Jahon adabiyoti | Kutubxona

#Kitobdan

Tajang va xafa bo’lishni yaxshi ko’radigan odamlar toifasi bo’ladi, ular xafa bo’lishdan lazzat topadilar, ayniqsa, xafagarchiliklari o’zining oxirgi nuqtasiga yetgan bo’lsa (bu tez-tez bo’lib turadi), bu narsa ularda juda kuchaygan bo’ladi. Bunday paytlarda ular o’zlarini xafa bo’lmagandan ko’ra xafa bo’lgan holda ko’rishni ma’qul sezadilar.

✍️ Fyodor Dostoyevskiy. "Telba" romanidan

📚 @jahonadabiyoti_uz

💕 Arab tilini uydan turib onlayn o‘rganuvchilar uchun maxsus kanal. Biz bilan Arab tilini, NOLDAN boshlab, ONLAYN va MUSTAQIL o‘rganing.
✅ Kanalga qo‘shilish

#Kitobdan

Agar u meni yomon ko’rib qolgan bo’lsa, bu yomon ko’rishi ham o’ziga xos edi: u «sabr bilan yomon ko’rardi».

✍️ Fyodor Dostoyevskiy. "Telba" romanidan

📚 @jahonadabiyoti_uz

#Kitobdan

…inson kallasida tug’iladigan har qanday daho g’oyada yoki fikrda boshqa odamlarga anglatib yetkazib bo’lmaydigan, jild-jild asarlar va sharhlar yozib, o’ttiz besh yil tushuntirishga harakat qilib ham anglatib bo’lmaydigan allanima qolib ketadi; miyangizda aslo chetga chiqishni istamagan allanima doim qoladi, abadiy sizdan ajralmaydi; siz shunday o’lib ketasiz, o’zingizning eng asosiy fikringizni hech kimga bildirmay, hech kim bilan o’rtoqlashmay o’tib ketasiz.

✍️ Fyodor Dostoyevskiy. "Telba" romanidan

📚 @jahonadabiyoti_uz

Buyuk iste’dodlarning xalq va bashariyat uchun aytgan gaplarining har qancha achchiq bo’lsa ham salmog’i naqadar og’ir ekanligini bildim.

Xulosam shu bo’ldiki, Aziz Nesinda kommunistlik g’oya emas, dunyo insonlarining haqiqiy insonlardek ozod yashashi g’oyasi kuchli bo’lgan. Dunyodagi barcha din va ta’limotlarga birdek hurmat saqlagan. Odamlar tomonidan uydirilgan har qanday bid’atlarga qarshi kurashgan va turk millati ham ochiq ko’rishli bir millat bo’lishini istagan. Hatto yuqoridagi voqea sabab, uydirma shikoyatlar yordamida adibni sudgacha olib kelishgan va sudda uning batamom aybsiz ekanligi ochiqlangan. O’sha kungi gazetalar esa, “Ahmoqligimiz isbotlandi” degan sarlavahalar bilan chiqadi. Adibdan esa «Nega bunday dedingiz?» deb so’raganlarida, u “Aslida yuzda 92 demoqchi edim lekin tilim bormadi” deydi. Negaki, o’sha paytdagi saylovlarda iqtidordagi partiyaga millatning 92 foizi ovoz bergan ekan. Xatiche opa bilan suhbatlardan birida Aziz Nesinni kommunistik g’oyalarga ega deb bilsak ham chinakamiga demokrat bir yozuvchi ekanligni tan olishimiz kerakligini, hozir esa sizda ham, bizda ham demokratiya bo’lsa-da, hech kim Aziz Nesindek ovoz chiqara olmayotgani haqda aytdim, opa ham bu fikrimga qo’shildi.

