«ПсихоБЛОГ»

ChatGPT'га савол бердим:

– Оила институти йўқ бўлиб кетадими?

Унинг жавоби:

– Турли шакллардаги оила институти кўп минг йиллар давомида мавжуд бўлиб, асосий ижтимоий институтлардан бири бўлиб қолмоқда. Бироқ, вақт ўтиши билан ижтимоий ва маданий ўзгаришлар оила тузилиши ва функциясига таъсир қилиши мумкин. Масалан, аёлларнинг ролидаги ўзгаришлар, турмуш қуриш, ажралиш, фарзандликка олиш ва бошқа ҳолатлар одамларнинг ўз оилаларини қандай кўриши ва яратишига таъсир қилиши мумкин.

Шундай қилиб, айтишимиз мумкинки, оила институти йўқолмайди, лекин у ижтимоий ва маданий омиллар таъсирида ўзгариши мумкин.

@psixobloguz

Синган қаҳрамон

Яқинда кинотеатрга бориб «Кунг Фу Панда 4» мултьфильми томошасига тушгандим. Жуда ёқди. Айниқса, фильм тизерида Тай Лунг қайтишини кўриб роса ҳурсанд бўлгандим. Нега? Чунки фильм бош қаҳрамонидан ҳам кўра Тай Лунг персонажи менга кўпроқ ёққан. Унинг озори бегона эмас, таниш эди.

Йиллар давомида устози томонидан аждархо жангчиси эканлиги уқтириб келинган аммо якунда ундаймаслигини кўриб когнитив диссонансга тушган аламзада қаҳрамон эди у.

(Бир вақтлар ўзбек ёшларига ҳам буюк келажак ҳақида ваъдалар бериб келинган эди)

Уни бошқа ёвуз қаҳрамонлар билан бир сафга қўйиб бўлмайди. У ёвуз бўлиб туғилмаганди. У нотўғри фалсафа асосига қурилган нотўғри тарбия хосиласи эди. Тай Лунг ўзига ишончи паст устознинг шогирди эди. Чунки Шифу ўзи эриша олмаган даражага шогирдини эриштирмоқчи бўлганди.

Ҳаётимизда ҳам ўзи эриша олмаган мақсадларга боласини эришишини истаб туну кун фарзандининг болалигини ўғирлайдиган ота-оналар йўқ дейсизми?!

@psixobloguz

Обуначиларим орасида кучли экспертлар борлиги эсимдан чиқибди. Постни ёзганимдан уялиб кетаяппан(:

Шукроналик ёзиш саратонни даволайдими?

Яқинда мени бир даврага илмий суҳбат қуриш учун таклиф қилишди. Суҳбат мавзуси поп-психология билан илмий психология фарқи ҳақида эди. Шунда бир киши ТВда машҳурликка эришган бир аёл психолог номини тилга олди. Ўша психолог ўз курсларининг бирида шукроналик ёзиш саратонни даволаши илмий исботланганлигини даъво қилибди. Етмаганига, даврадаги яна бир бошқа киши ҳам шукроналик ёзиш саратонни даволашига ўзи гувоҳ бўлганлигини айтса бўладими?!

Аслида, бу ҳолат когнитив хатоликнинг бир тури. Лекин буни уларга тушунтириш жуда қийин бўлди. Илмий дунёқарашга эга бўлмаган кишиларга шу масалаларни тушунтиришда қийналяпман очиғи.

Энди ануви "психолог" ҳақида гапирсам

Ҳозир умид сотиб соққа қилиш замонида яшаяпмиз. Шунақа "психологлар" пул учун аҳлоқни бир четга улоқтириб, юзсизларча одамларни лақиллатиш билан шуғулланишяпти. Уларга ишонганларни эса... хай майли содда дея қолайлик.

Сал мияни ишлатиб, одам ўзига савол бериши керак: "э тўхта, шукроналик ёзиш ростан ҳам ракни даволаса, нега унда бирор бир олий ўқув юртида дастур сифатида киритилмаган? Ахир қанчадан қанча беморлар бор-ку".

Тушунтиришларим қанчалик самарали бўлди билмадиму лекин асаб толаларим зўриқиб кетди.

@psixobloguz

Катарсис қанчалик самарали?

Келинг, кенг тарқалган ва кўпчилик ишонадиган қарашлардан бирини кўриб чиқамиз. Айтиладики, агрессив хатти-ҳаракатлар «ички босимни камайтириб» фойдали ва эҳтимол жуда керакли вазифани бажаради. Бу қараш катарсиснинг психоаналитик концепциясидан ёки энергия ажралиши тушунчасидан келиб чиққан. Зигмунд Фрейд ҳисоблашича, агрессия бу энергия бўлиб, у тўпланишда давом этаверса, касаллик чақирмаслиги учун қандайдир йўл билан ташқарига чиқиши лозим. Унинг назарияси контейнердаги сув босими ошиб бориши аналогиясига(қиёсига) асосланади: агарда агрессия оқимига йўл берилмаса, у портлашга олиб келади. Фрейд фикрича, жамият «ўлим инстинкти»ни тартибга солишда муҳим вазифани бажаради, шу орқали вайронкор энергияни мақбул ва фойдали фаолият турига айлантиришга яъни сублимация қилишга ёрдам беради. Сублимациянинг энг мақбул шакллари одатда санъат ва спорт ҳисобланган. Психиатр Уильям Меннингер «рақобатга асосланган ўйин турлари инстинктив-агрессив майлга ноодатий қониқиш имконини беради» деб таъкидлайди.

