📚 Introvert oshxonasi

💡 Shizotipik shaxs buzilishi haqida gap ketganda hayolimga asosan 2 ta personaj keladi: Harry Potterdagi Lili Lagvud va Charli va shokolad fabrikasidagi Villi Vonka.

🧐 Siz shu shaxs buzilishiga ega qaysi mashhur insonlar yoki qahramonlarni bilasiz?

UPD: bu tashxis emas, tahmin. Shunchaki meni fantaziyalarim

Davomi

7️⃣ Ekssentrik xulq-atvor/ epotaj ramkalaridan tashqariga chiqadigan darajada ekssentrik tashqi ko’rinish (попробуй пойми😅)

Biz bilamizki, o’zgacha fikrlaydigan insonlar kiyinishdagi o’zgacha, boshqalarnikiga o’xshamaydigan uslub bilan ham ajralib turadi. Hozirgi zamonda noyob tashqi ko’rinish bilan odamlarni hayron qoldirish qiyin, lekin aynan shizotipik shaxs buzilishida bu xulq-atvor va kiyinishdagi “o’zgachalik” haddan ziyod ramkadan chiqib ketgan bo’ladi va hech qaysi madaniyat normalariga to’g’ri kelmaydi.

8️⃣ Yaqin munosabatlarning yo’qligi

Yaqin munosabatlarning yo’qligi va hissiyotlarni tushunmaslik shizoid shaxs buzilishini eslatib yuboradi, ammo bu yerda ham ba’zi farqlarni aytib o’tish kerak: shizoid shaxs buzilishida insonda yaqin munosabatlarga nisbatan ehtiyojning o’zi deyarli bo’lmaydi, shizotipik buzilishda esa, insonda yaqin munosabatlarga nisbatan ehtiyoj bo’ladi, ammo ular o’zlarining g’ayritabiiy xulq-atvori va hissiy noadekvatligi sababidan bunday munosabatlar o’rnatishga qodir bo’lmasligi mumkin. Qolaversa, shizoid shaxs buzilishida hissiy sovuqlik va yaqin munosabatlarning bo’lmasligi markaziy belgi hisoblanadi va qolgan simptomlar shu belgining atrofida quriladi. Shizotipik shaxs buzilishida esa markaziy simptom g’ayrioddiylik hisoblanadi va qolgan simptomlar undan kelib chiqadi.

9️⃣ Yuqori ijtimoiy bezovtalik

Shizotipik shaxs buzilishidagi yuqori ijtimoiy bezovtalik sotsiofobiyadan farq qiladi. Sotsiofobiyadagi yuqori ijtimoiy bezovtalik insonning o’ziga nisbatan bahosi past bo’lishi (shu baholash so’zini yomon ko’rsam ham ishlatishga majbur bo’laman) va atrofdagilarning u haqida qanday fikrdaligi bilan bog’liq bo’ladi. Shizotipik buzilishda esa, yuqori ijtimoiy bezovtalik asosan shubxalanish va atrofdagilarning hislarini tushunmaslikdan kelib chiqadi.

Yuqorida aytib o’tilganidek, shizotipik buzilish taxshisi qo’yilishi uchun ushbu simptomlardan kamida 5 tasi kuzatilishi va ular shaxsiyat buzilishlari uchun umumiy hisoblangan 3 ta kriteriyga ham javob berishi kerak, bular:

✅ Simptomlarning stabilligi (o’smirlik yoki erta yoshlik davridan boshlab stabil davom etgan bo’lishi, inson hayotining uzoq muddati davomida saqlanib qolishi kerak). Bu simptomlarni stress natijasida yuzaga kelgan vaqtinchalik holatlardan ajratishga yordam beradi.

✅ Simptomlarning totalligi – ushbu mezon shuni anglatadiki, normadan chetga chiqadigan shaxsiyat xususiyatlari odamning barcha hayot sohalarida namoyon bo'ladi, faqat alohida vaziyatlarda emas. Ular uning fikrlari, his-tuyg'ulari, xatti-harakatlari, boshqalar bilan munosabatlari va o'ziga bo'lgan bahosiga ta'sir qiladi.


