Diplomat (Sobirov)

Trampning inauguratsiyasi zerikarli o‘tdi) Baydennikida Ledi Gaga kelib, madhiyani aytgandi. Kapitoliy artofida to‘qashuvlar bo‘lgandi. Trampning o‘tgan safargi qasamyodi ham ancha ko‘tarinki o‘tgan.

Kamala Harris yutganda, tomosha quvnoqroq bo‘lardi. Kapitoliyda Bezos, Mask va Sukerbergni emas, Teylor Svift, Ariana Grande kabi yulduzlarni ko‘rarmidik.

Bu safar respublikachi sovuq ob-havo bahona Kapitoliy ichida qasamyod qabul qila qoldi. Lekin, albatta, qishda Vashingtonda havo issiq bo‘lmaydi. Oldingi inauguratsiyalardan ham quyosh chiqib turmagan. Biroq, Tramp o‘shanda ko‘chani ham aylangan. Harna, raqs yaxshi bo‘libdi, endi Melanyadan bo‘sa olishga shlyapa xalaqit bermabdi).

@pan_diplomat

Qozoq va o‘zbek jadidchiligi o‘xshashliklari, farqlari haqida hali batafsilroq maqola qilamiz. Bukeyxanov, shubhasiz, qozoq ziyolilari orasida eng mashhur va katta obro‘ga ega inson — https://oyina.uz/uz/article/3410

@pan_diplomat

Mana bu maqolada Abdulla Qodiriy avlodi uning bobosi 1926-yilda qamalganda, uni ozod qilishda Yo‘ldosh Oxunboboyev qatnashganini aytibdi. Qizig‘i, Qodiriyni bir necha oy qamoqda yotishiga sabab bo‘lgan “Yig‘indi gaplar” maqolasida aynan Oxunboboyev va Akmal Ikromov tanqid qilingan hamda yozuvchi “rahbar xodimlarni obro‘sizlantirish” moddasi bilan qamalgandi.

Oxunboboyev Qodiriy oldida o‘zini aybdor his qilgan, lekin Akmal Ikromovga qarshi chiqolmagan bo‘lishi mumkin, albatta. Zero, Oxunboboyev iqtidori yoki yaxshi xislatlari sabab yuqoriga chiqmagan, balki kambag‘alligi va savodsizligi, tuzumga qattiq sodiqligi orqali ishonchga kirgandi. Oddiy o‘zbek dehqoni sifatida unda mehr-muhabbat borligiga ishonish mumkin. Ikromov esa Moskvada bolshevik ta’limini olgan, Cheka tabiatidagi rahbar edi.

Yana bir jihat, Qodiriy maqolasida o‘sha davrdagi O‘zbekistonning uchinchi yirik figurasi — Fayzulla Xo‘jayevni tilga olmagan. Biroq, Xo‘jayev, baribir bu voqealarda qatnashgan.

1937-yilda sobiq Buxoro xalq sho‘ro jumhuriyatining 17 nafar a’zosi bilan birga qamoqqa olingan Otaulla Xo‘jayev (BXSHJ Ichki ishlar, Xorijiya noziri, vaqtincha rahbari) tergov so‘rovlaridan birida shunday degan:

“1926-yil Julqunboy qamalganida Fayzulla Xo‘jayev uni qutqarib olgan edi... 1937-yil yanvarida Muinjon Aminjonov qamoqqa olinganida ‘Meni siquvga olishmoqda, NKVD meni ming bor otganida ham Fayzullani ularga berib qo‘ymayman. Fayzulla Xo‘jayevga aytinglar, mening oilamni tashlab qo‘ymasin’ deb ayttirib yuborgan”.

Ota Xo‘jayevning yirik arbob va millatparvar inson (u qo‘rboshilar bilan shaxsan uchrashuvlar tashkil etib, birodarlik qonini to‘kmaslik lozimligini ta’kidlagan va taslim bo‘lgan istiqlolchilarni avf qilishni so‘ragan) ekanligini hisobga olsak, u ham Qodiriy avlodi kabi aldamagan bo‘lsa kerak.

Demak, Fayzulla Xo‘jayev oxirgi daqiqalargacha o‘zbek ziyolilarni himoya qilishga uringan. Va, 1926-yildayoq Xo‘jayev va Ikromov o‘rtasida hokimiyat uchun kurash bo‘lgan. Bu qarama-qarshilik 1929-yilda Ikromov Markaziy qo‘mita bosh kotibi bo‘lishi bilan Ikromov foydasiga o‘zgargan.

Ota Xo‘jayev bu haqda ham gapirgan:

“1934-yildan Akmal Ikromov bilan bog‘liq nizoli mish-mishlar boshlandi. 1937-yil Muinjon Aminjonov Fayzulla Xo‘jayevga ‘Sal qat’iyroq bo‘l’, deganida, ‘Ey, tentak. Bu fitnalarning ortida Stalinning o‘zi turibdi-ku, hozir tinchlik kerak, qat’iyligim atrofimdagilarga zarar keltirib qo‘yadi...’ deb javob qaytargan”.
Oxir-oqibat bu kurashda har ikki tomon ham yengilgan. Xo‘jayev oldinroq, Ikromov bir o‘tib qamoqqa olingan va deyarli bir paytda otib tashlangan.

