Geopolitika.uz

Avvalgi postlarda Kreml siyosiy ambitsiyalari geometrik progress bo’ylab shiddatda o’sayotgan, ultramillatchi kayfiyatdagi harbiylar hamda aholi orasida cheksiz obro’ga ega bo’lib borayotgan Prigojinda xatar ko’rib, uni o’yindan chetlashtirish harakatiga tushgani biroz eslab o’tilgan edi. Katta ehtimol bilan, uning Kremldagi ashaddiy raqiblari Shoygu, Gerasimov, boshqa elita vakillari Putinni Prigojin va yollanma jangarilardan tashkil topgan Vagner xizmatidan voz kechishga ko’ndirganini taxmin qilish mumkin (Balki Vagner yetakchisini jismonan yo’q qilish kelishuvi ham bo’lgandir?).

Prigojin Moskvaga yurishdan asosiy maqsad Mudofaa vazirligini amaldagi rahbarlardan tozalash ekanini ta’kidlagan bo’lsada, isyon so’nggidagi o’zgarishlar u faqatgina muqarrar likvidatsiyadan (bu jismoniy likvidatsiya bo’lishi shart emas) o’zi va Vagnerni asrab qolishga jiddiy tavakkal qilganiga ishora qildi. Katta ehtimol bilan Prigojin mamlakat ichidagi qurolli isyonga zudlikda javob qaytarishga uquvi va imkoniyatlari yetmagan Kremldan o’zi istagan xavfsizlik kafolatlarini olgach, ommaga e’lon qilingan rejasidan voz kechdi.

Albatta, Belarus prezidenti Lukashenko vositachiligida erishilgani aytilgan Kreml va Prigojin kelishuvi uzoq muddatli emasligi aniq. Balki bu murosa bir necha kun ichida buzilib ketishi ham mumkin. Har ikki tomon yuzaga kelgan keskin vaziyatdan jon saqlash yo’lida kelishdi. Ammo bir narsani aniq aytish mumkinki, bu voqea tashqaridan qattiqqo’l, bir butun organizmdek ko’ringan Putin rejimi, aslida, parokanda tizim ekanini ko’rsatib berdi. Prezident xiyonatda ayblashiga qaramay, ichki tartibni saqlashga javobgar Rossgvardiya, politsiya bo’linmalari vagnerchilar Moskvaga yaqinlashsa ham, arzirli qarshilik qilmadi yoki qilishni istamadi.

Demak, kecha Rossiyada nima yuz berganiga to’xtalsak. Hozircha, bo’lib o’tgan voqealarni aniq tushuntirib beradigan javob hech kimda yo’q, sababi kerakli ma’lumotlar yetarli emas, hammasi doimgidek elita o’rtasidagi yopiq muzokaralar orqali kechdi. Vaqt o’tib, nega Prigojin Moskva tomon qo’shin surgani sabablarini yanada kengroq bilib olamiz. Hozircha, esa qo’lda mavjud axborot bilan ayrim taxminlarni ilgari sursak.

Avvalo, bir narsani aytishni istar edim – mavjud ma’lumotlar, voqealar rivoji zanjiri bu ko’pchilik o’ylagan va ishongandek Putinning o’zi uyushtirgan tomosha emasligiga ishora qilmoqda. Bunday taxminga kelishning bir qancha sabablari bor:

