Dasturchining || koinoti 🌌

Haqiqiy mehnat qiladigan odamlar bu olimlar va dexqonlar

https://eecs390.github.io/notes/index.html

#resourse #paradigms #principles

1. O‘rnatilgan (Embedded) tizimlar
Xususiyatlari:
🔹 Maxsus qurilmalar uchun ishlaydi – kompyuter deb hisoblanmaydigan, lekin protsessor ishlatadigan qurilmalar.
🔹 Statik dasturiy ta’minot – foydalanuvchilar yangi dasturlar o‘rnatolmaydi.
🔹 Ishonchli va muhofazalangan – faqat oldindan o‘rnatilgan dasturlar ishlaydi.
🔹 Oddiy interfeys – aksariyat holatlarda grafik interfeys yoki klaviatura mavjud emas.

Misollar:
✅ Mikroto‘lqinli pech – ichki mikrokontroller taymer va quvvatni boshqaradi.
✅ Televizorlar – smart TV bo‘lmasa, dasturni almashtirish mumkin emas.
✅ Avtomobillar – dvigatel boshqaruvi, tormoz tizimi.
✅ Tibbiy uskunalar – yurak monitorlari, tomir bosimi o‘lchagichlar.

Mashhur OSlar:
✔ Embedded Linux – yirik qurilmalarda ishlaydi.
✔ QNX – avtomobillar va sanoat uskunalarida keng qo‘llaniladi.
✔ VxWorks – NASA’ning Mars Rovers tizimida ishlatilgan.

🔎 Tahlil:
Embedded tizimlar xavfsizlik va ishonchlilik uchun mo‘ljallangan. Chunki ularga yangi dasturlarni o‘rnatib bo‘lmaydi, bu esa tizimning hujumlarga chidamliligini oshiradi. Bunday tizimlar cheklangan xotira va protsessor resurslariga ega bo‘lgani sababli, ularning dizayni juda soddalashtirilgan bo‘ladi.

2. Sensor-Tarmoq Operatsion Tizimlari
Xususiyatlari:
🔹 Kichik o‘lchamli va kam quvvat sarflovchi – uzoq vaqt ishlashi uchun optimallashtirilgan.
🔹 Dasturlar oldindan o‘rnatiladi – foydalanuvchi yangi ilovalarni qo‘sholmaydi.
🔹 Aloqada bo‘lish qobiliyati – o‘zaro ma’lumot almashish imkoniyatiga ega.
🔹 Voqealarga javob berish – oldindan belgilangan vaqtlarda yoki tashqi signalga ko‘ra ishlaydi.

Qo‘llanilish sohalari:
✅ Harbiy soha – dushman harakatlarini kuzatish.
✅ Ekologiya – o‘rmon yong‘inlarini aniqlash.
✅ Qishloq xo‘jaligi – tuproq namligini nazorat qilish.
✅ Tibbiyot – yurak urishini monitoring qilish.

Mashhur OSlar:
✔ TinyOS – juda kichik hajmli va kam quvvat talab qiluvchi tizim.
✔ Contiki OS – IoT (Internet of Things) uchun ishlatiladi.
✔ RIOT OS – kam quvvat sarflaydigan real vaqtda ishlovchi tizim.

🔎 Tahlil:
Sensor tarmoqli tizimlar avtonom bo‘lib, cheklangan resurslarga ega, shu sababli maksimal darajada energiya tejashga mo‘ljallangan. Bular real vaqt rejimida ishlashga yaqin, ammo katta hajmdagi murakkab hisob-kitoblarni bajarmaydi.

3. Real-Vaqt Operatsion Tizimlari (RTOS)
Xususiyatlari:
🔹 Aniq vaqt chegaralari – kechikishlar qabul qilinmaydi.
🔹 Deterministik – har bir vazifa aniq vaqtda bajarilishi shart.
🔹 Turg‘unlik – tizim uzluksiz ishlashi kerak.
🔹 Resurslarni oldindan taqsimlash – jarayonlar orasida kechikish bo‘lmaydi.

Turlari:
✅ Qattiq real vaqt tizimlari (Hard RTOS) – kechikish mumkin emas (misol: tormoz tizimi, atom reaktorlar).
✅ Yumshoq real vaqt tizimlari (Soft RTOS) – kechikish mumkin, lekin chegaralangan (misol: video oqim servislari, onlayn o‘yinlar).