✅ Simptomlar ijtimoiy dezadaptatsiyaga (ijtimoiy yakkalanish) sabab bo’lishi – ushbu mezon shuni anglatadiki, shaxsiyatning o'ziga xos xususiyatlari odamning ijtimoiy, professional yoki hayotining boshqa muhim sohalarida sezilarli qiyinchiliklarga olib keladi. Bular munosabatlarda, ishda, o'qishda muammolar, ijtimoiy normalar va qoidalarga rioya qilishda qiyinchiliklar va boshqalar bo'lishi mumkin. Dezadaptatsiya atrof bilan kelishmovchiliklarda, ijtimoiy izolyatsiyada, past ijtimoiy yutuqlarda va boshqa salbiy oqibatlarda namoyon bo'lishi mumkin.
——

Shuni unutmaylikki, shaxs buzilishi tashxisini faqat psixiatr qo’yishi mumkin.

Maqola sizga yoqqan bo’lsa, uni reaksiyalar bilan qo’llab-quvvatlang va do’stlaringizni kanalga taklif qiling💗

Maqolani tugatgunimcha o’zingiz va atrofdagilarga tashxis ham qo’yib turishingiz mumkin, baribir oxirida bekor qilamiz 🤝

Kichkinaligimda onam meni “ajoyib ko’nglito’lmas, odam hidi yoqmaydigan ajoyib hayolparast” deb chaqirardilar. 😁

Sizda ham shunday holatlar bo’lgan bo’lsa, izohlarga yozing. 🤝 Men ungacha maqolaning davomini yozaman. 😎

Shizotipik shaxsiyat buzilishi (yoki ajoyib hayolparast)🌚

💡Shizotipik shaxsiyat buzilishi - bu insondagi o'ziga xos fikrlash, idrok etish va xulq-atvorning doimiy anomaliyalari, shuningdek, aql va sezgi bilan bog'liq g'ayrioddiy o'zgarishlar bilan tavsiflangan ruhiy buzilishdir. ShShB g'alati yoki o'ziga xos xatti-harakatlar bilan ajralib turadigan shaxsiyat buzilishlari guruhiga kiradi.

Odam tushunadigan tilda aytsak, o'zining g'alati dunyosida yashaydigan va "g'aroyib" fikrlaydigan insonlar.

📈 Shizotipik shaxs buzilishining diagnostik me'zonlari bilan tanishamiz. Ular ja’mi 9ta bo’lib, kasallik tashxisi qo’yilishi uchun simptomlardan kamida 5 tasi, shuningdek, barcha shaxsiyat buzilishlari uchun umumiy belgilar (Gannushkin uchligi) ham hammasi topilishi kerak.

1️⃣ Aloqadorlik g'oyasi

Aloqadorlik g'oyasini odamning atrofidagi voqealarni o'ziga bog'lashi, ularga ma'no berish ishonchi sifatida ta'riflashimiz mumkin. Bu g'oyalar ko'pincha aniq bo'lmasligi yoki yashirin bo'lishi va odamga o'ziga aloqador bo'lib tuyulishi mumkin.

✅ Aloqadorlik g'oyasining (идея отношений) shizofreniyadagi alahsirashdan (отношения бреда, safsata) farqi bor. Shizofreniyada inson o'z qarashlariga 100% amin bo'ladi va bu galyutsinatsiyalar bilan mustahkamlanadi. Shizotipik shaxs buzilishida esa, inson atrofdagi hamma voqealar unga aloqador ekani haqida to'laqonli ishonchda bo'lmaydi. Shizotipik shaxs buzilishi shizofreniya spektriga tegishliligini hisobga olsak, uni shizofreniyaning yengil ko'rinishi deb olish mumkin. Ko'pincha, shizofreniya tashxis uchun yetarli simptomlar topilmasa, bemorlarga shizotipik shaxs buzilishi tashxisi qo'yiladi. (Shizotipik – shizofreniya tipidagi shaxs buzilishi).

