KASALLIKLAR.UZ

🩺 EPIDEMIOLOGIYASI:

AG dunyo bo'ylab keng tarqalgan kasallik, taxminan 1,13 milliard kishi bu kasallikdan aziyat chekadi. Yosh kattalashgan sari AG xavfi ortadi, lekin hozirgi vaqtda yoshroq odamlarda ham bu kasallik holatlari kuzatilmoqda.

🩺 TURLARI:

🔍 Birlamchi (essensial) AG: eng ko'p uchraydigan tur bo'lib, barcha AG holatlarining 90-95% ni tashkil qiladi. Uning aniq sababi noma'lum, lekin genetik, atrof-muhit va hayot tarzi omillari (masalan, semizlik, tuz iste'moli, stress) muhim rol o'ynaydi.
🔍 Ikkilamchi AG: boshqa kasalliklar yoki sharoitlar (masalan, buyrak kasalliklari, endokrin buzilishlar, yoki dorilarning nojo'ya ta'siri) natijasida paydo bo'ladi.

🩺 XAVF OMILLARI:

🔍 Yosh: kattalarda xavf ortib boradi.
🔍 Irsiy anamnez: qarindoshlarda AG bo'lsa, xavf ortadi.
🔍 Semizlik: Ortiqcha vazn qon bosimini oshiradi.
🔍 Kam harakatlik: Faol bo'lmagan hayot tarzi AG xavfini oshiradi.
🔍 Tuz iste'moli: Ko'p miqdorda tuz iste'moli qon bosimini oshiradi.
🔍 Alkogol va tamaki iste'moli: Bu moddalar AG xavfini oshiradi.

🩺 KLINIK BELGILARI:

AG odatda belgilarsiz bo'ladi va tekshiruvlar paytida tasodifan aniqlanadi. Biroq, ba'zi hollarda quyidagi belgilar paydo bo'lishi mumkin:

🔍 Bosh og'rig'i
🔍 Ko'z qorachig'i qizarishi
🔍 Nafas qisilishi
🔍 Ko'ngil aynishi
🔍 Ko'krak qafasidagi og'riq

🩺 ASORATLARI:

Uzoq muddatli davom etganda quyidagi jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin:

🔍 Yurak kasalliklari: Miokard infarkti, yurak yetishmovchiligi, aritmiyalar.
🔍 Miya kasalliklari: Insult, miya shishi.
🔍 Buyrak kasalliklari: Buyrak yetishmovchiligi, nefropatiya.
🔍 Ko'z kasalliklari: Retinopatiya (ko'zning orqa qismidagi qon tomirlarining shikastlanishi).

🩺 DIAGNOSTIKASI:

AG ni aniqlash uchun quyidagi usullar qo'llaniladi:

🔍 Qon bosimini o'lchash: Arterial gipertenziyani aniqlashning asosiy usuli. Qon bosimi bir necha marta o'lchanadi va o'rtacha qiymat qabul qilinadi.
🔍 Laboratoriya tekshiruvlari: Qon va siydik tahlillari (masalan, qand, lipidlar, buyrak funksiyasi).
🔍 EKG (elektrokardiogramma): Yurak funksiyasini baholash.
🔍 Qo'shimcha tekshiruvlar: Ikkilamchi arterial gipertenziyani aniqlash uchun buyrak va endokrin sistemani tekshirish.

🩺 DAVOLASH:

Arterial gipertenziyani davolashning asosiy maqsadi qon bosimini normal darajada saqlash va asoratlarning oldini olishdir. Davolash usullari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

🩺 Hayot tarzini o'zgartirish:

🔍 Dieta: Tuz iste'molini kamaytirish, meva va sabzavotlarni ko'p iste'mol qilish.
🔍 Vazn yo'qotish: Ortiqcha vaznni kamaytirish.
🔍 Fizik faollik: Muntazam jismoniy mashqlar (masalan, yurish, yugurish).
🔍 Tamaki va alkogoldan voz kechish.

🩺 Farmakoterapiya:

🔍 Diuretiklar: Tana suyuqligini kamaytiradi va qon bosimini pasaytiradi.
🔍 Beta-blokatorlar: Yurak urish tezligini pasaytiradi.
🔍 APF ingibitorlari: Qon tomirlarini kengaytiradi.
🔍 Kalsiy kanal blokatorlari: Qon tomirlarini kengaytiradi va yurak ishini yengillashtiradi.
🔍 Angiotenzin II retseptor blokatorlari: Qon tomirlarini kengaytiradi.

