Iqtisodchi Botir Kobilov: “Open budjet” va odamlar aynan parlament qilishi kerak bo‘lgan ishni qilmoqda“Open budjet” orqali odamlar parlamentning ishini qilmoqdalar, ya’ni budjet taqsimotida qatnashmoqdalar. Balki bu hozircha umumiy budjetning kichik qismidir, majburiy mehnat va boshqa texnik muammolar ham bordir – bular borib-borib bartaraf etiladi, odamlar faolligi esa qoladi.
Ovozlar “narxi” oshayotgani sababi – odamlar ovoz qadrini anglamoqdalar. Masalan, 2 yil oldin hech narsaga qaramasan duch kelgan loyihaga ovoz berib yuborganlar bu yil o‘z mahallasiga yoki bilgan loyihasiga bersa, ovozlar soni cheklangan bozorda narx oshadi.
“Open budjet”ga o‘rinli tanqidlardan biri – bu qaysidir amaldor masalan do‘xtirlarni, o‘qituvchilarni, qo‘l ostidagilarni ovoz yig‘ishga majburlayotgani. Aslida, bu “Open budjet” muammosi emas, bu majburiy mehnat haliyam borligi, tepadan buyruqbozlik borligini ko‘rsatib beryapti.
Ya’ni shuning uchun “Open budjet”ni “otmen” qilaylik deb targ‘ibot qilmasdan, “majburiy mehnat haliyam bor ekan, shu bilan kurashaylik” desa bo‘lar edi. Ular “Open budjet” bo‘lmasa, boshqa narsaga majburlaydi: gul festivaliga, “subbotnikka”, ko‘cha tozalashga va hokazo.
“Open budjet” orqali odamlar hukumatga ham, parlamentga ham o‘ta muhim “message” yubormoqdalar - “bizni poliklinikada, bizni qishloqda, bizni maktada u-bu narsa yo‘q, pul kerak” degan. Agar openbudget bo‘lmasa hukumat ham, parlament ham bilmas edi, kimdir ijtimoiy tarmoqda yozmaguncha.
“O‘zi shundoq ham davlat qilishi kerak buni” deyishadi. Soliqni to‘lab qo‘yib davlatdan mo‘jiza kutish, ya’ni davlat qayerga qancha kerak va shaffof taqsimlaymiz deyishiga umid qilib bo‘lmaydi. Ularga “message” berilmasa, “accountability” so‘ralmasa, pulni boshqa narsaga sarflashadi.
Bu sarson yoki sharmanda budjet ham emas. Odamlar o‘z soliqlarini qanday qilib bo‘lsa ham taqsimlashga urinishyapti. Jarayon mutlaqo silliq ishlamayotgandir hozircha, lekin “Open budjet” va odamlar aynan parlament qilishi kerak bo‘lgan ishni qilmoqda.
Agar parlement to‘liq ishlaganda va hukumat xarajatlarini tiyib turganda edi (masalan, professional sportchilarga trillion bermasdan) poliklinika va maktab uchun ovoz yig‘ilishga xojat ham qolmas edi. Toki hozircha shunday emas ekan, odamlarning faolligiga bolta urish kerak emas.
Botir Kobilov, iqtisodchi@masofatalim