Muhrim / Муҳрим

Birinchi o‘zbek kosmonavti Sodiqjon Qurbonovga bag‘ishlanadi https://www.instagram.com/reel/DIWaFaStNAU/?igsh=MXVqYWI4MHp1OWJzMg==

Abduqodir Husanovning “Manchester Siti”ga transferi e’lon qilinganida o‘zimga ham tushuntirib berolmaydigan darajada xursand bo‘lib yurdim-da, vaholanki, na issig‘i, na sovug‘i bor. Lekin og‘zim qulog‘imda, qandaydir g‘ururmi, qoyil qolishmi, nimadir bor-da.

1961-yil 12-aprel kuni Gagarin kosmosga uchgani ma’lum bo‘lganida ham odamlarda shunday (bundan kuchliroq) hissiyotlar kechgan bo‘lsa kerak. Shu haqda bir videocha: https://www.instagram.com/reel/DIVECEki4Qc/?igsh=M2Y3OHplajQwZDJ3

“Shoshtepa”ni aylanish vaqtida videoga olishdan boshqa narsalar ham xayolga kelgandi. Avvalo, kishining havasi keladi. Keyin, bizning “Yurtobod”da ham shu - “Shoshtepa”nikiga o‘xshash saylgoh qilgulik joylar bor edi, shekilli.

Masalan, eski garaj xo‘jaligi bor edi. Katta. Lekin uni yo 2016-yili, yo 2017-yili “o‘rniga ko‘p qavatli avtoturargoh qurib beramiz” deb buzishdi (o‘shanda shaharda shunaqa “epidemiya” tarqalgandi); u yerda Yunusobod-19 mavzesining shu qismida yashovchi qanchadan-qancha odamning moshinasi turar, moshinasi yo‘q yana qanchadan-qancha odamning garaji bor edi, shekilli.

Bu joy bir-ikki yil vayron bo‘lib yotdi, keyin bir chekkasida to‘rt qavatli klinika qad ko‘tardi. Keyin uning ortida to‘qqiz qavatli “dom” paydo bo‘ldi. Ko‘p o‘tmay, xususiy bog‘cha ham. Hozir yana ikki-uchta to‘qqiz qavatli uy qursa bo‘ladigan joy bo‘sh turibdi. Ammo Toshkent hokimi Rahmonbek Usmonovning va’dasi: “Bu yerda ko‘p qavatli avtoturargoh bo‘ladi”, edi.

Oxirgi ikki-uch yilda moshina sezilarli ko‘paydi. Uch-to‘rt yil avval “dom”imiz oldidagi avtoturargohda doim bir necha bo‘sh joy qolardi - hozir umuman joy yo‘q, to‘la, hatto toshib chiqib, asta chetdagi yashil hududlarni egallay boshlayapti. Mahallalar ichidagi har bir bo‘sh joy betonlashtirilib, avtoturargohga aylanish xavfi ostida.

Agar o‘shanda va’da qilingan avtoturargoh qurilganida, kim bilsin, hozir “Shoshtepa”dagidek saylgohni biz tarafda ham qursa bo‘lardi. Umuman olganda, hozir ham saylgohimiz yo‘q emas. Lekin “Shoshtepa”nikidek katta va u yerdagidek qulayliklar, sharoitlar yo‘q. Masalan, skameyka - qariyb anqoning urug‘i; bolalar maydonchasi kattalar uchun xavflidek ko‘rinadi.

“Bir bo‘sh joyga uch qavatli klinika ham qurib olishgan, katta avtoturargohi bilan”, deb negativchilik qilmoqchi edim, lekin, adolat nuqtayi nazaridan, uning yonidagi mitti xiyoboncha ham, buyoqdagi – bolalar qayerda futbol o‘ynashini bilmay, vaqti-vaqti bilan bostirib kirib turadigan — yashil hudud ham o‘sha klinika sharofati, shekilli. Lekin shundoqqina yoningdagi “Shoshtepa”dagi sharoitlarni ko‘rganingdan keyin, odamsan-ku, iching qizirkan-da.

Mayli, “Shoshtepa” - bu umuman respublika darajasidagi favqulodda hodisa, uning bunday “vayvo‘” bo‘lib ketishining subyektiv sabablari bor (u sabablarni keyinroq esdalik lavhasi qilib osib qo‘ysa ham bo‘ladi). Boz ustiga, yuqorida yozganimdek, bizda bunday katta saylgoh qilish mumkin bo‘lgan joylarga ancha-muncha narsa qurib bo‘lingan. Buzish shart emas. Umuman, hech narsani o‘zgartirish ham shart emas, shekilli.

