Musiqa xavfi(Aleksandr Mishurin)
Bugungi kunda mavjud bo‘lgan barcha ko‘ngilochar mashg‘ulotlar orasida musiqa eng ommabop va shu bilan birga eng xavflidir. Musiqaning ommaviyligi va xavfliligi uning iste’mol qilish osonligi orqali to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘langan. Buni tushunish uchun boshqa turdagi ko‘ngilochar mashg‘ulotlarga nazar tashlash kifoya.
O‘yinlar, xoh jonli bo‘lsin, xoh kompyuter o‘yinlari bo‘lsin, harakatlarni talab qiladi. Ular diqqatni jamlashni, bo‘layotgan voqealar bilan moslashishni, xotira va hech bo‘lmaganda o‘yin qoidalarini eslab qolishni talab qiladi. Va eng muhimi, ular bir vaqtning o‘zida mag‘lubiyat ehtimolini nazarda tutadi. Aynan shuning uchun murakkablik va mag‘lub bo‘lish imkoniyati g‘alabadan quvonch olish bilan bog‘liq. Shu ma’noda, eng qiziq o‘yinlar kuchli raqiblar bilan o‘ynaladigan yoki murakkabligi yuqori bo‘lgan o‘yinlardir.
Kitoblar ham sezilarli aqliy zo‘riqishni talab qiladi. Kitobga termilib qarab turib, u yerda yozilgan narsani o‘qish u yoqda tursin, yozilganlarning ma’nosini tushunish yoki uni o‘ylab ko‘rish ham mumkin emas.
Kino, hatto eng yuzaki va tomoshabinga talab qo‘ymaydigan kino ham, hali ham ko‘rish harakatlarini, diqqatni jamlashni va xotirani talab qiladi — hech bo‘lmaganda u yoki bu filmda kim bosh qahramon ekanligini va hikoyaning umumiy yo‘nalishini tushunish uchun.
Musiqa holatida esa biz hech qanday talablarni ko‘rmaymiz. Eshitish qobiliyatining tuzilishi tovushlarning tinglovchi tomonidan hech qanday harakat qilmasdan miyaga kirishiga imkon beradi. Albatta, so‘zlashuv tilida "quloq solmoq" degan ibora bor, ammo bu faqat ikki holatda sodir bo‘ladi: yo tovush uni eshitish uchun juda past bo‘lganda, yoki eshituvchi normal eshitishga imkon bermaydigan eshitish cheklovlariga ega bo‘lganda.
Eshitish qobiliyatining tuzilishi, masalan, musiqani eshitish nutqni eshitishdan farq qilmaydi, deyish mumkin edi, chunki ikkalasi ham miyaga bir xil osonlik bilan kiradi. Biroq, musiqa va nutq o‘rtasidagi farq aniq, chunki nutqni tushunish uchun harakat qilish kerak, musiqani eshitish uchun esa hech qanday harakat qilish shart emas. Bunga misol sifatida chet tildagi musiqani tinglaydiganlar va chet tildagi filmlarni ko‘radiganlar soni o‘rtasidagi katta farqni ko‘rsatish mumkin.
Aynan musiqa tinglovchiga undan zavq olish, undan his-tuyg‘ularni olish uchun hech qanday talab qo‘ymaydi, shuning uchun tinglovchiga o‘zi yoqtiradigan qo‘shiq qaysi tilda yangrashi farq qilmaydi. Aynan film tomoshabindan harakat talab qilgani, bo‘layotgan voqealarni tushunishni talab qilgani uchun, o‘zing tushunmaydigan tildagi filmni shunchaki ko‘rish va undan zavq olish deyarli imkonsiz.
Shunday qilib, musiqadan zavq olish uchun na e’tibor, na aqliy kuch, na xotira kerak. Bu ta’kidlash musiqadan zavq olish uchun e’tibor, xotira va aqliy kuchni qo‘llash mumkin emasligini anglatmaydi. Bu shunchaki buning zarur emasligini anglatadi. Musiqa o‘z-o‘zidan ularga erishish uchun hech narsa qilmasdan his-tuyg‘ularni his qilishga imkon beradi.
Musiqaning xavfi mana shunda — bu xavfni aynan xuddi shunday narsani qiladigan boshqa narsa misolida eng yaxshi ko‘rsatish mumkin — ya’ni narkotik moddalar misolida. Narkotiklarni qo‘llash ta’siri aslida musiqa tinglab ko‘rish ta’siriga o‘xshash: ularni qo‘llovchi o‘zi hech narsa qilmagan his-tuyg‘ularni oladi.
Albatta, men narkoman pul topmasligini, xaridlar qilmasligini, toza yoki sifatliroq moddalarga yetib olishga harakat qilmasligini aytmoqchi emasman. Gap aynan iste’mol qilish harakatidan zavq olish haqida. Shu ma’noda, narkotiklar va musiqa nafaqat ularni his qiluvchi tomonidan ishlab olinmagan his-tuyg‘ularni berishi bilan, ya’ni nafaqat o‘zlarining osonligi bilan, balki bu his-tuyg‘ular keladigan tezlik bilan ham o‘xshash.
O‘yin, kitob yoki filmdan zavq ola boshlash uchun vaqt kerak. Musiqa yoki narkotik moddalarni iste’mol qilishdan zavq ola boshlash uchun ko‘p vaqt kerak emas. Buni biz bugungi kunning aksariyat musiqa asarlari juda qisqa ekanligida, ular na o‘yinlar, na kitoblar, na filmlar bilan davomiylik bo‘yicha taqqoslab bo‘lmasligida ko‘ramiz.
