Kartoshkaning narxi oshib ketgani ko'pchilikning xavotiriga sabab bo'lyapti. Bu tushunarli. Chunki kartoshka hozir bizda asosiy ozuqa. Lekin kartoshkasiz ham yashasa bo'ladi va yashashgan. Qimmat narsa sotib olinmasa arzonlaydi. Sotib olmaslik uchun kartoshka qachon bizga kirib kelganiga nazar solsak, yetadi.
Kartoshka asli Janubiy Amerikaning And tog‘larida paydo bo‘lgan. Taxminan 8 ming yil avval Peru va Boliviyada yashagan mahalliy qabilalar yovvoyi kartoshkani yetishtira boshlagan.
Kartoshka Inka imperiyasining asosiy oziq-ovqat manbalaridan biri edi. Ular kartoshkani muzlatib quritish usulini ishlab chiqqan (chuño deb atalgan).
Kartoshkani Yevropaga ispan konkistadorlari olib kelgan. 1530-yillarda Perudan Ispaniyaga yetib kelgan bu o‘simlik dastlab botanik qiziqish bilan o‘rganilgan.
Yevropaliklar dastlab kartoshkani iste’mol qilishdan xavotirlangan, chunki u ko‘pincha zaharli o‘simliklar oilasiga mansub bo‘lgani uchun shubha uyg‘otgan.
Kartoshka Fransiya, Germaniya, Rossiya va boshqa mamlakatlarda ommaviy yetishtirilishni boshladi. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi inqilobi davrida, kartoshka yuqori hosildorligi va tez o‘sishi sababli muhim oziq-ovqat manbasiga aylangan.
Kartoshka Markaziy Osiyoga 19-asrning o‘rtalarida kirib kelgan. Bu hududda kartoshkaning keng tarqalishi Rossiya imperiyasining ta’siri bilan bog‘liq. Rossiya imperiyasi o‘zining yangi qo‘shib olingan hududlariga Yevropadan olib kelingan o‘simlik va qishloq xo‘jalik texnologiyalarini joriy qilishga intilgan.
Rossiya imperiyasi kartoshkani Turkiston (hozirgi O‘zbekiston, Tojikiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Turkmaniston) mintaqasiga olib kirdi.
Davlat va mahalliy hokimiyat organlari kartoshkani yetishtirishni targ‘ib qila boshladi. Ayniqsa, 19-asr oxirlarida va 20-asr boshlarida bu ekin qishloq xo‘jaligi tizimining bir qismi bo‘lib qoldi.
20-asrda, ayniqsa, Sovet Ittifoqi davrida kartoshka Markaziy Osiyoda asosiy ekinlardan biriga aylandi. Sovet hukumati qishloq xo‘jaligini diversifikatsiya qilish va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash uchun kartoshka yetishtirishni kengaytirdi.
Dastlab mahalliy aholi kartoshkani shubha bilan qarshi oldi, chunki ularning an’anaviy ovqatlanish madaniyatida g‘alla (bug‘doy, arpa), guruch va boshqa don mahsulotlari asosiy o‘rinni egallagan edi. Ammo vaqt o‘tishi bilan kartoshka kundalik ovqatlanishda keng qo‘llanila boshladi va turli milliy taomlarning bir qismiga aylandi.
Shunday ekan, xavotirlanishga hojat yo'q, kartoshkasiz ham yashasa bo'ladi.
@ostonovminbari