@pan_diplomat

Charl Uilanning sovetlar tug‘ilishni nazorat qilmaganiga e‘tibor qaratgani bejizga emas. SSSR — abortlar soni bo‘yicha dahshatli raqamlarga ega bo‘lgan.

Ittifoq doim abortchilarni taqib qilgan. 1920-yillarda abort juda kam bo‘lgan, chunki aholi ko‘p farzand ko‘rsa-da, ularning aksariyati kasallik, gigiyena yo‘qligi uchun halok bo‘lgan. Abortga hojat bo‘lmagan.

Tibbiyot rivojlanishi bilan, endi deyarli har bir chaqaloq yashash imkoniga ega bo‘la boshlagan. Abort ommalashgan. 1936-yilda hukumat rasman abortga taqiq qo‘yib, jazo belgilangan. Biroq bu teskari natija bergan. Abort soni kamaymagan, aksincha endi odamlar tibbiy ma’lumotsiz insonlarga, kerakli sharoitlarsiz uylarda abort qildira boshlagan. Noqonuniy, tibbiy sug‘urtasiz abortlar oqibatida onalar o‘limi ko‘paygan.

Abortni taqiqlash tug‘ilishga ijobiy ta’sir ko‘rsatmagan. 1955-yilda hukumat abortga taqiqni bekor qilgan.

1960-yilda SSSR abortlar soni bo‘yicha rekord o‘rnatgan. Shu yili mamlakat SSV’si 7 mln abortni ro‘yxatga olgan. Umuman 1990-yillargacha, SSSR’da har yili 5-6 mln abort amalga oshirilgan (1980-yillardan sekin-asta himoya choralari ko‘rila boshlangan). Taqqoslash uchun, 1970-yilda AQSHda 200 ming abort operatsiyasi qilingan.

Abortdagi bunday dahshatli raqamlar, Uilan aytgandek, sovet odamlarining homiladan himoya vositalaridan foydalanishni bilmasligi bilan bog‘liq edi. Dorixonalarda bunday tabletka va vositalar deyarli sotilmagan. Natijada rejalashtirilmagan tug‘ilishlarni nazorat qilishning eng asosiy usuli — abortlar bo‘lgan. Abortlarning sezilarli qismi ayollar o‘limi bilan yakun topgan. Hozir ham Rossiya va Ukraina SSSR merosi sifatida abortlar soni bo‘yicha yetakchilardan hisoblanadi.

Davlatning bir sohaga e’tiborsizligi, katta fojealar, minglab o‘lim, yirik xarajatlarga (abort qilingan bolalar maxsus yo‘q qilingan, aholi o‘sishi sekinlashgan) sabab bo‘lishiga yaxshi misol.

@pan_diplomat

Jahon tizimlarining yirik tahlilchisi, buyuk olim Jovanni Arrigi kapitalizmning ilk davri(shuningdek, SSSR’dagi sanoatlashtirish davri)da dehqonlar o‘z xohishi bilan qishloqlardan ketib, zavod yoki konga ishga kirmaganini ta’kidlaydi. Chunki bu vaqtda dehqonlar hayoti ishchi hayotidan ko‘ra, yaxshiroq va farovonroq bo‘lgan.

Shuning uchun, Yevropada, kapitalizm eng rivojlangan hududlarda dehqonlarga atayin noqulay, chidab bo‘lmaydigan muhit yaratilgan. Masalan, Angliyada bu XV-XVI asrlarda, jamoa yerlari va mulklarini tugatish, dehqonlarni yersizlashtirish (enclosure, oгораживания) tarzida amalga oshirilgan. SSSR’da esa dehqon yerlari kolxoz va sovxozlar tashkil etish orqali olib qo‘yilgan.

Arrigi bu jarayonni 1960-yillarda Afrikaning janubidagi tadqiqot ishlari davomida yaqqol ko‘radi. U bu yerda Janubiy Afrikaning proletarizatsiya (ishchi sinfi ko‘paytirilishi) qilinishi va dehqonlar mulksizlantirilishini kuzatadi.

Olim Janubiy Afrika misolida kapitalizmning rivojlanishi proletarizatsiya bilan yondosh kelishi fikri har doim ham to‘g‘ri emasligini ko‘rsatadi. Proletarizatsiya — tabiiy yoki majburan amalga oshishidan qat’iy nazar, kapitalizmning rivojlanishida asosiy omil bo‘la olmaydi, uning rivoji uchun boshqa muhim shartlar ham talab qilinadi.

