Jadid.uz

⚫️ 1861-yil Xiva shahrida tugʻilgan.
⚫️ “Yosh xivaliklar” inqilobiy qoʻmitasi raisi boʻlib faoliyat olib borgan. XXSR hukumati raisi sifatida mustaqil siyosat yuritish va Xorazm Respublikasida demokratik islohotlarni qaror toptirish uchun intilgan.
⚫️ 1936-yil 1- mayda vafot etgan.

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati Viktor Pak bilan suhbatlashgan odam uning koreys millatiga mansub ekaniga shubha qiladi. Sababi, Viktor aka (uni ko‘pchilik shunday ataydi)ning qoniga o‘zbek tili ona suti bilan singgan. U O‘zbekistonsiz o‘zini, o‘zbeklarsiz hayotini, o‘zbek tilisiz muloqotni tasavvur eta olmaydi.

Til millatning eng katta boyligi, ma’naviy mulkidir. U millatni millat, xalqni xalq qilib turuvchi kuch hamdir. O‘zbek xalqi o‘z tilini saqlab qolish maqsadida butun tarixi ichra juda ko‘p marta bosqinchilar tilini qabul qilmaslik uchun kurashgan va jonini fido qilgan. XX asr boshlarida ham bu muammo bo‘lgan va Turkiston jadidlari turkiy tilni yot so‘zlardan asrash, uning sofligini saqlash, nufuzini oshirishga harakat qilganlar.

Ey Ulug‘ Turon, arslonlar o‘lkasi!
Senga ne bo‘ldi? Holing qalaydir? Nechuk kunlarga qolding?
Ey Chingizlarning, Temurlarning, O‘g‘uzlarning, Otillalarning shonli beshiklari! Qani u chiqdiging yuksak o‘rinlar?
Qullik chuqurlariga nedan tushding?!

Ismoil Gʻasprali, uning fojiali o‘limi munosabati bilan “Tarjimon” gazetasida chop qilingan yirik ta’ziyanomada “General Jo‘rabek tug‘ma askar o‘ldig‘i holda ilm va maorifni ham juda sevgan bir kishi edi. Alloh undan o‘z rahmatini darig‘ tutmasin”, deya hamdardlik bildirgan.

O‘zbek tilida tovushlarning bir-biriga ta’sir ko‘rsatishi ko‘p kuzatiladi. Ayrim hollarda yonma-yon kelgan tovushlar moslashadi. “Yigitcha” so‘zini “yigichcha”, “uch so‘mni” “usso‘m” deymiz.

Tuproqshunos olim sifatida aytishim mumkinki, xazonga o‘t qo‘yish – yerga nisbatan o‘ta shafqatsizlikdir. Bu holat ekologiyaga katta zarar keltirishidan tashqari, tuproqning muayyan qismini butunlay kuydirib, jonsiz massaga aylantiradi. Uning o‘zini qayta tiklab olishi uchun yillar talab etiladi. Odamlarga rizq-ro‘z berayotgan saxovatli ona zaminni e’zozlab, uning quvvatini oshirish o‘rniga o‘ylab-netib o‘tirmasdan o‘t qo‘yish... Bu ham yetmaganday, “bag‘ri kuygan” sho‘rlik tuproqqa takroriy ekinlar ekib, undan yana hosil kutish... Bu ishlarni aql bilan tushunish qiyin.

Xabaringiz bor, “Jadid” gazetasining avvalgi sonlaridan birida “Hamma o‘qiyapti. O‘qing!” sarlavhali maqola e’lon qilingan edi. Kitob va kitobxonlik tahliliga bag‘ishlangan mazkur material ko‘pchilik yurtdoshlarimiz, ziyolilarimiz orasida qizg‘in munozara va munosabat uyg‘otganidan ruhlangan holda, mavzuga uzviy bog‘liq yana bir masalaga – milliy teatr san’atimizning bugungi holatiga chuqurroq razm solmoqqa urindik. Zero, kitob ham, teatr ham yagona maqsad – insonning ma’naviy kamoloti uchun xizmat qiladi.

Behbudiyni anglamoq uchun unga, uning dardiga, g‘amiga, jahdiga, jonfidoligiga, hissiyotiga yaqinroq bormoq kerak. Behbudiy bilan oradagi masofani qisqartirish lozim. Aks holda Behbudiy hazratlari bizga ko‘nglini ochmaydi.

“Taraqqiy” va “Xurshid” hukumat tomonidan to‘xtatilgandan so‘ng taniqli ziyoli Abdulla Avloniy “Shuhrat” nomida gazeta chiqarishga ruxsat oldi. Uning birinchi soni 1907-yilning 1-dekabrida dunyo yuzini ko‘rdi. 8 soni to‘rt sahifa, 9-, 10-sonlari olti sahifali bo‘lib chiqqan. Adadi 1000 nusxa atrofida bo‘lgan.

✍️ Ey, dunyoning tashvishlari, dunyoning tashvishlari… Bandalari shu qadar qabihlashib, shu qadar ilonning yog‘ini yalaganki, ularning hiyla-nayranglarini eslab qolishga ilohning ham aqli qisqalik qiladi!
✍️ Qiziq, nega endi odamzod boshiga kulfat tushgandagina Xudoni eslab qoladi? Sog‘-salomat, o‘ynab-kulib yurganida emas?
✍️ Sen tildan qolsang kim gapiradi? Qushlarmi, maysalarmi, Yermi yo osmon, kim?.. Olam – soqov, zamon – gung… Kim gapiradi?..