©️Fazliddin Ma’diev

📚 @jahonadabiyoti_uz

📖 “KOMMUNIST” AZIZ NESIN

   Aziz Nesin, shubhasiz, turk adabiyotining dunyo tanigan zabardast vakillaridan biri. Uning asarlarini o’qigan kitobxonning yuziga beixtyor tabassum yuguradi hatto qah- qaha otib kuldirsa-da, asarlardan chiqqan mazmun mohiyat odamning insonga aylanishiga turtki beradigan darajada kuchga ega, zalvorli. Aziz Nesin sevgan adiblarimdan biri, maktabning oxirgi yillarida uning “Futbol qiroli”, “Hushtak afandi”, “Demokratiya shunqori” hikoyalarini sinfxonada qiqirlab kulaverib, bir o’qigan joyimizni bir necha marta o’qir edik. Bu o’rinda tarjimonning mahoratiga ham ta’zim qilishimiz kerak albatta.

Taqdir ekan oliy ta’lim va bir muddatlik jurnalistlik ish faoliyatimdan keyin Turkiya tuproqlariga sochilgan rizqimni terish uchun keldim va uch yildan ortiq umrim Istanbulda kechti. Universitetda turkcha dars olganim katta foyda berdi. Ishxonadagilar bilan tez til topishib ketdim. Bolaligimdan kitob jinnisiman — bu uyimizdagi dadam yiqqan kitoblarning ta’siri albatta. Shu sabab, yangi ish yerimdagi Xatiche (Xadicha) opa bilan tez inoqlashib ketdim. Negaki, bu ayolning qo’lida doim kitob ko’rishim buning sababi edi.

Tabiyki, ilk suhbatimiz kitoblar va adabiyot haqda bo’ldi. Bizning yozuvchilardan hech kimni tanimas ekan, lekin rus adiblarining asarlarining ko’pini o’qigan va hayotlari bilan ham tanish ekan. Men esa bizda turk yozuvchisi Aziz Nesinning mashhurligini, uning asarlari hatto maktab darsiklarida o’qitilishini aytib maqtandim. Endi esa uning asarlarini asliyatda o’qish imkoni borligidan juda xursandligimni ham aytdim. Opa esa jilmayib, o’z kitoblaridan bemalol foydalanishimga izn berdi. Gap orasida esa u Aziz Nesinning kommunist fikrli bir yozuvchi bo’lganligini, o’z hayotida ham, asarlarida ham buni yashirmaganini aytib qoldi. Bu men uchun yangilik edi negaki, kommunistik ta’limni ko’rgan, uning nonidan yeyishga ham ulgurib qolgan, hamda endigina demokratik bir davlatga kelib, hali uning tartib qoidasini hazm qila olmagan kishi uchun, albatta, bu qiziq edida. Negaki, demokratik davlatlarda boshqa hech qanday g’oyalarga yo’l yo’q deb o’ylaganman. Ammo biroz muddat u yerda yashagach, demokratiyaning nima ekanligini bilgach, uning ichida barcha g’oyalar birdek yashashi mumkinligini angladim va bu anglov mening ichki dunyomda ham keskin o’zgarish yasadi.

Ammo gap hozir Aziz Nesin haqda.

Xatiche opa bir suhbatimizda Aziz Nesin haqda bir voqeani aytib berdi. Bu voqeani ochiqroq anglash uchun Turkiya siyosiy hayotidagi unsurlarga biroz to’xtalsak, tushunarliroq bo’lar balki. Chunki, aytmoqchi bo’lgan voqeamiz shunga bog’liq-da. Turkiyadagi siyosiy maydon tortishuvlarga juda ham boy. Iqtidordagi va muxolif partiyalarning qarama-qarshiliklari va tortishuvlari odamni bir kuldirsa, bir yig’latadi. Ba’zan ijtimoiy va siyosiy maydonda shunday ishlar bo’ladiki, turklar bunday hodisalar uchun ham izoh ham mizoh sifatida ”Bu yerni Turkiya deydilar” deb qo’yishadi.