2️⃣ G'ayrioddiy e'tiqodlar (магическое мышление)

Bunda inson turli fitna nazariyalari, g'ayrioddiy kuchlar, ruhlar, oltinchi his, telepatiya, yulduzlar yoki bashoratga ishonishi mumkin. Ammo, shu bilan birga bu e'tiqodlar u yashaydigan muhit va jamiyatdagi madaniy va submadaniy normalarga mos kelmasligi, diniy yoki falsafiy tarafdan ko'pchiliknikidan katta farq qilishi kerak.

🙂 Odam tushunadigan tilga o'g'irsak: aytaylik, Yakutiyada yashaydigan yoki Afrikalik qabilalar uchun qandaydir "ruh”larga ishonish o'sha jamiyat odamlari uchun patologiya hisoblanmaydi. (Bu yerda gap e'tiqodning to'g'ri yoki notog'riligi haqida ketmayapti). Chunki bunday e'tiqod shu region uchun normal madaniy hodisa hisoblanadi.

3️⃣ Haqiqatni buzib idrok etish

Insonga qandaydir ovozlar eshitilganday, ko’ziga g’ayrioddiy narsalar ko’ringandek bo’lishi, his qilish bilan bog’liq tana illyuziyalari kuzatilishi mumkin. Bu yerda yana shizofreniya bilan adashtirmaslik uchun illyuziya va galyutsinatsiyani farqlab ketishimiz kerak. Illyuziyada inson ko’rgandek, eshitgandek, his qilgandek bo’ladi. Galyutsinatsiyada esa aniq ko’radi, eshitadi va his qiladi. 😶‍🌫️

4️⃣ G’ayrioddiy fikrlash va g’ayrioddiy nutq

Bu yerda fikrlashdan ko’ra nutqdagi g’ayrioddiylik ko’proq sezilishi mumkin. Inson gapirganda murakkab so’zlar, aforizmlar, metafralar, noaniq so’zlardan ko’p foydalanadi. Nutq mantiqan bitta mavzuni ochib bersada, metafra va murakkab birikmalarning ko’pligini hisobiga uning nutqini tushunish qiyinchilik tug’diradi.📚

5️⃣ Shubhalanish yoki paranoid fikrlar:

Boshqalarga doimiy ishonmaslik, shubha qilish, boshqalar xavfli bo'lishi yoki unga nisbatan yashirin xusumatga ega bo’lishi mumkinligiga ishonish va bu shubxalarning hech qanday aqliy (yoki mantiqiy) asosi bo’lmasligi.

🌀 Bunday shubxalar paranoid shaxs buzilishida ham uchraydi, navbatdagi mavzuni tahlil qilganimizda ularning farqini tushuntirib ketaman.

6️⃣ Hissiy noadekvatlik

Hissiy noadekvatlik deyilganda, insondagi hissiy reaksiyalarning vaziyatga mos bo’lmagan darajada kuchli bo’lishi yoki umuman bo’lmasligi tushuniladi. (Masalan, kulguli holatda yig’lash, yoki yig’lash kerak bo’lgan holatda reaksiya qilmaslik). Ba’zida o’rinsiz affektlar (boshqarib bo’lmaydigan darajada kuchli hissiy reaksiyalar) ham kuzatilishi mumkin. Yoki insonda hissiyotlarini ifodalash bilan bog’liq muammolar bo’lishi mumkin.👇

Ikki kundan beri shizotipik shaxs buzilishi haqida yozaman, biram qiynalib ketdim tushuntirishga. 🌚 Bugun maqolani tugatsam joylayman, yarmini bo’lsa ham

Shaxs buzilishlari orasida boshqalarga eng kam zarari tegadigani shizoid shaxs buzilishi bo’lsa kerak. 👀

😐 Shizoidlik va introvertlik bitta narsa emas, introversiya yuqoridagi belgilarni deyarli hammasini rad qiladi, jumladan:

🍃 Birinchi belgi:

Yaqin munosabatlardan rohatlana olmaslik.

Shizoid shaxs buzilishida bu umumiy, global ma’noda, ya’ni deyarli hech kim bilan yaqin munosabatdan rohatlana olmaydi. Introvertlar esa aksincha, yaqin munosabatlardan rohatlanadi. Bu yerda faqat ikki inson o’rtasidagi sevgi emas, ota-ona, farzandlar, aka-ukalar, yaqin do’stlar ham nazarda tutilgan. Eng ashaddiy introvertni ham u zavqlana oladigan ijtimoiy doirachasi bo’ladi.