катарсис:

хусусан, энергиянинг ажралиши; Фрейд ҳисоблашича, одамларга агрессив хатти-ҳаракатларини намойиш қилишга йўл берилмас экан, агрессив энергия йиғилиб боради, шу билан биргаликда босим ҳам ошиб бораверади, натижада, ажралиб чиққан энергия чиқиш учун йўл ахтаради, охир-оқибатда ё зўравонликка ё психик касаллик белгиларига олиб келади.

Катарсиснинг ҳиссий ва жисмоний фойдасига бўлган ишонч бизнинг маданий мифологиямизнинг бир қисмига айланишга улгурди. «Таҳлил эт» фильмида психиатр (Билли Кристал ижросида) Роберт Де Ниро ижросидаги мафия бошлиғи, қотил билан терапия ўтказишга мажбур бўлади. Роберт Де Ниро қаҳрамони ҳаддан ташқари ғазаб ва ваҳимадан келиб чиққан гипертониядан азият чекади. Терапия сеансларининг бирида Билли Кристал қаҳрамони дейди: «Ғазабим чиққанда нима қилишимни айтайми? Ёстиқни муштлайман. Сиз ҳам синаб кўринг». Мафия бошлиғи учун «муштлаш» «ўлдириш»ни англатади албатта. Шу учун Де Ниро тўппончасини чиқариб, ёстиққа бир неча ўқ узади. Билли Кристал ютиниб, жилмайганча сўради: «Ўзингизни яхши ҳис қилаяпсизми?»
«Ҳа!» - дейди Де Ниро.

Ғаройибми? Ҳа. Иш берадими? Йўқ-да. Кўпгина далиллар Билли Кристалнинг ечими шунчаки иш бермаслигини кўрсатади. Бред Бушман раҳбарлигидаги бир экспериментда унинг ҳамкасби(талаба ролида) томонидан синов иштирокчиларининг жаҳли чиқарилади. Шундан кейин дарҳол бу иштирокчиларга экспериментнинг учта шартидан бирини танлаб бажариш топшириғи берилди: биринчи шартга кўра, улар бир неча дақиқа бокс қопини муштлаши ва айни вақтда уларни жаҳлини чиқарган талаба ҳақида ўйлашлари керак бўлади. Иккинчи шартда бокс қопини шунчаки жисмоний машғулот сифатида ўйлаш таклиф қилинади. Учинчи шартда эса иштирокчиларга шунчаки бир неча дақиқа ҳеч нимани муштламай ўтириш таклиф қилинади. Эксперимент якунида қайси талабалар энг кам жаҳлдор эди? Ҳеч нимани муштламай шунчаки ўтирган талабалар бўлиб чиқди.

"The Social Animal" китобидан таржима

@psixobloguz

Ҳа айтганча, ўзи ёш авлод вакили бўлсада, маънан катта авлоддан фарқи йўқ ёшлар ҳам бор. Уларни кўриб маънан эзиламан((

Агар институтда ўқиётган талаба дарсларга келмаса, қатнашмаса, унинг ота-онаси чақиртирилади. Бу жуда ҳам кулгули аслида. Нимамиш шу орқали болани дарсларга келишини таъминлаш мумкин экан. Аммо гап шундаки, нега ота-она чақиртирилиши керак? 18 ёшга етган бола бу тўлақонли шахс. Ўз хатти-ҳаракатлари учун ўзи жавоб бера оладиган ёшда. Афсуски, катта авлод вакиллари ёшларга шахс сифатида қарашмайди. Ёш боладек муомала қилишади. Ота-оналар ҳам боласини шахс сифатида ҳурмат қилмайди. Боласи қизиққан йўналишга эмас ўзи истаган йўналишга ўқишга ўқитади. Чет элга ўқишга ҳам аксарият ота-оналар қарши бўлишади. Айниқса қиз болага. Нима бўлармиш "бизилиб" кетармиш🤦🏻‍♂

Бу аслида қўрқоқлик. Ўзининг берган тарбиясига ишончсизлик белгиси. Боласини шахс сифатида ҳурмат қилган ота-она "Бор болам, йўлинг очиқ. Дунё кез. Илм ол. Сен бахтли бўлсанг мен бахтлим бўламан" дейиши керак. Афсуски, бизни ота-оналар болани қариганда "страховка" бўлиши учун туғишади.

Бир сафар ЎзДЖТУда ишлаган пайтимда талабалардан ОТМдаги камчиликлар ҳақида айтишларини сўрагандим. Улар раҳбарият, ўқитувчи ва тьюторлар шахс сифатида қарамасликларидан шикоят қилишганди.

Катталарга насиҳат қилган билан фойдаси йўқ. Онг ўсишдан тўхтаб бўлган. Лекин ёшлар, сиз ҳеч ота-онангизга ўхшаманг. Улардан ақлли бўлинг. Катта авлод ўзидан бизга жуда оғир меросларни қолдирмоқда: Сифатсиз таълим, коррупция, непотизм, расвоси чиққан экология. Ҳа, буларга айнан катта авлод сабабчи. Энди бу муаммоларни тузатиш бизнинг гарданимизда.

@psixobloguz

Бугун 14-февраль халқаро китоб совға қилиш куни. Фарзандларингизга, яқинларингизга китоб совға қилдингизми?

Муваффақиятни, бахтни ваъда қилувчи китоблар ҳам қанақадир тренеру коучлар ҳам шу тарзда ишлашади аслида.

«Одамларни қандай лох қилиш мумкин?» номли китобга буюртма бергандим. Лекин мана бир ойдирки, ҳали ҳам китобдан дарак йўқ. Нега экан а?!🤔