Santuagara (20+)

​​#review #izlam

❤️"...Ham..."
🪽Shahriyor Shavkat

Suzgil, ey,
Mudragan moziyni chayqat,
Et bizni najotga, Nuhning kemasi!
Feruzdan, Munisdan, Ogahiydan ayt,
Ey turkiy tilimning tirik shevasi!

Shahriyor Shavkat ijodi bilan ilk bor "Istibdod" she'ri orqali tanishganman. O‘shanda shoirning o‘zi kabi "vodarig‘" bo‘larkan-ku, degan o‘y o‘tgan ichimda. Oradan bir necha vaqt o‘tib ...Ham..'ni ham mutolaa qilish baxtiga muyassar bo‘ldim. Lekin ba'zida shunday shoirlar bo‘ladiki, ular haqida she'rlari so‘zlab turadi. Shahriyor Shavkat ham shunday shoir, shuning uchun bu ojiz qalam sohibini kitobga fikr bildirishga noloyiq deb bilib, shoir she'ridan parcha keltiraman:

Chechaklar so‘lmoqda - osmon musaffo!
Go‘daklar o‘lmoqda - osmon musaffo!
Tobutlar qaytmoqda o‘zga davlatdan,
Tobutlar qaytmoqda harbiy xizmatdan.
Tozilar xotinni xo‘rlayveradi,
Qozilar yetimni zo‘rlayveradi
Foyda yolq qarg‘ish-u pushmonlaringdan,
Vatanni tortib ol
dushmanlaringdan...

Qoplonlar talaydi tariqatingni,
Karvonlar toptaydi ma'rifatingni,
Chinqirib yotganda bechora nomus,
Jilpanglab choparlar: Bizniki qomus!
Tokay sen labingni tishlayverasan,
Uyingda yostiqni mushtlayverasan?
Foyda yo‘q qarg‘ish-u
pushmonlaringdan,
Vatanni tortib ol
dushmanlaringdan.

Yovlaring-millatni talayotganlar,
Yamlagan, to‘ymagan, yalayotganlar,
Yo‘qolsin soxtalik demaganlar ham,
Deganni qamchilab, qamaganlar ham,
Boshingda qilichin sermagan - g‘anim,
Qahraton qishda gaz bermagan - g‘anim,
Qo‘yningda isinib yotganlari bor,
Yurtida yurtini sotganlari bor.

Bas, yetar, iningda yotma qunishib,
Yarasin yalagan mushukday g‘ingshib.
Hovlingda izg‘iydi bir gala ko‘ppak,
Hakimga o‘ljasan, hokimga shippak.
Qiroli sanalsang g‘urur, oringni,
Qaroli boʻlmassan xizmatkoringni.
Shu xalqning og‘irin qilgani yengil,
Vijdonni toza tut, cho‘qqiga intil.
Yolqsa, shu sho‘rvani ho‘playverasan,
Qorningga mag‘zava to'playverasan.
Foyda yo‘q qarg‘ish-u
pushmonlaringdan,
Vatanni tortib ol
dushmanlaringdan.

Sanjar Nazar aytganidek Shahriyor Shavkar allaqachon katta shoir. Bir uslub, bir janr, bir lison atrofida o‘ralashib qolgan emas. Men doim Shahriyor Shavkat she'rlarini o‘tgan asrning 80-yillar she'riyati va zamonaviy dunyo muammolarni ufurib turganiga guvoh bo‘laman. Shuning uchun ham kech qolmay "...Ham..."ni hamhamlab hazm qilishga qursog‘ingiz tayyorlang. Barchaga yoqimli mutolaa tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 50-kitob
#photo_by Santuagara

​​#review #izlam

🦗"Mahkum sayohati"
🖤Sevara Alijonova

Shovqinda joziba bor. Bir umr unga intilib yashaymiz. Shovqinsiz qolishdan qo‘rqamiz.

Sevara Alijova ko‘pchilik uchun yangi nom, u qalam tebratgan esselar ham. Bir necha maqtovlardan keyin "Mahkun sayohatini" ham boshladim. Dastavval "Esse haqida esse" menga juda manzur bo‘ldi. Muallif kitobida nima demoqchi ekanligini ochiqchasiga tushuntirib bergan. Kitobdagi eng yaxshi esse ham "Mahkum sayohati".