Faqat bir narsa — “Yurtobod”dagi har bir hovli ahli ham ham odam tortinmay o‘tirgisi keladigan skameykalar (beton o‘rindiq emas, rostakam skameyka), xavfsiz bolalar maydonchalari, moshinalar kira olmaydigan xavfsiz orom hududlariga loyiq. Lekin bu shunchaki mahalla rahbariyatining xohish-istagi bilan bo‘lib qoladigan narsa emas. Shu bilan birga, qaysidir kotakon kelsa-kelmasa har mahalla hovlilarida mana shunday sharoitlar bo‘lishi kerak, manimcha.

PS. Tadbir o‘tgach, “Shoshtepa”ga qo‘yilgan va o‘rnatilgan narsalar qaytarib olib ketilmaydi, deb ishonaman. Biz ham oilaviy borib, aylanib turamiz, Xudo xohlasa. Har qalay, Yunusobodda bunaqa sokin va xavfsiz joylar unchalik ham ko‘p emas.

Ruanda bugun Afrikaning eng tez rivojlanayotgan mamlakatlaridan biri. Ammo bundan 31 yil avval u yerda genotsid boshlangan edi - xutu elati tutsilarni qira boshlagan. 100 kunda 800 ming odam o‘ldirilgan. Dunyo bu hodisani asosan tomoshabin sifatida kuzatgan (xuddi hozirgi kundagi genotsidlarda bo‘lgani singari). Bugun Instagram’da shu voqea haqidagi eng mashhur kitoblardan biridan bir kichkina parcha o‘qidim. Ehtimol, qiziq bo‘lar: https://www.instagram.com/muhrim/reel/DIIOrzjCGrD/

Andersenning “Qirolning yangi libosi” ertagi haqida video tayyorlash bahona o‘zim uchun ikkita yangi narsani bilib oldim. Kichik kashfiyotchalar, desa ham bo‘ladi.

Birinchi yangilik shu bo‘ldiki, internetning o‘zbek segmentida bu ertak tarjimasining tayinli matnli ko‘rinishi bo‘lmagan ekan. Shu vaqtgacha. Audioversiyasi bor (pullik), lekin matni yo‘q. Andersen ertaklarining oxirgi 10-15 yilda chiqqan o‘zbekcha to‘plamlarida ham yo‘q. Axir kelib-kelib shu ertak tarjima qilinmagan bo‘lishi mumkin emas-ku.

Oxiri 1947-yili chiqqan “Ertaklar”dan topdim ertakni. Audioversiyasida ham O‘zbekiston xalq artisti Dilorom Karimova aynan shuni o‘qigan ekan. Endi bu matn internetda ham bor - mabodo o‘qigingiz kelib qolsa, siz ham mendek qiynalib yurmang deb, har balolar saqlanadigan makonga joylab qo‘ydim. Marhamat!

Ikkinchi kashfiyotcham haqida o‘ylasam, hozir ham xuddi bir zo‘r xazina topib olgan odamdek xursand bo‘lib ketyapman. Milliy kutubxonaning sayti interfeysi g‘alatiroq, lekin kontent jihatda zo‘r. Faqat undan foydalanishni bilish kerak. Agar shu Andersen bo‘lmasa, ehtimol, men hali ham foydalanishni bilmayotgan bo‘lardim.

Xullas, 1947-yilgi o‘zbekcha to‘plam borligini Milliy kutubxona saytidan bildim. Keyin u kitobni olib ko‘rish uchun Milliy kutubxonaga bordim. U yerda kutubxonachi so‘rovimni kompyuterida tekshirib, bu kitobning asl matni bazada bor ekani, kitobning o‘zi chiqqunicha kompyuterda kitob bilan tanishib turish mumkinligini aytdi.

Buning uchun qidiruv vaqti chiqqan natijalar orasidan “Asl matn”li kitoblarni izlash kerak ekan. Shundan so‘ng “Asl matn” degan yozuv ustiga bossangiz, butun boshli kitob “labbay” deb chiqib kelarkan. Buning uchun kutubxonaga borish ham shart emas, internet bo‘lsa kifoya - uydan o‘tirib ham o‘qiyverasiz. Shugina narsani shu vaqtgacha bilmasdim.