• Ukraina qarshi hujumning kulminatsion nuqtasiga tayyorlanib turgan, oldingi siljiy olmayotgan Rossiya armiyasida jangovar ruh bilan bog’liq parokandalik keng yoyilgan, aholining kayfiyatidagi urush ritorikasi keskin pasaygan, urushdan naf olish imkoniyatlari cheklangan elitada zimdan norozilik oshib borayotgan bir paytda Putinda jiddiy ichki beqarorlikni yuzaga keltirishdan iborat bunday sahna tomoshasi qo’yish uchun biror sabab ko’rinmadi.
• Bundan tashqari Prigojin o’z asosiy armiyasini Rossiya hududiga olib kirishini e’lon qilgandan boshlab to “isyon” yakunlangancha Kremlning ommaga ko’rinib turgan reaksiyasidan ham bu spektakl emas, degan xulosaga kelish mumkin. Vagner Rostovga kirayotgani haqida xabar qilinar ekan, Prigojinga yaqin ikki rus generali videomurojaat bilan chiqib, undan yurishni to’xtatishni tom ma’noda iltimos qilib chiqdi. Bundan tashqari Putinning millatga murojaatida ham uning bo’layotgan voqealardan u qadar xabardor emasligi ko’rinib turdi.
• Hammasi Putin tomonidan uyushtirilgan, degan qarashni ilgari surganlarning aksari Rossiya prezidenti qarshi hujumni kuchaytirish arafasida turgan Ukraina va uning G’arbdagi ittifoqdoshlarini chalg’itish, vaziyatdan foydalanishga intilgan Kiyev qurolli kuchlarini qopqonga tushirish maqsadida soxta isyon tashkil etdi, deya takrorladilar. Biroq yuqorida aytilgandek, Rossiya qiyin bir sharoitda turganda, Ukraina va uning ittifoqchilarini mavh etishdek strategik maqsadga sun’iy isyon uyushtirish kabi taktik qadam bilan erishishdan biror ma’no yo’q edi. Bundan tashqari Prigojin Moskva tomon yaqinlashar ekan, Rossiya armiyasi front bo’ylab harbiy harakatlarni bir zum ham to’xtatmadi, ukrain shaharlarini o’qqa tutish sezilarli kuchaydi. Go’yo bunday harakatlar bilan Rossiya ichki boshboshdoqlikka qaramay, frontni unutmaganini ko’rsatib qo’yishga uringandek tasavvur paydo bo’ldi.
• Belarus prezidenti vositachiligidagi kelishuvlardan so’ng Prigojin o’z armiyasini ortga qaytarishini e’lon qilar ekan, Kreml atigi bir necha soat avval unga nisbatan ochilgan jinoyat ishi bekor qilingani, isyonchi vagnerchilar hech qanday jazoga tortilmasligini rasman e’lon qildi. Vaholanki, 24-iyun tongida Putin vagnerchilarni shaxsan xiyonatda ayblab chiqqan, Rossiya armiyasiga qarshi qurol ko’targan har kimsa qattiq jazoga tortilishidan ogohlantirgan edi. Siyosiy raqiblari bilan mutlaqo murosa qilmaslikda tanilgan Rossiya prezidenti fikrining atigi bir kun ichida bunday keskin o’zgarishi ham u yuz bergan voqeadan avval boshdan bexabar bo’lganiga, vaziyat nazorati uning ixtiyorida emasligini anglab yetgach, kelishishga majbur bo’lganini ko’rsatadi.

Ta’kidlangandek, hozircha bular faqat taxminlar. Endi Prigojin nega Kremlga qarshi qurol ko’targani sabablarini ko’rib chiqsak – ayni vaqtda voqealar rivojini diqqat bilan kuzatish Prigojinning yagona maqsadi zimdan davom etayotgan elita ziddiyatidan omon chiqish bo’lgan, degan xulosaga olib kelmoqda.

Azizlar, xabarlarni diqqat bilan tekshiringlar: tarqalayotgan har bir video-surat, ma'lumotlardan zudlikda xulosa chiqarishga shoshilmanglar.

Bir narsani tushunishingizni xohlayman - bu kanalda tezkor xabarlar tarqatilmaydi.

Maqsadimiz - xabarlarni sinchkovlik bilan o'rganib, tahlil qilib, ulardan mini-xulosalar chiqarib, shu xulosalarga tayangan holda dinamikasi shiddat bilan o'zgarayotgan umumiy manzarani birgalikda muhokama qilish.

Prigojin o'tgan oylar davomida menga ko'proq Call of Duty seriyalaridagi Vladimir Makarovni ko'proq eslata boshlagandi. Bu o'yin muxlislariga u yaxshi tanish - Makarov Rossiyani egallab olgan ultramillatchilarning eng ko'zga ko'ringan vakili, qudratga o'ch, shafqatsiz, genotsidlardan ham tap tortmaydigan, o'ngchi qarashlari himoyasida hech narsadan qaytmaydigan personaj.