Ammo taassuflar bo‘lsinki, kitobda muallifga tegishli atiga uchta esse bor. Qolgan esselar esa Jorj Oruell, Joan Didion va Mo Yanga tegishli (tarjimon kimligi yozilmagan, Sevara Alijonova bo‘lsa kerak) va yana sakkizta maqola bor. Muallifning esse yozish mahorati yaxshi, aytish joiz bo‘lsa kuchli ham, yaqinda o‘qigan Vulfning "Shaxsiy xona" esseyini yodimga soldi.

Biroq essenavis "Sukunat shovqini" va "Begemot va men" yoziqlarida bir qancha tarixiy, hamda mantiqiy xatoliklarga yo‘l qo‘ygan. Sukunat shovqini'da daniyalik faylasuf Søren Kierkegaardni 400 yil oldin yashagan desa, vaholanki Kierkegaard 1813-yil tug‘ilgan, ikki yuz yil oldin, Begemot va men' essesida o‘ta qo‘pol xatolik: o‘g‘lini yo‘qotgani sababli ko‘zlari ko‘r bo‘lib qolgan payg‘ambar Ibrohim (a.s) deb yozgan (asli Yoqub (a.s); Injilda ham, Tavrotda ham, Qur'onda ham shunday).

Sevara Alijonova esselaridagi bu xatolar juda qo‘pol hisoblanadi. Chunki esse muhim yo‘nalish, bir necha essenavislar insonlar tafakkurini o‘zgartirishga xizmat qilishgan va bu uchun Nobel olganlar ham bor. Muallif esselaridagi argumental xatolar sababini ikkita narsa bilan izohlash mumkin. Birinchisi esselar tahrir qilinmagan, ikkinchisi esa Akademnashr muharrirlari esseni tahrir qila olish layoqatiga ega emas.

Shunday bo‘lishiga qaramay, muallifning Mahmud Sa'diy, Erkin Yusupov, Sherali Toshmatov, Xurshid Do‘stmuhammad, Tamara Toshmatova, Usmon Qo‘chqor, Xudoyberdi To‘xtaboyev va Nusrat Fotih Ali Xonga bag‘ishlab yozgan maqolalar juda manzur bo‘ldi. Sevara Alijonovaga essenavislik faoliyatida omad tilab, argumentlar va faktlar bilan ishlashda yanada mahoratga ega bo‘ladilar degan umiddaman. Barchaga yoqimli mutolaa tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 49-kitob
#photo_by Santuagara

​​#review #izlam

🪞"Ro‘baro‘ "
🌟Rahmat Bobojon

Atrofingni o‘rar, sezasan, ko‘proq,
peshonasi - yolg‘iz, ko‘zlari - lo‘qlar.
Senga uchmoqlikni o‘rgatar shu chog‘
osmoni unutlar,
qanoti yo‘qlar...

She'r kitobga taqriz yozish eng qiyin ish aslida. Chunki shoirning tafakkur ufqi, hissiyotlari, anglagan va anglatmoqchi bo‘lgan hislaridan bexabar bo‘lsangiz, eng quyuq, badiiy bo‘yoqdorlikka ega va qofiyalar to‘q she'r ham sizga jo‘n bo‘lib ko‘rinadi. Baxtimizga aynan shu anglamni anglash yo‘lidagi baxt bizga lazzatlidir. Biror satrni tahlil qilish, uning qanday ma'no kasb etishini taxmin qilib ko‘rish zavqli ish.

Rahmat Bobojon - tarjimon shoir. Buning, ya'ni tarjimonlikning shoirlikka nima aloqasi bor dersiz. Aslida tarjimonlik mahoratiga ega, chet el she'riyatidan boxabar shoirlar ijodida ulug‘vorlik yaqqol namoyon bo‘ladi, tajriba va amaliyor o‘z so‘zini aytadi. Men buni ilk bor Izlamning birinchi faslida nashr erilgan Mirzohid Muzaffarning "Mahv" kitobini o‘qiganimdayoq tushungan edim.

Aynan shu sababli ham Rahmat Bobojon she'rlarida ulug‘ ozar va turk shoirlarining ham chizgilarini ilg‘ash, ularga xos viqorni his etish, tuyish mumkin. Shoir asosan ishq, sevgi va muhabbat mavzulari haqida qalam tebratsada, bu olamdagi jamiki hislar, muammolar yechimi va asosi aynan shu balogardon ishq ekanligini o‘qirmanga ro‘baro‘ qiladi.