Anchadan beri izlab yurgan bir-ikki kitoblarim bor edi - qidirsam, ular ham bus-butun chiqib keldi. O‘sha lahzada qanchalik xursand bo‘lganimni ko‘rsangiz edi! Oltin vasvasasiga uchragan kishilar katta tilla topib olsa, esini yo‘qotadi-ku, taxminan shunday ahvolda edim-da. Menga shu narsani o‘rgatgani uchun kutubxonachi opaga rosa rahmatlar aytdim.

Hozir ham rahmat aytaman - opaga ham, shunday baza qilib qo‘ygan Milliy kutubxonaga ham! Taxminan oxirgi 8-9 kundan beri Instagramda rilschilik bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsam, o‘zim uchun kamida bitta zo‘r foydani olib bo‘ldim.

Kecha Instagramda Putin O‘zbekiston prezidentini tarixda birinchi marta Navro‘z bilan tabriklagani va bu mavzuda (u) kimdan ibrat olishi kerakligi haqida bir video qo‘ygandim (kiringlar, ko‘ringlar, layk qo‘yib, albatta komment ham yozinglar). Fursatdan foydalanib, bu mavzuga o‘zi qanday kirib qolganimni bayon qilib bermoqchiman.

Oxirgi prezident saylovidan keyin prezidentga qaratilgan (kamsonli) xorijiy tabriklar bilan tanisha turib, chet davlat va hukumat rahbarlari O‘zbekistonga qachon, qanday bahonalar bilan tabriklar yo‘llashiga qiziqib qolgandim. Ha, salkam ikki yil avval. O‘zimga qiziqroq mana shunday mayda-chuyda mavzularga sho‘ng‘ish odatim bor; tarki odat - amri mahol.

Bu yo‘nalishda eng yaxshi ochiq manba va ma’lumotlarning eng yaxshi ombori - bu prezident matbuot xizmatining sayti. U yerda prezident nomiga kelgan va ommaga oshkor qilingan deyarli barcha tabriklar haqida ma’lumot topsa bo‘ladi (lekin, taxminimcha, oshkor qilinmaydiganlari ham bor, “qutlovlar kelishda davom etmoqda”, degan papka ichida).

Mana shu ma’lumotlar asosida bir-ikki “kashfiyot” qildim; o‘zi bular kashfiyot ham emas, shunchaki avval e’tibor bermaganman, xolos. Boshqa ko‘pchilik ham e’tibor bermaydi.

Shunday qilib, chet davlat va hukumat rahbarlari O‘zbekistonni yil davomida asosan besh bahona - Yangi yil, Navro‘z, Ramazon Hayiti, Qurbon Hayiti va Mustaqillik bayrami bilan tabriklar ekan (darvoqe, Ramazon kirib kelishi ham bor). Yon atrofdagi qo‘shni mamlakatlar, diniy va milliy jihatdan bizga yaqin Turkiya, Eron, Ozarbayjon, Pokiston kabilardan beshala bayramda ham tabriklar kelarkan (bu ro‘yxatga yana bir kutilmagan va Putinga ibrat davlatni qo‘shish mumkin).

Eng asosiy milliy bayramimiz - Mustaqillik kuni va xalqaro darajadagi eng katta bayram - Yangi yilda butun dunyodan tabriklar kelarkan. Bu bayramlarda kelgan qutlovlarga qarab siyosiy geografiyani ham o‘rganish mumkin - qaysi davlatda qanday siyosiy tuzum hukmron, kim boshliq, degandek. Tabriklar ko‘pligi bo‘yicha keyingi bayram - Navro‘z. Masalan, Xitoy Navro‘zda ham tabriklarkan (ehtimol, xitoycha Yangi yil tabrigi uchun javob bo‘lsa kerak).

Undan keyin - Hayitlar. Mana shu joyida O‘zbekistonni yuqorida sanalgan deyarli har bir bayramda tabriklaydigan kutilmagan mamlakat nomini aytsa bo‘lar. Bu — AQSh. To‘g‘ri, Bayden davrida Hayitlarda tabriklar keldimi-yo‘qmi, bu haqda administratsiyamiz axborot bermagan. Lekin undan avvalgi davrda bir Ramazon Hayitida, bir Qurbon Hayitida qutlov kelib turgan. Navro‘z, Mustaqillik va Yangi yil tabriklarida esa deyarli uzilish yo‘q.

