eResearch - Iqtisodiyot

#havola

Iqtisodchilar bir birlarini tushunishlari uchun bir xil tilda so'zlashishlari zarur. Buning uchun ayrim iqtisodiy atamalarni aynan qanday atash bo'yicha kelishib olish va izohli lug'atlar shakllantirib qo'yish lozim.

O'zbek tilida birinchi iqtisodiy izohli lug'at tayyorlanibdi. Uni quyidagi havola orqali ko'zdan kechirish mumkin:

https://atama.idm.uz/

Barcha sohada xorijiy darsliklarni o'zbek tiliga tarjima qilishdan oldin izohli lug'at tayyorlanishi kerak.

@eresearch_iqtisodiyot

#tavsiya

Insonni qadriyatlari, hayvonni instinktlari boshqaradi

O'ylab ko'raylik hozir ko'pchiligimizni qadriyatlarimiz qanday:
- kattani hurmat qilish;
- mehmondo'stmiz;
- boshliqni gapiga kiramiz;
- mehnatsevarmiz;
- ko'nikuvchanmiz va hokazo;

Lekin, shuning o'zi yetarlimi?!

Qadriyat degani, agar kishida u bo'lmasa, yashagandan ko'ra o'lgani yaxshi degani, bu narsa uchun umrini oxirigacha kurashib yashash kerak degani.

Amerikaliklar uchun bu erkinlik, yevropaliklar uchun inson qadri, yaponlar uchun boshqalar haqida qayg'urish va jamoa bo'lib ishlash.

Bizchi, nima uchun kurashib yashashimiz, nima uchun umrimizni bag'shida etishimiz kerak? Balkim:
- bilim olish va boshqalarga bilim berish uchun jonimizni berib yasharmiz?
- yoki balkim adolat bo'lishi uchun, hammaga bir xil qaralashi uchundir?
- yoki o'zbek millati va xalqini qadr-qimmati uchunmi?

Nima bo'lganda ham qadriyatlarimiz bizni kimligimizni aniqlab beradi.

@eresearch_iqtisodiyot

#tavsiya

Tashkilotga Moliya-iqtisod boʼlimi nega kerak?

Talabalar diqqatiga, ertaga sizdan ish beruvchingiz talab qiladi. Bunga tayyor turing!

Ishlarni intuitsiyaga asoslanib emas, balki hisob-kitobga asoslanib amalga oshirish uchun Moliya bo'limi (departamenti) kerak (uyingizdan avtobus bekatiga tavakkal chiqib olish emas, avtobus kelish vaqtini hisobini olib chiqish ancha vaqtni tejagani kabi).

Moliya-iqtisod bo'limi vazifalariga quyidagilar kiradi:
1. Yomon xarajatlarga yoʼl qoʼymaslik:
-rejadan tashqari xarajatlar
-faqatgina qisqa muddatli ishtahaga va hissiyotga asoslangan xarajatlar
-bozor narxidan qimmat xaridlar
-sifatsiz xaridlar
-tendersiz xaridlar
-behuda xarajatlar (muqobil qiymati kattaroq boʼlgan xarajatlar)

2. Bozordagi trendlarni kuzatib borib, ularga zudlik bilan reaktsiya qilish:
-xodimlar maoshi
-raqobatchilar narx siyosati
-taʼlim xizmatlari narxlari
-arenda narxlari

3. Hamkorlar bilan kelishiladigan shartnomalarni korxonangiz uchun manfaatli shartlar asosida tuzilishini taʼminlash:
-hamkorlik kelishuvlari
-arenda shartnomalari
-mehnat shartnomalari

4. Moliyaviy mustaqillikka erishish boʼyicha strategiyani ishlab chiqish:
-xarajatlarni optimallashtirish
-xarajatlar normasini ishlab chiqish
-yangi daromad manbalarini izlash