Ko'z o'ngimizdagi Prigojinda ham aynan shunday sifatlarni ko'rishimiz mumkin. U ultramillatchi qarashlari ko'z o'ngida shiddat bilan qulayotgan bir payt o'z xojasi Putinga qarshi qurol ko'tarishdan ham tap tortmadi.

Hozir Putindan nafratlangan millionlab insonlar yuzda tabassum bilan bo'layotgan voqealarni kuzatmoqda. Biroq Prigojinda Kremlni tiz cho'ktirish imkoniyati haqiqatan bor. Faqat bu imkoniyatlar real foizi aniq emas. Hammasi harbiy rahbarlar qaysi tomonni tanlashda bir qarorga kelishiga bog'liq.

Asosiy xavotir ham shunda - agar Prigojin chindan Kremlni qo'lga ololsa, u holda Rossiya Fashist Germaniyasidan ham misli ko'rilmagan totalitarizmga g'arq bo'lishi mumkin. Hozircha kuzatishda davom etamiz.

Ana endi Prigojin to'satdan nega bunday keskin avantyuraga qo'l urgani ehtimoliy sabablari haqida gaplashsak.

Harbiy va siyosiy tahlilchilar vertikal ierarxiya asosida umr kechirayotgan Putin hokimiyatida qachondir shunday jiddiy yoriq paydo bo'lishini o'tgan yildan beri aytib keladi.

Prigojin va uning Vagneri haqidagi avvalgi postda Putin aynan harbiylarga ishonmagani, o'z qo'l ostidagilarga nisbatan "bo'lib tashla, hukmronlik qil" prinsipini qo'llagani sababli ham Rossiya qonunlariga zid bo'lgan xususiy harbiy kompaniya ochilishiga rozilik bergani haqida gaplashgandik.

Urushning ilk kunlari Kiyev ostonasidagi yirik mag'lubiyat va undan keyingi jarayonlar Putin ko'pchilik oldin o'ylagandek, o'ta hiylakor, uzoqni ko'zlay oladigan strateg emasligini ko'rsatgan edi. Atigi bir necha kun ichida Kiyevdagi hukumatni yo'q qilib, o'rniga sodiq shaxslarni olib kelish niyatida Ukrainaga bostirib kirgan Rossiya armiyasi ham dunyoda ikkinchi eng qudratli kuch emasligi ma'lum bo'ldi. Ketma-ket mag'lubiyatlardan so'ng maydonga Prigojin chiqib keldi, u armiyani urush qilishni bilmaslikda aybladi, zudlikda Afrika, Suriyada qolgan-qutgan jangarilarini Ukrainaga olib kela boshladi. Armiyaga nisbatan ishonchi so'ngandek go'yo Putin Prigojinga misli ko'rilmagan imkoniyat eshiklarini ochdi: u qamoqxonalarda o'ziga jangchilar yig'di, mutlaq noshaffof yo'llar orqali davlatdan katta miqdorda qurol, mablag' oldi, qisqa aytganda, Prigojin Putinning sha'feligi va shaxsiy himoyasi ostidagi qo'mondoniga aylandi.

Biroq xuddi armiya kabi Vagner ham kutilgan natijalarni keltirmadi. Birgina Baxmut jangida Prigojin kamida 10 ming askarini yo'qotganiga ishoniladi. Bu orada Vagner rahbari Mudofaa vazirligining asosiy ommaviy tanqidchisiga aylandi, ma'lumotlar qattiq sir tutilayotgan Rossiya armiyasidagi ayrim holatlarni ochiq aytib chiqdi, umuman, soyadagi biznesmendan salmoqli siyosiy vaznga ega shaxsiy armiyasi bor shaxsga aylandi.