🍃 Ikkinchi belgi:

Yolg’izlikni afzal bilish.

To’g’ri, introvertlar yolg’izlikni afzal biladi, lekin bu darajasi bilan farq qiladi. Introvertlar uchun shovqinli va aktiv jamoalardan ko’ra yolg’izlik yaxshi, shizoid shaxs buzilishida esa yolg’izlik bu yagona tanlov. Introversiya haqida gap ketganda, biz ijtimoiy aktivlik introvertlarni tez charchatishi haqida gapiramiz, shizoid shaxs buzilishida esa yolg’izlikka nisbatan hech qanday variant yoki istisnolar yo’q.

🍃 Uchinchi belgi:

Jismoniy va taktil yaqinlikdan rohatlanmaslik.

Ko’pchilik shu belgini asos qilib olishyapti, lekin bu belgi alohida holatlarda ham kuzatilishi mumkin. Eng ashaddiy introvertlarda ham hech bo’lmaganda bir nechta yaqinlari bilan bunday ehtiyoj bo’ladi. (Farzandlar, ota-ona, turmush o’rtoq yoki shulardan biri). Shizoid shaxs buzilishida esa umuuuuuman jismoniy yaqinlikka extiyoj bo’lmaydi. Absulot 0 ga teng bu extiyoj. Jinsiy maylga keladigan bo’lsak, introvertlarda bu turli darajada kuchli yoki kuchsiz bo’lishi mumkin. Shizoid shaxs buzilishida esa, maylning o’zi deyarli bo’lmaydi.

🍃 To’rtinchi belgi:

Aktiv faoliyatlardan zavq olishning yo’qligi.

Introvertlar, agar bu ularning sevimli ishi bo’lsa, aktiv faoliyatdan zavq olish imkoniyatiga ega. Shizoid shaxs buzilishida esa yoqtirish so’zini ishlatishni o’zi xato.

🍃 Beshinchi belgi:

O’ta cheklangan sotsial doira.

Shizoid shaxs buzilishida bu doira ular o’sgan oila bilan cheklanadi. Introvertlarda esa kam bo’lsa ham yaqin do’stlari, qandaydir onlayn hamfikrdoshlari bo’ladi.

🍃 Oltinchi, yettinchi va eng muhim belgilar:

Tanqid va maqtovlarga befarqlik hamda hissiy sovuqlik

Introvertlar aynan shu jihatdan mos kelmaydi. Yuqoridagi maqolada hissiy sovuqliik bu shaxs buzilishining asosi deb aytildi. Introvertlar esa o’ta ta’sirchan bo’ladi. (Introvertlar tanqidga ta’sirchan, ekstrovertlar maqtovga ta’sirchan). Aksariyat introvertlar atrofdagi ekstravertlar bilan o’zini solishtirib, “hissiz ekanman” – degan xulosaga kelishadi. Aslida bu notog’ri me’zon. Siz muhabbat, jaxl, umid, ishonch, qayg’u kabi hislarni yoki ulardan hech yo’q bittasini tuya olsangiz ham, demak sizda shizoid shaxs buzilishi yo’q. Chunki siz hissiyotlarni (ular ijobiy yo salbiy bo’lsin) tuya olishga qodirsiz. ❣️

😵‍💫 Introvertlar, o’zingizga shizoid shaxs buzilishi tashxisini qo’yishga shoshmang, siz uchun maqolani davomi bor 😉

Ha aytgancha, gap shaxs buzilishi, ya’ni kasallik haqida ketyapti. PATOLOGIYA. (Kasallik bo’lmagan, shunchaki shizoid xarakterdagi qahramonlar esa ko’p: Ameli, Doktor Xaus)

🤔 Men shizoid shaxs buzilishiga ega personajlarni deyarli bilmas ekanman. ChatGPT’dan so’rab ko’rsam, Kamyuning “Begona” asarining bosh qahramonida shunga o’xshash belgilar kuzatilishini aytdi. Asarni o’qiganlar, nima deysiz, Kamyuning qahramonida bu shaxs buzilishi bor deb tahmin qilish mumkinmi?