Iqtisodiyot_《total essence》

Nozik va Antinozik

Nozik narsa - tashqi taʼsirdan keyin yomonroq holatga keladigan narsa. Misol uchun, shishadan qilingan vazani tushirib yuborsangiz - sinadi

Antinozik narsa -  tashqi taʼsirdan keyin yaxshiroq holatga keladigan narsa, yaʼni bu yerda Antinozik narsa nafaqat sinmasligi kerak, balkim tushishidan oldingi holatidan ham yaxshiroq bo‘lishi kerak.

Tadbirkorlik - Antinozik, har bitta bankrot bo‘lgan kompaniya bilan bozor va ichidagi o‘yinchilar kuchayadi.

Meditsina - Antinozik, har bitta yangi topilgan kasallik va u tufayli vafot aytgan odam tufayli Meditsina kuchayadi va yangilanadi.

Iqtisodiyot - Antinozik, har bitta krizisdan iqtisodiyot kuchliroq bo‘lib va kelasi krizislarga ko‘proq tayyor bo‘lib chiqadi.

Antinozik bo‘lish - bu katta o‘zgarishlarni o‘z foydaga ishlatish va ular tufayli kuchayish, lekin bu tushunchani daxlsizlik bilan adashtirmang, daxl vaza sinmaydi xolos.

Bu fikrlar Nassim Talebning «Antifragile» kitobidan olingan.

✔️ @Economics_ITE

Shunchaki hayotiy kuzatuv, pul yoki qudrat bilan did yoki farosat sotib olib boʻlmas ekan.

Fikrlashni kolxoz darajasidagi odam baribir kolxoz boʻlib qolaveradi. Xunuk ayol didi boʻlmasa, qimmat kosmetika va kiyim evaziga nari borsa endi boshqacha xunuk boʻladi. Bozor "ponyatkali" odam Tesla minsa, Tesla mingan bozor "ponyatkali" odam boʻlib qolaveradi.

Did va farosatni sotib olib boʻlmaydi.

© Allayev

Dogmatizm

Kichik qizaloq onasining baliq pishirish jarayonini kuzatib turar edi. Onasi baliqning boshini va dumini kesib tashladi-da, qolgan qismini tovaga solib qovura boshladi. Qizaloq onasidan nega baliqni boshi va dumini kesib tashlaganini so’raydi. Ona biroz o’ylanib turdida, nega bunday qilishini sababini bilmasligini, u o’z onasi baliqni shu usulda tayyorlaganligini ko’rganini aytadi.

Javobdan qoniqmagan qizaloq buvisini uyiga tashrif buyuradi va undan baliq pishirayotganda nega boshi va dumini kesib tashlab tayyorlashi sababini so’raydi. Qizaloqni buvisi ham biroz o’ylanib turadida, bunga javobni bilmasligini, u ham o’z onasi baliqni doim shu usulda pishirganini aytadi.

Bu safar qizaloq va buvisi katta momosini uyiga borishadi. Ancha keksayib qolgan momosidan buvisi nega baliqni doim shu usulda tayyorlaganini sababini so’raydi. Momo uzoq o’ylanib turadida “chunki, mening tovam baliqni butunicha pishirish uchun juda kichiklik qilar edi”, deb javob beradi...

✔️ @Economics_ITE

Yuqoridagi so'rovnomada ko'pchilik koʻchmas mulkga investitsiya qilishni tanlabdi. Bu ham yaxshi variant lekin qolgan investitsiya turlariga nisbatan ko'proq mablag' talab qiladi. Oʻzining biznesiga investitsiya qilish 2-o'rinda. Bu juda yaxshi, albatta.

AQSh kompaniyalari aksiyasiga investitsiya qilish esa 4-o'rinda va bu biz alohida to'xtalib o'tmoqchi bo'lgan variant. Uzoqni ko'zlab kompaniyalar aksiyasini xarid qilish yuqori daromad olishning eng yaxshi usullaridan biri. To'g'ri tanlangan aksiya sizga boshqa investitsiya turlaridan bir necha barobar ko'proq foyda keltiradi. AQSh fond bozori - eng yaxshi variant (mega global kompaniyalar, likvid aksiyalar, boshqa bozorlarga nisbatan yuqori daromadlar, va h.k.)

Lekin, ko'pchilikni o'ylantirgan savol: AQShdagi kompaniyalar aksiyasini O'zbekistondan turib sotib olish mumkinmi?
Javob: Ha, mumkin.

O'zbekistonda yashasangiz yoki AQShdan boshqa davlatda bo'lsangiz ham AQSh aksiya bozorida ishtirok etishning iloji bor. Eng muhimi, investitsiya summasiga minimal cheklov yo'q va aksiyalarni broker orqali o'z nomingizga qonuniy sotib olasiz.