🩺 PROGNOZ:

Arterial gipertenziyani erta aniqlash va to'g'ri davolash bilan uning asoratlarining oldini olish mumkin. Hayot tarzini o'zgartirish va dorilarni muntazam qabul qilish qon bosimini nazorat qilishga yordam beradi.

➕ Simpatik

➕ Parasimpati

⚙️ Patofiziologiyasi:

Yurak yetishmovchiligi asosan yurakning quyidagi funksiyalarining buzilishi natijasida yuzaga keladi:

✅ Sistolik disfunksiya — yurakning qonni haydash qobiliyatining pasayishi (past otish fraksiyasi).
✅ Diastolik disfunksiya — yurakning qon bilan toʻlishining buzilishi (saqlangan otish fraksiyasi).

HF ning asosiy sabablari orasida miokard infarkti, arterial gipertenziya, kardiomiopatiyalar, yurak klapan kasalliklari va aritmiyalar mavjud. Bular natijasida yurakning miokardial remodelingi, neyrogormonal faollikning oshishi (masalan, renin-angiotenzin-aldosteron sistemasi va simpatik nerv sistemasi faolligi) va yurakka yuklama oshishi kuzatiladi.

🎲 Klinik manzarasi:

HF ning klinik belgilari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

❗️ Nafas qisilishi (dispnoe): Dastlab faqat jismoniy mashqlar paytida, keyinchalik tinch holatda ham kuzatilishi mumkin.
❗️ Charchoq: Bu yurakning periferik toʻqimalarga yetarlicha kislorod yetkazib berolmasligi bilan bogʻliq.
❗️ Periferik shish (edema): Asosan oyoq-qoʻllarda, venoz qonning ortiqcha yigʻilishi natijasida.
❗️ Nikturia: Tunda siyishning koʻpayishi, bu buyrak perfuziyasining oʻzgarishi bilan bogʻliq.

🫥 Tashxislash:

❓ Anamnez va fizik tekshiruv: Klinik belgilar va risk omillarini aniqlash.
❓ Exokardiografiya: Otish fraksiyasini aniqlash va yurakning strukturaviy oʻzgarishlarini baholash.
❓ Elektrokardiografiya (EKG): Aritmiyalar va ishemik oʻzgarishlarni aniqlash.
❓ Qon testlari: Natriyuretik peptidlar (BNP yoki NT-proBNP) darajasini oʻlchash.
❓ Rentgenografiya: Yurakning kattalashishi va pulmonar kongestiyani aniqlash.

🫥 Davolash:

Davolashning asosiy maqsadi alomatlarni kamaytirish, kasallikning rivojlanishini sekinlashtirish va hayot sifatini yaxshilashdan iborat.

✔️ Farmakoterapiya:

1️⃣ APF ingibitorlari: Yurak yuklanishini kamaytirish va remodelingni sekinlashtirish.
2️⃣ Beta-blokatorlar: Simpatik faollikni kamaytirish va yurakning ish faoliyatini yaxshilash.
3️⃣ Mineralokortikoid retseptor antagonistlari (MRA): Aldosteron taʼsirini blokirovka qilish orqali yurakning yuklanishini kamaytirish.
4️⃣ Diuretiklar: Suyuqlik toʻplanishini kamaytirish va alomatlarni yengillashtirish.
5️⃣ SGLT2 ingibitorlari: Yangi davolash usuli boʻlib, yurak yetishmovchiligining rivojlanishini sekinlashtirishda samarali.

✔️ Qoʻshimcha davolash usullari:

➡️ Yurak resinxronizatsiya terapiyasi (CRT): Qoʻshimcha yurak stimulyatori orqali yurakning qisqarishini yaxshilash.
➡️ Implantatsiya qilinadigan kardioverter-defibrillator (ICD): Aritmiyalardan himoya qilish.
➡️ Yurak transplantatsiyasi: Ogʻir holatlarda yakuniy davolash usuli.

Yaxshi boshqarilgan HF bilan bemorlar uzoq vaqt yaxshi hayot sifatini saqlab qolishlari mumkin. Biroq, HF ning rivojlanishi va asoratlari (masalan, oʻtkir yurak yetishmovchiligi, aritmiyalar) bemorlar hayotini xavf ostiga qoʻyadi. Shuning uchun, shifokorlar uchun yurak yetishmovchiligini chuqur tushunish muhimdir.

