Panda Books

Xabarlarga koʻra, Fanlar akademiyasi qoshidagi Atamalar komissiyasining ishchi kengashi 30 ta atamaning oʻzbekcha muqobilini taklif etayotgan ekan.

Avvaliga quvonib, e’tibir bilan 30 ta “yangi atama”ni koʻrib chiqmoqchi boʻldim. Ammo afsuski, olimlar taklif etgan soʻzlardan koʻnglim toʻlgani yoʻq.

Birinchidan, 5-6 ta atamadan boshqasi umuman yangi emas. Allaqachon odamlar biladigan, faol foydalanayotgan soʻzlar. Masalan, “chellenj” atamasining muqobili “chorlov” ekanini kamida 6 yil avval bilganman. Feysbuk tarmogʻida “chorlov” tarzida koʻp ishlatardik. “Dostavka” esa “yetkazish” ekanini xalqqa taqdim qilish uchun Fanlar akademiyasi ovvora boʻlmay qoʻyaversin edi. Shundoq ham bilib, tushunib, tilimizga singdirib boʻlganmiz.

Qolgan soʻzlarni-ku aytmasam ham boʻlar. Kulgili, judayam achinarli. Nahotki “instrument”, “diskussiya”, “zona”, “konstruksiya”, “lider”, “marshrut”, “vnedorojnik”, “svetofor” kabi atamalarning allaqachon oʻzbekcha muqobili mavjudligi, hatto lugʻatlardan joy olgani, matnlarda qariyb har kuni qoʻllanayotganidan olimlar bexabar boʻlsa?

Menga qolsa, Fanlar akademiyasi degan mahobatli nomi bor tashkilot bunaqa qoʻl uchida ishlashni oʻziga ep koʻrmagani ma’qul.

Ikkinchidan, menga yangilik boʻlgan oʻsha besh-oltita soʻz ham juda maqtagulik emas. Sun’iy, majburan va chuqur oʻylamay yasalgan, oʻzbek tiliga singib ketishi dargumon soʻzlar.

Misol uchun, “karving” atamasi muqobili sifatida “meva bezakchiligi” soʻz birikmasi taqdim etilmoqda. Menimcha, qisqa soʻzni bunchalik uzun ifodalash uning tilga koʻchishiga toʻsqinlik qiladi. “Keshbek” atamasi ham shunday yoʻl bilan oʻzbekchalaahtirilgan: “hadya-qaytim”. Bunday urinishlar oʻzini oqlamasligi tabiiy. “Selfi” atamasini esa “oʻzchekim” koʻrinishida qoʻllash tavsiya qilingan. Yoʻq-yoʻq, hurmatli olimlar, yana takrorlayman: soʻzni murakkablashtirib, jimjimador qilib emas, oddiy va loʻndagina koʻrinishda tilimizga olib kirish lozim. Shundagina siz yaratgan yangi soʻzlar yashab keta oladi. Aksincha boʻlsa, shunchaki “selfi”, “karving”, “keshbek” kabi ixchamgina ajnabiy iboralarga yutqazib qoʻyaveradi. Shuni inobatga olsangiz, oʻzbek tilida soʻzlovchi kishi oʻlaroq boshim osmonga yetgan boʻlardi.

Qolaversa, yana bir ginamni aytib ketay: modomiki, atamlarni oʻzbekchalashtirishga bel bogʻlabsiz, yo ular hali tilimizga oʻrnashib ulgurmasidan sof oʻzbekona yangraydigan soʻzlar bilan almashtirishni taklif eting, yoki toʻgʻri kelgan atamani yoppa-barakasiga yasab tashlamang. Hamma atamani ham oʻzbekchada jaranglatib boʻlmasligini, ba’zan shart emasligini ham inobatga olaylik.

@usmonosphere