✔️ @Economics_ITE

#anekdot
Nega shoir bo‘lgansiz?

Henrix Heyne Parijga borganida muxlislaridan biri uni savolga tutadi:
– Bobongiz Solomon juda boy bankir bo‘lgan, siz esa mashhur shoir bo‘lib etishdingiz. Buni qanday izohlash mumkin?
– Onam bolaligimda menga she’rlar o‘qib berardi, shuning uchun ulg‘ayib, shoir bo‘ldim. Solomonning onajonisi esa unga qaroqchilar haqidagi ertaklarni aytib berardi, shuning uchun bobom bankirlikni tanladi. Hamma gap shunda!

✔️ @Economics_ITE

​​Kim aslida kim uchun mavjud

Ishlab chiqaruvchi xaridor uchunmi yoki xaridor ishlab chiqaruvchi uchun? Xaridor mahsulotni olmasa, aytaylik qimmatligi uchun kim aybdor? Bu yerda umuman aybdorlar bormi? Agar hech kim aybdor bo‘lmasa, tadbirkor biznesini yopishi kerak. Biroq qaysi biznes ishlab chiqaruvchi bilan boshlanib, xaridor bilan tugaydi? Iqtisod g‘ildiragini aylantiradigan pul qayerdan keladi? Albatta, xaridordan! Ishlab chiqarishning muvaffaqiyati tadbirkorning xaridorga xizmat qila olish, unga yoqadigan ashyo taqdim etish san’atiga bog‘liq. Mijozga sifat va narx bilan yoqish mumkin, xolos. Xaridorga yuqori sifat va past narx ma’qul. Uni sifatli, ammo arzon mahsulot bilan ta’minlaydigan tadbirkor biznes cho‘qqisini egallashi muqarrar. Bu o‘zgarmas, qat’iy qonundir.

- Genri Ford. "Mening hayotim"

✔️ @Economics_ITE

Tasavvur qiling shunaqa bir vaziyat boʻldi. Ish uchun 2 ta bir xil nomzod bor.

Pul mavzusida savol boʻldi.

Nomzod A: Men koʻp pul ishlamoqchiman

Nomzod B: Men pulga umuman ahamiyat bermayman. Menga koʻproq vazifa, jamoa, maqsad qiziq.

Sizningcha kimni ishga kirish ehtimoli yuqori?

Anchadan beri bu kanalda yozolmadim yoki, shunchaki, yozmadim. Bunga sabablar ko’p va umuman olganda o’zim uchun bu vaqt boshqa ishlar uchun foydali bo’ldi deb ayta olaman. Yozishimdan maqsad odatda hayolimdagi fikrlarni hayolotdan chiqarib tashlash. Qandaydir orom bor bu mashg’ulotda. Albatta, hamma narsani bu berda yoza olmayman. Hamma narsa deganda esa, keng ma’noda shaxsiyatdagi fikrlar va, hatto, siyosiy va ijtimoiy qarashlar ham kiradi. Mayli, bu boshqa masala. Lekin bu yerda ko’proq yozib turishga harakat qilaman.

Final muhim

Bir narsaga baho berishda biz har doim ratsional va mantiqiy qaramaymiz, bizga ushbu jarayonni oxiri muhim. Ya’ni zerikarli narsa qiziq voqea bilan tugasa, bizning miyamiz adashib ijobiy xulosa chiqazishi mumkin.

AQSHning Yel universitetidan 3 professor buni aniqlash uchun qiziq tadqiqot o’tkazishdi. Ular Jim degan odamni o’ylab topib u haqida ikkita har xil hikoyalar tuzishdi.

Ikkalasida ham Jim bitta kompaniyaning 30 yil davomida rahbari bo’lgan, bu hikoyalarni eshitib fokus guruhning ishtirokchilari Jim qanchalik yaxshi odam bo’lganini baholashi kerak edi.

Birinchi hikoyada Jim yoqimsiz rahbar: kichkina oyliklar beradi, ishchilarga tibbiy sug'urtani to’lab bermaydi va xayriyaga ehson qilmaydi. Bu holat deyarli 30 yil davom etadi, lekin pensiyaga chiqishdan oldin u o’zgaradi: oyliklarni ko’taradi, premiyalar berishni boshlaydi va xayriyaga pul ayamaydi. Afsuski, bu ko’p davom etmaydi va yarim yildan keyin yurak nosozligi deb u o’lib qoladi.

Ikkinchi hikoyada hamma narsa teskari bo’ladi. Jim - 29,5 yildan beri zo’r rahbar va kech kimga yo’q demaydi, lekin uni saxiyligi oxirida yoqoladi va u yoqimsiz odamga aylanib qoladi: ishchilarga oyliklarni kamaytiradi, foydani asosiy qismini o’ziga qoldirishni boshlaydi va xayriyani unutadi. Yarim yil o’tib Jim yurak nosozligi deb o’ladi.