Mudofaa vazirligi va Prigojin o'rtasidagi ziddiyat ayniqsa so'nggi oylarda kuchayib ketganini ko'pchilik diqqat bilan kuzatib kelayotgan edi. Ayniqsa, oy boshida Rossiya Mudofaa vazirligi ko'ngilli harbiy otryadlarga Ukrainada jang qilishdan oldin vazirlik bilan shartnoma tuzishni shart qilib qo'yganini ko'pchilik aynan Vagnerga qaratilgan hal qiluv qarori o'laroq ko'rgan edi: Putin soat sayin obro'si ham chidab bo'lmas sharoitda jang qilayotgan rus askarlari, ham muntazam armiya biror arzirli g'alabaga erisholmayotganidan jig'ibiyron bo'layotgan millatchi qatlam, ham Putin hukumatini shunchaki yomon ko'radigan aholi qismi oldida geometrik progress tarzida o'sib borayotgan Prigojinda yetarlicha xatar ko'rgani aniq.

Oxirgi voqealarni tahlil qilush uchun ishonchli dalillar yetarli emas, ammo omma xabar topgan voqealar zanjiridan Putin "haddidan oshib borayotgan" Prigojindan qutilish qaroriga kelgan, degan xulosaga kelish mumkin. O'z navbatida, o'ziga nisbatan "o'lim hukmi" o'qilganini anglab yetgan Prigojin burchakka qisilgan bo'ridek birinchi hujumga o'tgan bo'lishi mumkin.

Ukrainadagi urushni diqqat bilan kuzatib borayotgan ayrim o'quvchilarimiz Rossiyadagi vaziyatni uxlamay kuzatib chiqqan bo'lsa ham kerak. Tongga yaqin deyarli aniq bo'ldi - Yevgeniy Prigojin haqiqatan isyon boshlagan. Hozircha tugal bo'lmagan bunday xulosaga kelishning bir necha sabablari bor.

*Kecha kechki tomon Prigojinning Rossiya Mudofaa vazirligi rahbariyatini mavh etishi ta'kidlangan audiolari ketma-ket tarqalganda, aksar kuzatuvchilar nimalar bo'layotganini ancha vaqt tushunmadi. Bir necha soatdan so'ng ba'zi nazariyalar paydo bo'la boshladi. Ulardan eng dastaklangani bu Putinning navbatdagi qandaydir hiyla rejasi, degani bo'ldi. Sababi ancha vaqtgacha Rossiya hukumati turli bayonotlar berib, Prigojinni isyonda ayblashiga qaramay, Vagner jangarilarining Ukrainadan Rossiya tomon harakatlanayotganiga oid biror dalil yuzaga chiqmadi;

*Vaziyat taranglashib borgan sari bu ishlarni ortida Putinning o'zi turibdi, degan qarashda jon yo'qligi ko'proq ayon bo'ldi. Biz axborot asrida yashayapmiz va Rossiyaga butun dunyoning ko'zi tikilgan. Shu sababdan davlat hokimiyatida turli rutbalarga ega insayderlarning Kremldagi vaziyat haqidagi xabarlari kuzatuvchilarni uzoq kuttirib o'tirmadi. Bunday insaydlarda Kreml shokda ekani aytiladi. Bundan tashqari tahlilchilar Ukraina qarshi hujumning avjiga chiqishga tayyorlanib turgan, Rossiya armiyasi va aholisida ruhiyat nihoyatda cho'kkan bir payt Putin Prigojin bilan til biriktirgancha, "spektakl-isyon" o'tkazishiga jo'yali sabablarni hayoliga keltira olmadi. Bundan kelib chiqib, bo'layotgan ishlarning ortida Putinning o'zi turgani ehtimoli deyarli nolga tengligini ko'plar tushuna boshladi.

*Tongga kelib, Prigojin mamlakatda "adolat marshi"ni o'tkazishda aldamagani aniq bo'ldi. Rostov viloyatiga Vagner jangarilari ekani ishonilgan qurollangan shaxslar kirib kela boshladi. Toshkent vaqti bilan 8.00 ga yaqin ular viloyat markazini deyarli to'liq egallagani ko'ringan foto-video xabarlar tarqaldi. Shu bilan birga Rossiya muntazam armiyasi va Vagner o'rtasida chegara hududlari bo'ylab to'qnashuvlar yuz bergani to'g'risida ham ma'lumotlar chiqdi, biroq ular hozircha biror dalil bilan tasdiqlanmadi.