“Rodeziya misolida ischilashtirishning uchta holatini aniqladim, lekin ulardan faqat bittasida kapital foydaga chiqdi. Birinchi holatda, dehqonlar qishloq kapitalizmining rivojlanishiga qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetkazib berish orqali javob berdi, lekin ular yuqori ish haqiga qaramasdan, mehnatni asosiy tovarga aylantirmadi.

Natijada ishchi kuchi yetishmasligi mintaqa uchun doimiy muammoga aylandi. Chunki, qishloq xo‘jaligi va tog‘-kon kapital korxonalari rivojlanib borishi bilan, ular qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga talabni yaratdi va afrikalik dehqonlar ushbu talabni qondirdi. Shu tariqa ular mehnatini sotish orqali emas, qishloq tovarlarini sotish orqali ham iqtisodda ishtirok etishi mumkin bo‘ldi va ishchiga aylanmadi.

Hukumat muammoni hal qilish uchun ko‘chmanchi qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatladi. Ular bu orqali dehqonlar orasida raqobat yaratdi hamda ularning bir qismi uzoq vaqt unumsiz yerda yoki yersiz qolishiga erishdi. Yersiz, mulksiz qolgan dehqonlar o‘z-o‘zidan mahsulot emas, mehnatini sotuvchiga ishchiga aylandi”, deb yozadi Arrigi.

Arrigi ushbu jarayonning AQSH’dagi ko‘rinishini ham yozgan. Amerikada ham kapitalizm boshida mahalliy erkin fermerlar fabrika va konlarga borib, ishlashdan bosh tortgan. Ammo Amerika elitasiga omad kulib boqqan — qora tanlilar va, ayniqsa, Yevropadan yoppasiga ko‘chib kelgan kambag‘allar orqali arzon ishchi sinfi shakllantirilgan.

@pan_diplomat

“Kalmar o‘yini 2”dagi eng yaxshi epizodlardan biri.

Odamlarga ularga kerak narsani emas, shunchaki, umid berish kerak.

Katta siyosatdagi sinovdan o‘tgan tajriba. Aholiga ularning yashashiga bevosita ta’sir o‘tkazadigan islohotlar kerak emas, zero hammaga kerak, foydali narsani qilib bo‘lmaydi. Eng oson yo‘l — quruq umid tarqatish. Odamlar balandparvoz gaplarni (umid qilishni) yaxshi ko‘radi, ayniqsa, qashshoqlar.

@pan_diplomat

Bundan xursand bo‘lish kerakmi (odamlarimiz Rossiya o‘rniga boshqa yaxshiroq muqobillarni qidiryapti) yoki xafa (shuncha fuqarolarimiz xorijda ishlashga majbur) bo‘lish kerakmi bilmadim.

Menga bu raqamlar qanchalik haqiqiyligi qiziq. Menimcha 2 mln o‘zbek bir saytni birdan foydalanishi kamdan-kam kuzatiluvchi holat.

@pan_diplomat

Los-Anjelas qanday qilib qishda yong‘in ichida qoldi?

Kaliforniya shtatining eng katta shaharlaridan biri bo‘lgan Los-Anjelas yaqinada katta ko‘lamdagi o‘rmon yong‘ini avj olyapti. Shtat allaqachon favqulodda holat e’lon qilgan.

Umuman olganda yong‘inlar dunyo uchun noodatiy hol bo‘lmay qoldi. Lekin qishda, asosan yomg‘irli havo kuzatiluvchi Kaliforniyada bunday yong‘in kutilmagan bo‘ldi.

Birinchi sabab — kuchli shamol. AQSH’liklar uni “Santa Ana” — “Shayton shamoli” (Satanas wild) deb ataydi. Ushbu issiq, quruq shamol qit’a bo‘ylab yuqori tezlikda, masalan 160 km/soat (100 mil/soat) tezlikda harakatlanadi.

Ikkinchi sabab, issiq yoz. Kaliforniyada bu yil juda issiq yoz kuzatildi. Ko‘pgina o‘simliklar qurib qoldi.

Uchinchi omil. Quruq qish. Odatda noyabr oyidayoq Kaliforniyada yomg‘irlar mavsumi boshlanadi. Biroq bu yil ularning soni rekord darajada kam. Bu, albatta, telba Tramp doim rad qiluvchi global isish hodisasi bilan bog‘liq.

Lekin, baribir, dunyodagi yong‘inlarning deyarli barchasini odamlar boshlaydi. Tabiatga loqayd munosabat, kichik mas’uliyatsizlik ulkan tabiiy fojialarga olib keladi.

O‘zbekiston ham o‘ngmas, yaqinda bir betutruq bloger yam-yashil maskanni hojatxona qog‘ozi bilan to‘ldirib ketdi, unga u uchun arzimas bo‘lgan jarima qo‘llashdi. Ekologiyani asrash, tabiiy fojialarning oldini olish uchun qattiqroq turish kerak.

@pan_diplomat