Rossiya esa 2025-yilgacha biror marta tabriknoma yuborib Navro‘z bilan tabriklamagan (Hayit haqida-ku gapirmasa ham bo‘ladi). Vaholanki, Navro‘z AQShdan ko‘ra aynan Rossiyaga yaqinroq. Birinchidan, Rossiyada Navro‘zni nishonlaydigan millionlab aholi, butun boshli respublikalar va millatlar bor. Ikkinchidan, undan janubdagi barcha davlatlar (ta’bir joiz bo‘lsa, uning eng yaqin hamkorlari)da Navro‘z - milliy bayram. Shu jihatdan Putin 2025-yilgacha Navro‘z bilan hech tabriklamagani menga g‘alati ko‘ringandi, ham yangilik bo‘lgandi.

Putinning u yoki bu bayram bilan tabriklashi shunchalik muhimmi, deyishingiz mumkin. Menga-ku farqi yo‘q, ma’lumot va xulq-atvor nuqtayi nazaridan qiziq, xolos. Lekin, umuman olganda muhim, shekilli. Bo‘lmasa, bor-yo‘g‘i birinchi marta tabriklashiga qaramay, bu yilgi qutlovlar ro‘yxatida Putinni birdan birinchi o‘ringa, har yili Navro‘z bilan tabriklaydigan AQSh prezidentini uchinchi o‘ringa qo‘yishmasdi-ku (o‘zi AQSh tabrigi shu vaqtgacha ham bu ro‘yxatda ikkinchi turardi - Xitoynikidan keyin).

Nega bunday ro‘yxatlarda Rossiya bir, Xitoy ikkinchi va AQSh uchinchi o‘ringa qo‘yiladi? Bu, ehtimol, sovet an’analari hamda bu an’analarni mahkam ushlagan va hatto Sergey Dovlatovning boshini qotirgan sovetcha muharrirlar hali ham ishlayotgani bilan bog‘liqdir, kim bilsin. Qanday an’ana, qanaqa muharrir, kim u Sergey Dovlatov, deysizmi? Davletovuzdan so‘rang 😉

Ramazon Hayiti muborak bo‘lsin!

Tunov kuni Instagram’da O‘zbekistonning Karimovdan avvalgi prezidentlari (yoki “prezident”lari) haqida bir video qo‘ygandim. Unda “birinchi prezident” Yo‘ldosh Oxunboboyevning o‘limidan so‘ng G‘afur G‘ulom unga bag‘ishlab marsiya yozgani haqida ham aytilgandi. Bir kishi o‘sha she’r haqida so‘ragan ekan, uning matnini quyida keltiraman (she’r G‘afur G‘ulomning mukammal asarlari to‘plamining 1984-yili nashrdan chiqqan 2-tomidan (pdf) olindi).

ALVIDO

(O‘rtoq Oxunboboyev xotirasi)

Uyasin tark etgan mahzun bulbulday,
Chamandan uzilgan parishon gulday,
Oradan yo‘qoldi qadrdon ota,
O‘zbekka jonajon, mehribon ota,
O‘lim bolishiga qo‘yildi boshi,
Xusufga uchradi umrin quyoshi,
Yig‘lamoq odatim yo‘q erdi, ammo,
Yig‘lamay bo‘larmi bu motam aro?

Yig‘lamoq qayg‘uni yumshatar, balli,
Ko‘z yoshi motamga berar tasalli.
Obod Farg‘onaning chaman bog‘idan,
Sehrli Farhodning yuksak tog‘idan,
Buxoro, Xorazm yiroq yog‘idan,
Ko‘klamda o‘lkamning sahar chog‘idan —
Nasimday nafasing bizga kelajak.

Har aziz keksaning mushfiq pandida,
Halima avjining eng balandida,
She’rimning sho‘x satri, tannoz bandida,
Har usta notiq ham orzumandida,
Sening burro tiling so‘zga kelajak.

Ishchi pok uyida olar ekan dam,
Go‘yo, yer nonini sen bilan baham,
Kolxozchi yeriga qo‘yar ekan suv,
Ko‘zguday bo‘ladi senga ro‘baro‘.
Uning to‘q xonasi sendan minnatdor,
Bu baxt kitobida sening imzong bor,
Gigant binolarda bu sarvqomat
Qaddingga tavoze qiladi albat.
Qo‘lingdan o‘tmishdir har bitta xishti.
Rahmat der o‘zbekning o‘n yetti pushti.