Ana endi Aziz Nesinga qaytsak, bo’lar. Turk siyosiy muhitida ziyoli va taniqli kishilarning ta’siri anchayin salmoqli. Ular o’tgan asrning o’rtalaridagi ziyolilarning jimligi Turkiya taraqqiyoti va siyosiyati uchun katta zarar bo’lganligini tushunishgan. Shunday tushunganlardan biri Aziz Nesin edi. Aziz Nesinning iqtidorga va xalqqa nisbatan qarshi aytgan gaplari haligacha tortishuvlarga sabab bo’ladi. Xullas, asr boshidagi saylovlardan birida Aziz Nesin “Turk millatining yuzda oltmishi ahmoqdir” deydi. O’sha kechasiyoq adib qo’noq bo’lgan mehmonxonaga o’t qo’yib yuborishadi. Hartigul, bu yong’indan Aziz Nesinning jonini qutqarib qolishadi. Atrofini o’rab olgan gazetachilarga esa u: “Mana kechagi gapimning isboti” deydi. Albatta, bu gaplarning mag’zini chaqish uchun bir necha yillarni Turkiyada o’tkazib, u yerning siyosiy muhitini, millat mentalitetini va fikr tortishuvlariga guvoh bo’lgach chandon tushundim. Adibning millat, din, siyosat va boshqa turli masalalardagi fikrlarini o’qigach esa uning intellektual irodasining naqadar kuchli bo’lganin angladim.

Mashhur yozuvchilar qanday ijod qilgan?

Tanbal emasligini isbotlagan yozuvchi

Mashhur amerikalik yozuvchi Ayzek Azimov (1920–1992) har kuni soat oltida turgan, yetti yarimda yozishga oʻtirib, kechgacha tinmay ishlagan. Koʻpincha butun hafta davomida shu tartibda, dam olish kunisiz ter toʻkkan. Shu sababli baʼzida butun boshli kitobni bir necha kun ichida yozib tugatgan. Yozuvchi bunday kun tartibiga yoshligidayoq odatlangan.

Uning otasi Bruklindagi shirinlik doʻkonlari tarmogʻiga egalik qilar, doʻkonlar haftada yetti kun ertalabki oltidan kechqurungi birgacha ishlardi. Ayzek olti yoshidan yigirma ikki yoshigacha otasining shirinlik doʻkonida mehnat qildi. U doʻkonni har kuni oltida ochar, keyin buyurtmalarni tarqatgani chiqib ketardi. Oʻqishdan soʻng doʻkonga chopar, mabodo kech qolsa, “Tanbal!” degan dakki eshitardi. Maktabni tugatganidan keyin ham otasiga yordam berishda davom etdi. U doʻkonni har kuni tungi birda yopar, hech qanday dam olish kuni yoʻq edi.

Ilmiy-fantastik asarlar ustasi ellik yildan soʻng shunday soʻzlarni yozdi: “Xoʻrozsoatim bor, lekin uni qichqirishga moslab qoʻymayman. Shunga qaramay har kuni roppa-rosa oltida turaman. Bu bilan esa faxrlanaman. Tanbal emasligimni shu paytgacha otamga isbotlab kelyapman”.

Otasi oʻrnatgan doʻkon tartibi yozuvchining keyingi hayotida ham saqlanib qoldi. U dam olish va bayram kunlari, hatto kasalxonada davolangan paytlarida ham yozishdan toʻxtamagan.