Shuning uchun ham kitob nomi ro‘baro‘dir. Asli shoir o‘zining o‘zligi bilan kitobda yuzlashsada, oddiy kitobxon ham, Ro‘baro‘da o‘zi bilan o‘zi ro‘baro‘ kelishi tayin. O‘zligidan qo‘rqmaydiganlarga ushbu kitobni tavsiya etib, barchaga yoqimli mutolaa tilayman. Hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 48-kitob

​​#review #izlam

🦋"Nafas"
😀Nozima Habibullayeva

Mudroqlarga tushmas samoning ko‘zi,
Tushlarimning nishi kuragimdadir.
Momomning kamoni qo‘limda, ammo
Nishon ko‘p.
Markazi yuragimdadir...

Shoiralar ko‘pincha o‘z dardlarini, ya'ni ayol shaxsiyatidagi muammolar haqida ko‘p yozishadi. Shoirlar ham shu o‘rinda ayollarga atab ijodining katta qismini ajratadi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan ko‘pchilik malaklarimiz feministik mafkura atrofida chunon o‘ralashib qolganliklarini guvohi bo‘lamiz. Nozima Habibullayeva ijodi esa o‘z she'rlarini feministik g‘oyadan gumanistik g‘oyaga ko‘tara olganligi bilan tengqurlaridan farq qiladi.

Ya'ni gumanizm o‘z domiga feministik g‘oyalarni qabul qilishi mumkin, ammo feminizm gumanistik g‘oyalarni hazm qilolmaydi. Aynan shu anglamni tushungan Nozima Habibullayeva she'rlaridagi dard, muhabbat, og‘rinch-u sevinchlar barcha jins vakillari, bashariyat uchun birdek taalluqli va ta'sir etish kuchiga ega, deya olish mumkin. Uning:

Qo‘llarida tasbeh,
nafslari g‘avvos,
Bismillo deb shomda sharob ichganlar.
Anglashga unnayman,
shimaraman yeng,
Ammo savollarning pirovardi yo‘q.
Nahot, Ko‘hna Turon avlodlarining
Endi qo‘shxotindan bo‘lak dardi yo‘q.

...kabi satrlari o‘zi aytgan Ko‘hna Turonning chinakam avlodi ekanligining dalilidir. Chunki qadim tuproqlarning asl farzandlari dardlarini dasturxon qilmay, yeng shimarib, muammoga yechib izlashga, uni hal qilishga harakat qilishadi. Farangizdek, To‘marisdek, Xonzodebgim-u Salixo‘jalar qo‘lida nohaq qoni to‘kilgan Nurxondek va shoira Nozima Habhbullayevadek.

Shoira ijodi bilan tanishlar "Nafas"ni shak-shubhasiz o‘qishlari turgan gap, notanishlarga esa o‘qish istagi tug‘ilib qolsa bir nafasda o‘qishlariga kafilman. Barchaga yoqimli mutolaa tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 47-kitob
#photo_by Santuagara

​​#review #izlam

🐺"Turon sog‘inchi"
🤨Najmiddin Ermatov

Shayton.
Taqiq.
Va o‘sha meva -
Afsus bor quvg‘indi odam naslida.
Negadir ularga aloqam yo‘qdek,
Yomg‘ir bo‘lsan kerak aslida.

Najmiddin Ermatovni ko‘pchilik singari "Ko‘k bo‘ri..." she'ri orqali taniganman. O‘shanda dolzarb bo‘lgan muammolardan birini qadim she'rga sola olgani uchun shoirdan sevingan edim. Bu she'r hali ham o‘zining ahamiyatini yo‘qotmadi va aynan ana shu she'r, men uchun shoir ijodining kulminatsiyasi emas, debochasidir.

Kitob uch qurdan tashkil topgan. Jon. Qon. Shon. Har bir qurda nomlarga mos mavzular, muhabbat, sadoqat, adolat mavzulariga oid she'rlar saralangan. Muqovadagi uch surat ham shundan darak beradi. Aytish joizki Najmiddin Ermatovning she'riy kitobi Izlamdagi eng yaxshi tartiblangan she'riy kitobdir.