Soddayu ulug‘vor, oddiy, ammo haq,
Munosib sifatlar senda, muhaqqaq,
Barisi sen osha bizlarga meros,
Bu xislat haqiqiy kommunistga xos...

Ey, bizning birinchi raisi jumhur,
Ismingdan o‘zbekning sha’niga g‘urur.
Do‘stlarning bazmida xandon pech-bapech,
Dushman qarshisida beomon qilich,
Yoshlarga chin padar beradi o‘git,
Ëvlarning bo‘ynini uzishga burgut,
Dilida doimo yagona armon:
«Eng so‘nggi fashist ham topmasin omon
Leninga qadamjo bo‘lgan bu o‘lka
Ustiga tushmasin mash’um ko‘lanka,
Sovetlar Vatani barqaror bo‘lsin,
Partiya bayrog‘i poydor bo‘lsin» —
Niyating o‘rinlar, e mushfiq padar,
O‘zbek tomirida qon yurgan qadar,
Bizda boqiy qolur meros — intiqom,
Qilamiz Gitlerni tez kunda tamom...
Yurtimiz bo‘ladi qaytadan bo‘ston,
Bu kurash million yil tillarda doston,
Mag‘rur va muzaffar qabringga kelib,
Tavoze qilamiz ikki bukilib,
Jangovar o‘g‘ilmiz, bizdan bo‘lgil shod,
Tinch uxla, g‘azabga o‘rgatgan ustod.

Sevganing Farg‘ona, yering Samarqand,
Sen orzu qilgandek, gullar necha chand,
Sen boshlab, bitkazmay ketgan imorat,
Mo‘ljal qilganingday bo‘lar mahobat.

Tezroq bita qolsa, deganing Farhod,
Shirin dostonlarda qilar seni yod.
Ardoqli Toshkent senga poytaxt,
Boshiga nur sochar doim uning baxt,
Qadrli Vataning va aziz xalqing
Seni hech unutmas, bu hurmat haqqing,
Shu Vatan, shu xalqing saodati-chun,
Umrlar baxtiyor halovati-chun,
Dilingda saqlagan minglarcha tilak
Jobajo bo‘lajak o‘ylaganingdek.
Bu yerda sen bizga doimo takror
Qilganing qaysiki millatlardan bor,
Yashagay bir-birga do‘st-jonajon,
Ey dili uyg‘og‘u sokit, otajon.

Yo‘ldosh otamizdan ayirdi o‘lim,
O‘z eski hukmini buyurdi o‘lim.
Ko‘zimiz yosh aro, dilimizda dog‘,
Alvido, qadrdon ota, alvido!

1944

O‘zbekiston prezidenti O‘zbekiston parlamentidan biror nimani iltimos qilsa – topshiriq bersa emas, ko‘rsatma bersa emas, tavsiya bersa emas, master-klass o‘tib bersa emas, shunchaki YORDAM SO‘RAB ILTIMOS QILSA, parlamentimiz prezidentimizga “YO‘Q!” deyishini tasavvvur qila olasizmi? Hozircha men ham tasavvur qila olmayman, lekin kamida bir marta shunaqa bo‘lgan. Kim, nima, qachon, qayerda, qanday qilib – bu barcha savollarning javoblari mana shu videochada: https://www.instagram.com/muhrim/reel/DHtWVbst-cZ/

AQSh davlat rahbarlariga O‘zbekiston prezidenti sifatida tanishtirilgan birinchi o‘zbekistonlik Shavkat Mirziyoyev emasligi aniq, lekin, eng qizig‘i, Islom Karimov ham emas. O‘zbekiston prezidenti bilan ko‘rishgan birinchi Amerika prezidenti ham kichkina Jorj Bush yoki Bill Klinton emas, balki Duayt Eyzenxauer. Lekin uning zamonida O‘zbekiston mustaqil davlat bo‘lmagan. Gap kim haqida? Javobi — mana shu videochada :) https://www.instagram.com/reel/DHqm3h0Nf-j/?igsh=MW84bXpnd2dka3UyeQ==

Bundan 35 yil muqaddam O‘zbekistonda birinchi marta mamlakat prezidenti lavozimi joriy etilgan edi. Prezidentning maoshi qancha bo‘lgan? Parlament qanday holatlarda prezidentni lavozimidan bo‘shatishi mumkin edi? Shugina savolchalarga javobchalar — shu videochada 👉 https://www.instagram.com/p/DHkzHjvNjet/