратли ривоят акс этган.

Ушбу “реал воқеа” интернетдаги “сариқ матбуот”, яъни катта аудиторияга эга маиший-кўнгилочар, диний-маърифий каналлар, саҳифа ва гуруҳлардан тортиб — айрим давлат идоралари, кўзга кўринган депутатларимизнинг расмий манбаларида ҳам эълон қилинди.

Халқимизда ажойиб нақл бор: “Ялтираган ҳар нарса — олтин бўлавермайди”. Айниқса, ижтимоий тармоқларда ўтирганда буни ёддан чиқармаслик керак. Юқоридаги ривоят “қаҳрамони”, яъни сиз суратда кўриб турган ушбу қария ҳам аслида оч қолганидан нон ўғирлаган фақир-бечора эмас, аксинча катта миқдордаги пуллар эвазига наркотик воситалар контрабандаси билан шуғулланган ашаддий жиноятчи — жон ўғриси...
2011 йилда Детройт (АҚШ) полицияси 87 ёшли Лео Шарп бошқарувидаги шубҳали пикапни тўхтатади. Текширувлар натижасида мошинада 200 фунт оғирликдаги (1 фунт - 0,45359237 кг) кокаин моддаси яширилгани аниқланади. Кейин маълум бўлишича, “отахон” бу иш билан йиллар мобайнида шуғулланган, “меҳнат фаолияти” давомида жами 1 минг 250 кг. кокаин ташиган ва бунинг учун 1 млн. доллардан кўпроқ бойлик орттирган.

Лео Шарпнинг ёши ва уруш қатнашчиси эканлиги эътиборга олиниб, унга 14 йил ўрнига — уч йиллик қамоқ жазоси тайинланади. (АҚШда 2018 йилда суратга олинган “Наркокурьер” фильмида айнан Шарпнинг ҳаёти тасвирланган).

Аслида, ижтимоий тармоқларда Лео Шарп сурати фонида вирус каби тарқалаётган постда одамийлик, адолатли жамият ғоялари илгари сурилган. Суратдан, қариянинг мазлум қиёфасидан шунчаки пост таъсирчанлигини ошириш мақсадида фойдаланилган.
Бироқ, ҳозирги медиа майдонида битта аччиқ ҳақиқат бор: бир қарашда безарар кўринган ва ҳисларингизга мўлжаллаб йўналтирилган аксарият ахборотлар замирида манфаат ётади.
Яъни, ҳозирги ахборот асрида рост билан ёлғонни ажратишни ўрганмасак, эртага афандининг: “Ҳов анови ерда ёнғоқлар сочилиб ётибди” деган биргина лофига ишониб, иштонини қўлтиқлаб югурадиган лақма болалардан фарқимиз қолмайди.
Бу эса жуда хавфли.

Пост тугади

Юқоридаги фактчекинг тадқиқотини журналист Дилшод Нуриллоҳнинг фейсбук саҳифасида кўриб, аввал ўзим фактчекингни фактчекинг қилиб кўрдим. Чиндан ҳам googl.га Лео Шарп деб қидирув берсангиз, дунёдаги энг кекса наркоташувчи деб ушбу сурат чиқиб келяпти. "Судья қарияга нон ўғирлагани учун 10 долларга жарима солди" деган мазмундаги хабарлар эса 2020 йилнинг бошларидан бошлаб шубҳали кликбейт сарлавҳалар ортидан кун кўрувчи сайтлар ва айрим ижтимоий тармоқ саҳифалари орқали тарқала бошланган, бирор ишончли манбада бу хабарнинг/воқеанинг тасдиғини учратмадим.

Афсуски, интернет ўзбек сегментида фейк аллақачон минглаб марта улашилиб, кенг аудиторияларга тарқалиб бўлгани ҳолда, Дилшод Нуриллоҳнинг юқоридаги пости уч кунда бор-йўғи 20 танинг нари-берисида реакция олибди, мен шу сабабли ҳам ушбу постни каналимда улашишга қарор қилдим.

Қайсидир буюк айтганидек, "Ҳақиқат иштонини кийгунича, ёлғон ярим дунёни айланиб чиқади". Лекин биз асли адолат, ҳақиқат учун курашар эканмиз, воситаларимиз ҳам ниятларимиз қадар тоза, ўзимиз эса ҳушёр бўлишимиз керак. Фейклар орқали одамларнинг ҳисларига тез таъсир қилиш осон бўлса-да, улар бир кун (майли кичикроқ аудиторияда бўлсин) ёлғонлиги ошкор бўлгач, буюк ғояларнинг обрўсини туширади, тоза ниятларга доғ бўлади.

Ҳар қандай хабарни катта аудиторияларга тарқатишда жиддий фактчекинг зарур!

@shahnozxon

​Расул Ҳамзатов

Доғистоним менинг

Кўп юртларда бўлдим, хўб кездим жаҳон,
Сўнг уйимга қайтдим толиқиб, ҳорғин.
Бошим узра аста сўрди Доғистон:
“Бошқа ўлкаларга бўлдингми мафтун?”

Тоғ бошига чиқдим, тўлдириб кўксим,
Яйраб нафас олдим, сўнг бошладим сўз:
“Дунё кезиб турфа элларни кўрдим,
Лекин сен мен учун баридан азиз.

Севгимдан камроқ гап очганман, балки,
Ахир, янги гапмас севгию изҳор.
Мен сўзсиз севганман. Қўрққанман, чунки
Кўп айтилган сўздан тўкилар оҳор.

Агар ҳар бир ўғлон юраги ёниб,
Худди жарчи каби айтар бўлса роз,
Тоғу тошларинг ҳам зерикар аниқ,
Тинглашу акс садо қайтаришдан боз.

Сен кўзёшга чўмиб, қон ютган пайтда
Камгап ўғилларинг шартта тикиб жон,
Ўлимга кетдилар сенга онт айта,
Тинмасдан сўзлади қилич ва қалқон.

Урушлар тугагач, ўғлонлар бари
Ишга киришдилар индамай такрор.
Самимий севгисин пешона тери,
Ҳалол меҳнат билан этдилар изҳор.

Таълим бериб келдинг асрлар оша:
Сокин яша, лекин қалб бўлсин бутун.
Дединг: сўз қимматдир отдан ҳамиша,
Тоғлик эгарламас бежизга отин.

Бегона эллардан, сўз кўп ерлардан
Қайтгач, мен ҳам сира туролмайман жим.
Ахир, жўшқин дарё, тик ўнгирлардан
Сенинг овозингни тинглар юрагим!”

Рус тилидан
Ориф Толиб
таржимаси

@oriftolib