Bundan tashqari shoirning ovozi menga tanish bo‘lganligi uchun har bir satrga ko‘zim tushganda, muhtaram muallifning o‘z ovozlari orqali she'rlarni jonli tarzda o‘qiy oldim. Bu hol mendek she'rlarni ovoz chiqarmay o‘qiydigan kitobxonlar uchun ayni muddao. Avval Tillaniso va Jontemir she'rlarini o‘qiganimda shunday hisni tuygandim.

Shoirning yana bir yutug‘i boshqa shoirlar singari tilimizga "begona" bo‘lgan arab-fors-yunon so‘zlarini bo‘lar-bo‘lmasga ishlatmasdan, qadim turkiy tildagi, xalq og‘zaki ijodimizda ishlatilgan so‘zlarni she'rlarida keng qo‘llaganligidir. Men Najmiddin Ermatov she'riyatida "yovqirlik"ni sezganman doim. Bu yovqirlik asnosida shoir yangi davr uchun qadim doston bitmog‘i ham mumkin.

Najmiddin Ermatov she'riyat dashtliklaridan uzoqlashmagan holda, Turon sog‘inchi quvonchimizga aylanishini istab, barchaga yoqimli mutolaa tilagan holda, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 46-kitob

​​#review #izlam

📇"Deraz ortida"
🤩Muhammadxon Yusupov

Rosti hafsalam pir bo‘lsa kerak deb kitobni varaqlay boshlagandim. Bunga sabab muqovaga sun'iy intellektda chizilgan qoniqarsiz suratni bosishgani edi. Ammo kitobdagi ilk qissayoq meni o‘z domiga tortib ketdi.

Yozuvchi Muhammadxon Yusupovning "Ilk" qissasi ulug‘ ma'rifatparvar Munavvarqori Abdurashidxonov haqida bo‘lib, unda yangi usul maktabi ochish taradudidagi yosh muallim va uning ongidagidagi dilemalardan bizni boxabar qiladi. Asli bu qissa ham "Izlam"dagi boshqa qissanavislarning yozig‘idek juda ajib, roman qilgulik. Biroq qissa adabiy me'yorlarga, mavjud zamon va makon siyog‘iga to‘liq mos kelganligi uchun ham qissa bo‘lib qolgani ma'qul degan qarorga kelgandir muallif, balki.

Menga qolsa jadidlar hayotini har biriga qissa u yoqda tursin, yostiqdek-yostiqdek kitoblar bitilgani afzal. Lekin bu ishlar davlatning siyosiy va mafkuraviy irodasidan holi bo‘lmog‘i darkor. Chunki asar faqatgina shu zamon uchun emas, kelajak avlod o‘qirmanlari uchun ham o‘qishga yaroqli bo‘lmog‘i lozim. Shu sababli ham yozuvchi balki qissada qo‘llagan tilini qayta ko‘rib chiqar. Ya'ni XIX asr oxiri, XX asr boshidagi Turkiston ahli XXI asrdagi, xususan sovet mafkurasi asosida shakllantirilgan yakka adabiy tilda gapirmaganligi ma'lum, bu kelgusi avlodlarda yanglish tushunilishidan xavotirda bo‘lmog‘imiz lobuddir.

Muallif hikoyalari esa o‘ta nafis. Kitobxon hikoyalarni ilk sahifasidayoq uning yakuni nima bo‘lishini bilib tursa ham, xuddi kundalik novellalarimizdik nimasidir bilan oxirigacha o‘zida ushlab qola oladi. Aynan shu jihat balki kitobning muhim yutuqlaridan biridir. Izlamni izlashda davom etib, barchaga yoqimli mutolaa tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 45-kitob
#photo_by Santuagara

​​#review #izlam

🤍"Qirq birinchi kun"
🌹MohiRa

So‘nggan yulduzlarning eng so‘nggi shu'lasi bizga million yillardan so'ng yetib keladi.
Chingiz Aytmatov

MohiRa ijodi bilan ancha vaqtdan beri tanishman. Shu yil birinchi kitoblari - "Olov raqsi"ni ham mutolaa qilgan edim. Shuning uchun ichimdagi "maraz" odamcha izlamda chiqayotgan kitobda ham shu hikoyalarda, deb meni ko‘nglimga g‘ulg‘ula tushirgandi. Lekin muallif yangi chopon olsa, eski to‘nini unutmaydiganlar xilidan ekan. Chunki kitobning boshqa izlamchilardan farqli jihatlari bor.