Ishtirokchilarning birinchi yarimisi Jimning «yomondan-yaxshiga» versiyasini eshitadi, ikkinchi yarimisi esa «yaxshidan-yomonga» versiyasini. Tasavvur qiling, tadqiqotning har bir ishtirokchisi hikoyaning oxiriga binoan Jimni baholashadi.

Bu degani, saxiylikni yarim yili 29 yil ochko’zlikni yopgan, ochko’zlikni yarim yili esa 29 yil davom etgan saxiylikni unuttirib qo’ygan. Bu fenomeni olimlar «hayotning oxiri effekti» deb nomlashdi.

✔️ @Economics_ITE

Kapalak (butterfly effect).

Xaos nazariyasida Butterfly effect deb ataluvchi tushuncha bor. Butterfly effect yoki Kapalak ta’siri shuni anglatadiki, kapalakning qanot qoqishi havoda kichik o’zagarishni yuzaga keltirib, bir necha kundan so’ng boshqa bir joyda tornado kelib chiqishiga sabab bo’lishi mumkin. Qisqacha qilib ta’rif berganda, bu atama, kichik bir narsa yoki hodisaning o’zgarishi boshqa ulkan o’zgarishlarga sabab bo’lishini anglatadi. 

Biznesda gaplashsak, kapalak ta’siriga erishgan kompaniyalarga ko’plab ijobiy misollar mavjud. Ya’ni, ko’rinishidan kichik va oddiy o’zgarish kiritib natijada ulkan muvaffaqiyatga erishgan kompaniyalar bir qancha (Apple, Amazon, Starbucks, va h.k.). Agar byurokratik kichik cheklovlar bu kompaniyalar faoliyatini boshlashga to’sqinlik qilganida, yoki kichik o’zgarishlar bilan bu kompaniyalar o’z faoliyatini boshlamaganida, hozirgi kunda biz bilgan ko’plab yirik kompaniyalar mavjud bo’lmagan bo’lardi.

Tasavvur qiling, Jeff Bezosda onlayn savdoni tubdan o’zgartirib yuboradigan ajoyib g’oya va ko’nikma bor lekin u yashaydigan chekka bir shtatning Gubernatori aholiga bir kunda 4 soat elektr beradi xolos, va aksiga olib, u yerda internet ham yaxshi ishlamaydi. Natijada, Jeff Bezosning g’oyasi orzu bo’lib qolaveradi. Kichik bir shtatdagi amaldorning kichik byurokratik qarori katta oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Kichik o’zgarish yoki hodisa kelajakda ulkan o’zgarishlarga sabab bo’lishi mumkin.

✔️ @Economics_ITE

Ozodlik - bu ideal, yuksak g‘oya va orzu bo‘lib, u kurash, jonfidolik va bardoshni talab qiladi. Har qanday millat va xalq uchun eng muqaddas ne'mat bu, shubhasiz, mustaqillikdir. Bu ne'mat bor yurtda odamlar albatta erkin va farovon yashab o'z yurti rivoji uchun hissa qo'shadilar!

Mustaqillik bayrami muborak boʻlsin!

✔️ @Economics_ITE

Murakkab foizning kuchi

Agar $0.01 har kuni 2 barobar ko'paysa 30 kunda $5,368,709.12 ga aylanadi! Bu kichik misoldan pulni jamg'arish, uzoq vaqtga investitsiya qilish va murakkab foizni vaqt o'tishi bilan qanday kuchli ishlashini yaqqol ko'rish mumkin.

Ko'pchilikning ko'ziga yillik % daromadlar kichik bo'lib ko'rinadi. Lekin kichik summa bilan ham boshlab muntazam investitsiya qilib borilsa, murakkab foizning kuchi va vaqt o'tishi bilan, "tomchilar" (kichik depozitlar) katta "ko'l" (katta daromad) hosil qiladi aslida.

✔️ @Economics_ITE

Gʻoyalarni amalga oshirish uchun sarflangan bir dollar bombalar ishlab chiqarish uchun ketgan 100 dollar qiymatiga teng.

- Jozef Nay: Yumshoq kuch

✔️ @Economics_ITE

Ochish oson boʻlgan, eskirmaydigan klassik bizneslar:

1. Doʻkon (kiyim-kechak, oyoq kiyimi, oziq-ovqat va boshqalar)

2. Kafe

3. Mashinalarga servis markazi (vulkanizatsiya, yuvib berish xizmati, remont)

4. Sartaroshxona

Eʼtibor berib qaralsa mana shu toʻrtta klassik biznes dunyoning hamma mamlakatida bor va oʻn minglab insonlarning kichik biznesda band qiladi.