5. Korxona KPI natijalarini baholashda qatnashish:
-joriy xarajatlardan qaytimni baholash (ex post)
-har bir tashabbusli loyiha uchun cost-benifit tahlillarni amalga oshirish (ex ante)

6. Xarajatlarni asoslash tizimini shakllantirish:
-boʼlimlar ularga ajratilgan mablagʼni toʼgʼri sarflashlarini nazorat qilib turuvchi mexanizmlarni joriy etish

@eresearch_iqtisodiyot

#iqtibos

Savodsizlik bombasi

Har qanday davlatni yo'q qilish uchun atom bombasi yoki uzoq masofali raketalardan foydalanish kerak emas. Bu faqat ta'lim sifatini pasaytirish va imtihonlarda aldashga yo'l qo'yishni talab qiladi.

Daniel Prelipcean

- Bemorlar ana shunday shifokorlar qo'lidan o'ladi;
- Binolar shunday muhandislar qo'lidan qulab tushadi;
- Pul bunday iqtisodchi va buxgalterlarning qo'lida yo'qoladi;
- Insoniyat mana shunday diniy ulamolar qo'lidan o'ladi;
- Bunday sudyalar qo'lida adolat yo'qoladi.

Ta'limning tanazzulga uchrashi millatning qulashidir.

@eresearch_iqtisodiyot

#fan

Dollar oshishi xalqqa zarar, (eksportchi) biznesga foyda.

bizda xalq ko'proq import maxsulotlarini (yoki import qilinadigan xom ashyoga bog'langan korxonalar tovarlarini) iste'mol qilgani uchun, dollar oshsa maxsulotlar narxi oshadi,

biznes esa maxsulotini chet elga dollarda sotgani uchun dollar oshishi odatda bu maxsulotlar dollardagi narxi arzonlashishi va ko'proq sotilishiga olib keladi.

@eresearch_iqtisodiyot

#fan

Monopoliyalar masalasi

Monopoliya masalasi haqida yana bir bor gaplashamiz, keyin bu masalaga qaytmaslikka harakat qilamiz . Chunki hayot go'zal va gaplashadigan narsalar juda ko'p!

Zamon qaltis. Kimdan so'rasang ochiqlik, demokratiya, erkinlik davrida yashayapmiz deydi. Aksini aytsang og'zingga urishadi. Bu faktni qabul qilish kerak. Demak, davlat kuch bilan hamma narsani boshqarish davri o'tib ketti, tadbirkorlik va erkin raqobat davri keldi. Buni unutmaslik kerak.

Davlat tadbirkor emas. Davlat yaxshi tadbirkor emas. Davlatni ishi tadbirkorlik qilish emas, aksincha tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash. Tadbirkor foydani o'ylashi, davlat esa ijtimoiy himoyani o'ylashi kerak. Hozirgi tizimda hamma o'zini ishini qilgani ma'qul.

Boksda tajribaliroq g'olib. Trener bokschini mashq qildirgani kabi hozirgi kuchli raqobat muhitida davlat ham o'z tadbirkorlarini "mashq qildirishini" hech kim ma'n qilmagan. To'g'ri, Toyota va BMW hozirgi holatga kelishi uchun yuz yillar "mashq" qilgan. Unlarga yetish uchun UzAvto shu yo'lni bosib o'tishi kerak. Uni ustiga "Boks" sirlarini u kompaniyalar ochiqlamaydi. UzAvto o'zi noldan harakat qilishi kerak. Lekin, ham boksda, ham futbolda ham boshqa sport turida g'olib bo'lamiz deyish to'g'ri emas. Shuninig uchun, davlat bittasini tanlab o'sha bo'yicha "shogirt" tayyorllashi kerak. Shunda bir oz vaqtdan keyin shogird oyoqqa turadi va ustozni mehnatini oqlashni, foyda keltirishni boshlaydi. Oldingi rejimda esa boshqa ko'p sohalar qatorida avtosanoat ham tanladi. Avto masalasi odamlarimizga yaqin bo'lganiga ko'zga ko'rinib qolyapti. Enbi biz aytishimiz kerak, qaysi "sport turi"dan chempion bo'lamiz? Unitmang, kichik davlatlar uchun chempionlik iqtisodiy rivojlanish asosi!