Avvalo kitob kirish qismiga ustoz tarjimon Ibrohim G‘ofurov MohiRaga oq yo‘l tilaganlar. Bu oq yo‘l tilash usuli ham o‘zgacha, ustoz muallifga bir necha savollar jo‘natib, javoblarni ham bizga taqdim etib, go‘yo bu ishlari bilan yozuvchini bizga yanada yaqindan tanishtirishga uringanlar va bu nuktadona ishni a'lo darajada eplaganlar. Yana bir yangilik esa, "Sening hikoyang" qismidir. U yerga siz kitobdan kutayotgan narsalaringiz yoki kayfiyatingizni muhrlab o‘tishingiz uchun nosir atay bir varaq bo‘m-bo‘sh sahifa tashlab ketgan.

Kitobning eng katta muvaffaqiyati, shubhasiz, "Katena" hikoyasi va yozuvchining qizi To‘marisga maktubidir. Bu ikki yaratiq muallifning butun kayfiyatini o‘qirmanga to‘laqonli ochib beradi va muallif aytganidek:

Ayol ayolni ayol bo‘lgani uchun yomon ko‘rishini

tushunishimizga imkon yaratadi.

Kitobning eng benazir hikoyasi esa "Tugallanmagan kuy". Bu albatta mening shaxsiy fikrim, uni hikoya ham emas, qissa degan bo‘lardim. MohiRa o‘z intervyusida men qo‘l urishga jazm etmaydigan mavzulardan biri pedofiliya degan edi. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, kitobda shu mavzu bor, lekin yozuvchi aytganidek qo‘l urilmagan. Agar qo‘l urilganida hikoya bu darajada go‘zal va o‘zbekona ruhga ega bo‘lmagan bo‘lardi.

MohiRa iqtidorga, yetuk salohiyatga ega yozuvchilarimizdan biri, yosh desak endi uyat ham bo‘lar, chunki yozuvchi ko‘rgan ustozlar, kechirgan hissiyotlari biznikidan ancha farqli va joiz bo‘lsa ustun ham. MohiRani ikkilanmasdan Izlamning faxri deb atagan bo‘lardim. Barchaga yoqimli mutolaa tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 44-kitob
#photo_by Santuagara

​​#review

💌"Biz kutgan fasl"
💅Mansur Jumayev

Hayot maktabida men bitta tolib,
Tog‘lar kitobidan o‘qidim xatlar:
Ko‘rdim - alp og‘ochlar quyida qolib,
Yuksakda o‘sarkan tuban daraxtlar.

Tabiatan injiq emasman, lekin har bir she'r, har satr ham ko‘nglimga o‘tiravermaydi. Ko‘zim kitob sahifalari aro chopqillab borar ekan, goh tarjimon sifatida, goh muharrir sifatida muallif yo‘l qo‘ygan xatolarga duch keladi va "eeh" degan bir nido chiqadi o‘sha jarlikdan. Biroq bu safar bunday bo‘lmadi, har bir she'ri, har satri, har so‘zi menga yoqqan barmoq bilan sanarli insonni, shoirni yana topa oldim. U Mansur Jumayev.

Shoir kutgan fasl kelmadi afsus, u nuktadon kuzning so‘lim subhidamida bizni tark etdi. Lekin u yozib qoldirgan satrlar, yosh avlod uchun bir shoir berishi mumkin bo‘lgan narsadan ko‘ra ko‘proqdir. Mansur Jumayev qisqa umri davomida bunday falsafaga, bunday lisoniy tilga, bunday tasavvufiy haqiqatlarga erisha olganligini, uni o‘qirmanga yetkazib bera olish salohiyati yuqori bo‘lganligi kitob ahli uchun bebaho xazinadir.

Mansur Jumayev ijodini tushunish ham, tushuntirish ham bu ojiz qalam sohibining tafakkur ufqidan buyukroqdir. Men kitobxonlarga Mansur Jumayev ijodi durdonalaridan bir necha parcha tashladim, shularning o‘zi ham shoir matlabini belgilash uchun yetarli deb o‘ylayman. Barchaga bu sara chashmaning zilolidan bahra olishini tilab, hurmat va ehtirom ila S.N.K

P.s: 2024-yil o‘qilgan 43-kitob
#photo_by Santuagara