Qo‘llanilish sohalari:
✅ Avtomobillar – xavfsizlik tizimlari (ABS, ESP).
✅ Sanoat – avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish liniyalari.
✅ Tibbiyot – yurak stimulyatori (pacemaker), rentgen apparatlari.

Mashhur RTOSlar:
✔ FreeRTOS – ochiq kodli, IoT va embedded tizimlar uchun.
✔ VxWorks – kosmik va aviatsiya tizimlarida qo‘llaniladi.
✔ RTEMS – NASA loyihalarida ishlatiladi.

🔎 Tahlil:
RTOSlar ancha yuqori ishonchlilik talab qiladigan tizimlarda qo‘llaniladi. Qattiq real vaqt tizimlarida har bir operatsiya aniq vaqt oralig‘ida bajarilishi kerak. Bu oddiy operatsion tizimlardan farqli o‘laroq, jarayonlarni scheduling qilishda kechikishlarga yo‘l qo‘ymaydi.

Hissiyotlarni ifodalab bo'lmaydi chunki ular uchun so'z yetarli emas.

Yorvordimmi aqilli gaplar bilan.

Post yozish ham oson bo'lib qoldi.

Copy from chatgpt(others) and paste the chanell 😁

Agar siz LLM ustiga o'ziz loyihangizni qurmoqchi bo'lsangiz.

Sizda ko'p ma'lumot kerak bo'ladi(data) dataset.

Bularni saqlash uchun vektor db yaxshi varyant ekan.

LLM bo'lsa bizni db dagi ma'lumotga ko'ra javob beradi.
Meni tushunishimcha uning ishi bizning datamizni to'g'ri tartibga keltirib berdi turli qoidalarga ososan (ton ...).

va uning o'zida ham ancha bazaviy ma'lumotlar bor siz agar biror maxsus soha bo'yicha ishlatsangiz bo'lar ekan buning uchun sizda data bo'lishi kerak.

Endi shu orqali pul qilish ancha rivojlansa kerak.

Sababi turli xil tool lar chiqadi va chiqaib bo'lgan va soqqani bosadi.

Hozirda bir necha LLM(Large language Model) bor.

Bularning bazilar tekin lekin bazilar pullik, eng qizig'i asosiy kerakli joylari pullik.

Embedding qiladigan narsalari pullik ekan menga shu kerak edi.

LLM orqali yaxshigina soqqa qilishayabdi sababi AI hapy bo'layabdi.

Odamni ikki yoki uch oyda jahon chempiyoni qilish mumkinmi albatta yuq. Bazi odamlar shuni qilishga urinayabdi natijada boshqalarni belini sinayabdi 😉

Hozirgi ko'p odamlar bizlarni o'zlari bilgan yoki bilmagan holatda shu yo'l bilan aldayabdi.

Biz laqqa(shevadagi so'z😉) ilinayabmiz bularga.

Meni fikrimcha yaxshiroq natijaga erishish ancha mehnat va vaqt talab qiladi busiz iloji yo'q bo'lsa kk sohaga qarab.

Bizni miyamiz ML emas birdaniga tushunib ketadigan unga vaqt kk.

Hozirga vaqtda eng omallashgan narsalardan biri bu "Men uchun foydali boshqa uchun foydasiz ya'ni boshqa birovga yoqmasligi mumkin ya'ni mening fikrlarim boshqalar uchun noto'qri bo'lishi mumkin".

Bu fikrga biroz qo'shilaman sababi far bir odamda saxsiy fikr bo'lishi kerak lekin bu Ilmdan ustun bo'lmasligi kerak.

Agar hamma o'z fikriga suyansa Ilm qayerda qoladi shuni tushunaylik.

Ba'zi narsalar bor ularda har xil fikrlar bo'lishi mumkin bu tabiy lekin Ilmdan chiqmaslik kerak biz asl ilmdan uzoqlashmasligimiz kerak.

O'ylashim bo'yicha shu narsa juda ommalashdi sababi youTube, instagram bo'lsa kerak yana bilmadim ularni eshitish kerak lekin biz notog'ri xulosalar chiqarib qo'yishimiz mumkin.

Haqiqatni(Ilm) eshitib qolsak shaxsiy fikrlarni uloqtirish kerak musorga.

Chaos theory