📚 @jahonadabiyoti_uz

Shu o‘rinda menda ruhoniy Montanelli xususida jiddiy o‘ylab ko‘rish istagi paydo bo‘ldi. Arturning nafratini to‘g‘ri baholash mumkin. Uningcha, otaning bu qilgan ishini kechirib bo‘lmaydi. Bu qarash Montanellini yomonotliq qilishga yetarli emas. Chunki sirlar oshkora bo‘lmagan kezlarda ham ularning munosabatlari ota-o‘g‘ilnikidan farqli emasdi. Asar davomida kitobxon Montanella qiyofasida zarracha g‘uborni sezmaydi. Agar masalaga chuqurroq sho‘ng‘isak, men Arturning onasi haqida ham eslagan bo‘lar edim. Nega o‘zini aldangan sifatida namoyon qilgan o‘g‘ilning onasiga nisbatan zarracha e’tirozi uyg‘onmadi? Axir Artur va Montanelli o‘rtasida ipsiz rishta bog‘langan kezlarida uning onasi hayot edi-ku. Nega onaning shuncha vaqt “mum tishlab” yurishi Arturga og‘ir botmadi ekan? Demak ota-ona o‘rtasida oshkor qilib bo‘lmaydigan qandaydir murosa yuzaga kelgan. Artur buni to‘g‘ri anglay olmadi, nazarimda.
⏺Shaxsan men kitob mazmunini ozodlik harakatiga boshchilik qilgan qahramon haqida emas, bir-birlariga e’tiqodi baland kishilar o‘rtasidagi ishonch, muhabbat tuyg‘ularining yuksak darajada namoyon bo‘lishi sifatida qabul qildim.
Asarda diniy e’tiqod yuksaklarga ko‘tarilgan. Shunday bo‘lsada, Artur barcha fojealarning kelib chiqishini takabbur kishilarning din deb atalgan aqliy xastalikka chalinishi oqibati deb biladi. Chunki uning bu ko‘ylarga tushushiga but oldida qilgan tavbasi sababchi bo‘ldi. Dinga ishonchsizlikni Xudoga ishonmaslik deb tushunmaslik kerak. So‘nani Xudodan emas, uni tutib bergan tosh sanamlardan ko‘ngli qolgandi.
🟠Asar qahramoni o‘rnida o‘zini qo‘yib ko‘rgan har qanday odam hayotini chuqurroq taftish qila boshlaydi.
“U hayot ekanligidan beri dunyoda hech bir narsa o‘zgarmagan, har kun tevaragida ko‘rib kelgan ikir-chikirlardan bittasi ham o‘zgarmagan. Odam qalbi, tirik inson qalbi ular darajasida barbod qilingan bo‘lsa ham boshqa tus olmagan. Hamma narsa ilgarigicha. Fontanlarda suvlar yarqirab otiladi. Piramonlarda chumchuqlar chirqillashadi, kecha ular qanday chirqillashgan bo‘lsalar, ertaga ham yana shunday chirqillashadi... ”  
Bunday o‘ylar ayni bizning zamonamiz uchun juda qimmatli. Kitobni o‘qigan o‘quvchi o‘zidagi ijobiy fazilatlarni yanada kengroq ko‘rsatishga, o‘zini o‘zgartirishga harakat qiladi. Nazarimda, bu romanning har bir o‘quvchi javonida bo‘lgani foydadan holi emas. Asarning mohiyatida xudbinlikka undovchi, dinni ko‘z-ko‘z qilish, kitobxonni o‘z yo‘rig‘iga solishga urinishning asoratlari yo‘q deb bemalol aytish mumkin. Ayniqsa, muhabbat tuyg‘usi juda bosiqlik bilan qalamga olingan. Artur va Jemma anchadan beri bir-birlariga ko‘ngil qo‘yishgan bo‘lsa-da, asarda ularning munosabatlari Sharq turmushiga xos nazokat bilan bo‘y ko‘rsatadi.    
Meningcha, kitobdan salbiy illatlarni topishga urinish, uning bo‘yini o‘z zamonasining nosog‘lom qarichi bilan o‘lchashga chiranishdan bo‘lak narsa emas. Buning natijasi bizga ma’lum: kitobxon mag‘zi to‘q, o‘qishli asarlardan birini boy beradi.
        
✍️ Bobur Elmurodov

👉 Kitobni o‘qish

📚 @jahonadabiyoti_uz