@eresearch_iqtisodiyot

#kuzatuv

Aslimiz

Ojizligimiz - kuchimiz.

Kamsuqumligimiz - yuksalishimiz.

Berishimiz - olishimiz.

Itoatliligimiz - erkinligimiz.

Dilxunligimiz - quvonchimiz.

Faqirligimiz - boyligimiz.

Omilik hissimiz - bilimliligimiz.

Sukutimiz - so'zamolligimiz.

Taslimligimiz - g'olibligimiz.

@eresearch_iqtisodiyot

#kuzatuv

O'zimizga xos va mos institutlarimiz/tizimlarimiz

Biz millat sifatida qachon qayta shakllandik? 33 yil bo'ldi. Shu yillar ichida o'zimizning boshqaruv institutlarimiz/tizimlarimizni qurishga harakat qildik. O'zimizga xos va mos tizimlar ishlab chiqdik dedik.

Lekin, o'zimizga savol beraylik:
- oliy ta'lim diplomi bor bilan diplomi yoʼqni fikrlash darajasida farq bormi?
- haydovchilik guvohnomasi bor bilan haydovchilik guvohnomasi yoʼq odam avtomobil haydashida farq bormi?
- patenti bor tovar bilan panenti yoʼq tovarning sifatida farq bormi?
- mutaxassislikka oʼqigan bilan oʼsha mutaxassislikka oʼqimagan kishining bilim darajasida farq bormi?
- PhD himoya qilgan bilan himoya qilmagan kishining ilm darajasida farq bormi?

Javoblar biz yaratgan tizimlar ish sifatini belgilab beradi. Davlat bu tizimlarga byudjetdan (soliqlarimizdan) qancha pul ajratyapti?

"O'zimizga mos" degani, biz bunga arziymiz deganimi endi?

@eresearch_iqtisodiyot

#tavsiya

Hamma qilsa, siz qilmang.

Atrofni sekin kuzatsak, odamlar birov nima qilsa, shuni to'g'ri deb hisoblab, ular ham shuni qilishga harakat qiladi.

- Boshqalar tarvuz eksa, u ham ekadi.
- Boshqalar ijtimoiy tarmoqda kimnidir so'ksa, u ham qo'shilib so'kib ketadi.
- Boshqalar diplom orqasidan yugursa, u ham yuguradi.

Filtr yo'q.

- Hamma tarvuz eksa, siz boshqa narsa eking!

- Hamma intuitsiyasiga asoslanib ish qilsa, siz hisob-kitobga asoslaning.

- Hammani koʼzi faqat qoʼshnisini koʼrsa, sizni koʼzingiz butun mamlakatni, ana butun dunyoni koʼrsin!

- Hamma tugʼma tadbirkorlik qobiliyatiga ishonsa, siz oʼzingizda innovatorlik qobiliyatini shakllantiring!

- Hamma bugun bilan yashasa, siz ertani ham oʼylang!

- Hamma narxni tushurish bilan raqobat qilsa, siz sifatni oshirish bilan raqobat qiling!

- Hamma davlatni muammo deb qabul qilsa, siz imkoniyat deb qabul qiling.

- Hamma narxni oshirishga intilib ish qilsa, siz optimal narxni toping.

- Hamma men onamdan hamma narsani bilib tushganman desa, siz men hali hech narsani bilmayman deb yondoshing.

@eresearch_iqtisodiyot

#statistika

AQSHda kunlik isrof bo'ladigan ovqat miqdori bilan butun dunyo och qolayotgan aholisini kunlik to'ydirsa bo'lar ekan (Ravallion 2015).

@eresearch_iqtisodiyot