Manbalar:

- ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure (2023).
- ACC/AHA/HFSA Focused Update on New Pharmacological Therapy for Heart Failure (2022).
- McDonagh, T. A., et al. (2021). 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. *European Heart Journal.

🩺 Epidemiologiyasi:

Yurak ishemik kasalligi zamonaviy kardiologiya va umuman tibbiyotning asosiy muammolaridan biridir. Masalan, Rossiyada har yili koronar arteriya kasalligining turli shakllaridan kelib chiqqan 700 mingga yaqin o‘lim qayd etiladi, dunyoda koronar arteriya kasalligidan o‘lim darajasi taxminan 70% ni tashkil qiladi. YIK asosan faol yoshdagi (55 dan 64 yoshgacha) erkaklarga ta’sir qiladi, bu nogironlik yoki to‘satdan o‘limga olib keladi.

🩺 Etiologiya va xavf omillari:

YIKning asosiy sababi koronar arteriyalarning aterosklerozidir, bu holatlarining 97-98% ini tashkil etadi. Aterosklerotik blyashkalar tomir bo‘shlig‘ini toraytirib, miokard ishemiyasiga olib keladi. Bundan tashqari, tromboz va koronar spazmlar ham YIK rivojlanishiga hissa qo‘shishi mumkin. Kasallik rivojlanishiga yordam beruvchi xavf omillari quyidagilardir:

• Giperlipidemiya: Ateroskleroz rivojlanishiga yordam beradi va yurak-qon tomir kasalliklari xavfini 2-5 baravar oshiradi.

• Arterial gipertenziya: YIK rivojlanish ehtimolini 2-6 marta oshiradi.

• Chekish: Sigaret chekish koronar arteriya kasalliklarini 1,5-6 marta oshiradi.

• Jismoniy harakatsizlik va semizlik: Jismoniy faol bo‘lmagan odamlar yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanish xavfiga ega.

• Buzilgan uglevodlarga chidamlilik: Qandli diabet, shu jumladan yashirin diabet bilan YIK xavfi 2-4 barobar ortadi.

Shuningdek, irsiyat, erkak jinsi va keksa yosh ham xavf omillari sifatida qaraladi.

🩺Patogenezi:

YIK rivojlanishining markazida miokardni qon bilan ta’minlash zarurati va haqiqiy koronar qon oqimi o‘rtasidagi nomutanosiblik yotadi. Bu nomutanosiblik miokardni qon bilan ta’minlashga bo‘lgan talabning keskin ortishi yoki koronar qon aylanishining keskin pasayishi bilan bog‘liq holda rivojlanishi mumkin. Natijada, miokard ishemiyasi rivojlanib, hujayralarda kislorod yetishmasligiga olib keladi.

🩺 Klinik ko‘rinishlari:

YIKning klinik ko‘rinishlari uning shakliga bog‘liq. Stenokardiya ko‘krak qafasida og‘riq bilan namoyon bo‘ladi, miokard infarkti esa nekroz bilan tavsiflanadi. Postinfarkt kardioskleroz va surunkali yurak yetishmovchiligi ham YIKning mumkin bo‘lgan ko‘rinishlaridir.

🩺 Tashxislash:

YIK tashxisida anamnez yig‘ish, jismoniy tekshiruv, elektrokardiografiya (EKG), stress-testlar, koronar angiografiya va boshqa instrumental usullar qo‘llaniladi. Koronar angiografiya koronar tomirlarning holatini baholashda "oltin standart" hisoblanadi.

🩺 Davolash:

YIK davolashida dori-darmonlar va invaziv usullar qo‘llaniladi. Dori-darmonlar orasida beta-blokatorlar, nitratlar, angiotenzin-konvertaza ingibitorlari (AKI), statinlar va antitrombotsitar preparatlar mavjud. Invaziv usullardan koronar angioplastika va stentlash keng qo‘llaniladi. Koronar angioplastika toraygan tomirlarning o‘tkazuvchanligini kengaytirishga imkon beradigan minimal invaziv usul bo‘lib, stentlash esa tomir ichiga stent o‘rnatish orqali o‘tkazuvchanlikni ta’minlaydi.

🩺 Profilaktikasi:

YIKning oldini olish uchun xavf omillarini nazorat qilish muhimdir. Bu giperlipidemiyani kamaytirish, arterial gipertenziyani nazorat qilish, chekishni tashlash, jismoniy faollikni oshirish va qandli diabetni boshqarishni o‘z ichiga oladi.