BUYUK TURKIYLAR TARIXI

MALLAXON ARTILLERIYASI

1860-yillar boshida Qoʻqon xoni Mallaxon yangi harbiy texnologiyalarni joriy eta boshlaydi. Qoʻqon yaqinida oʻsha davr uchun zamonaviy boʻlgan porox (doru) zavodi ishga tushadi.
Xonlikning oʻz poroxi ishlab chiqarila boshlaydi. Ruslarning poroxidan farqli qoʻqonliklarning poroxi qoramtir boʻladi.

Poroxni tayyorlash uchun maxsus ximik-texnologlar faoliyat olib borgan.

Bundan tashqari, yangi turdagi miltiqlar va toʻplar qoʻyish yoʻlga qoʻyiladi. Ruslar bilan koʻp toʻqnashgan Mallaxon ularning harbiy yutuqlarini oʻzlashtirishga eʼtibor qaratadi.
Uzun stvolli yangi miltiqlar yasash va zamonaviy rusumdagi toʻplar quyish boshlanadi.
Artilleriya ishi (toʻp va toʻpxona ishi)ga, shuningdek, horijlik zobitlar yollanadi. Ulardan endi mashhuri ingliz armiyasida xizmatda boʻlgan Xayr Muhammad Yovardir. Qoʻqon armiyasi zamonaviy artilleriya va artilleriyachilarga ega boʻladi.
Mallaxonning oʻzi artilleriya mashqlarini kuzatib boradi. Mashqlardan birida nishonni ololmagan Qovusbek dodxohga qattiq muomala qilgani tarixiy manbalarda keltirilgan.

Aslida, Mallaxon 1860-1863-yillarda ruslarga qarshi keng qamrovli kurashga tayyorgarlik koʻrgan. Buxoro amiri va Xiva xoniga maktublar yuborgani aytiladi.
Ammo, 1863-yilda oʻz yotogʻida xoinlar tomonidan oʻldiriladi. Ayrim manbalarda, Mallaxonning oʻldirilishi Turkistonga boʻladigan bosqinning ilk rejasi edi.

Shoʻro davri va undan keyin horijliklar artilleriya ishini "gʻarib" deydi. Lekin unday boʻlmagan. Qoʻqon qoʻshini va ruslar oʻrtasidagi artilleriya janglari koʻp manbalarda yoritilgan.
Qoʻqon xonligida harbiy sohadagi kimyoviy texnologiya va metallurgiya ishi haligacha chuqur tadqiq etilmagan sahifalar deb oʻylayman. Bejizga porox ishlab chiqarishni eslamadim.

Karvonlar har narsani chetda keltiravermagan. Selitra, oltingugurt va shunga oʻxshagan kimyoviy moddalar ishlab chiqarilgan.

Криллдда бу ерда 👇👇👇👇
https://telegra.ph/MALLAHON-ARTILLERIYASI-02-03

ANQARA JANGI YOXUD JAHONGIRNING HIYLASI

3-qism.

Timur oʻz qoʻshinlarini tekislikda uch qator qilib saflaydi.

Birinchi qatorda tarqoq shakldagi yengil otliqlardan iborat avangard, ulardan keyin urush fillari va undan soʻng tartibli saflangan asosiy avangard – yengil kavaleriya joylashgan edi.
Shunday qilib, birinchi qatorning oʻzi uchta qatlamdan iborat edi. Ikkinchi qatorda esa qanotlarga yoyilgan ogʻir otliq askarlar joylashgan boʻlib, ular orasida otliqlarning erkin va tezkor harakati uchun markazga nisbatan katta boʻshliq qoldirilgan.
Va uchinchi qatorda tanlangan 30 minglik (zahira kuchlar) ogʻir otliqlar joylashtirilgan boʻlib, ular butun jangovar tuzilmalarni qoʻllab-quvvatlash va markazni himoya qilishga masʼul edi.
Qoʻshinning markaziga Amir Temur bevosita rahbarlik qiladi. Chap qanotda Shohrux mirzo va Xalil Sulton mirzo, Qoʻshin avangardi - ilgʻoriga Sulton Husayn mirzo, oʻng qanotga Mironshoh mirzo bosh etib tayinlangan.
Jang Mironshoh mirzo qoʻl ostidagi avangardning yengil otliq qoʻshinlari hujumi bilan boshlanadi, lekin jiddiy natijaga erishilmaydi.
Bir paytning oʻzida Temur qoʻshinining oʻng qanoti Anqara yoʻlini toʻsib turgan serblarga hujum qiladi, ammo serblar ham hujumni muvaffaqiyatli qaytaradi.
Bundan ruhlangan serb knyazi Lazarevich otliq askarlar bilan Shoxruh Mirzo boshqarayotgan chap qanotga hujum qiladi. Shoxruh Mirzo harbiy xiyla ishlatib, oʻzini ortga chekinganday qilib, ortidan kelayotgan serblarni qurshab oladi.
Shundan soʻng Timur oʻzining oʻng qanotining barcha kuchlarini, ogʻir otliqlar bilan birga serblarga qarshi jangga tashlaydi.
Bu shiddatli hujum natijasida serblar Anqara yoʻlidan uloqtirib tashlanadi va togʻ tomonga chekinishga majbur boʻladi. Ammo keyinchalik (jang oxiriga borib) orqa va qanotlardan qurshab olingan, togʻ va Temur qoʻshini orasida qamalib qolgan serblar butunlay halokatga mahkum boʻladi. (Lekin serblar bu umidsiz jangning soʻnggi daqiqalarigacha kurashishda davom etadilar hamda oʻta mardonovor jang qiladi.
Bu paytda Amirning chap qanoti ham yanada muvaffaqiyatli harakat qiladi.
Chunki oldindan kelishuvga koʻra 20 minglik tatar yollanma askarlari darhol Usmonli armiyasidan Amir Temur qoʻshini tomon oʻtib ketadi.
Aslida aynan shu holat Usmonli qoʻshinining haqiqiy fojeasi edi. Chunki aynan shu daqiqlarda ular bilan bir qanotda joylashgan Onadoʻli beylari ham Temur qoʻshinlariga deyarli qarshilik qilmagan holda arosatda turardi.
Natijada qoʻshinlar tartibsiz holatga tushib qoladi. Bu qanotga qoʻmondonlik qilgan Sulaymon esa xos askarlari bilan togʻlarga chekina boshlaydi.
Ikki qanotning qurshovga tushib qolishi sababli Boyazid qoʻshinining markazi ochilib qoladi.
Shu vaqtda Amir Temur Hindistondan olib kelingan 32 ta filni jang markaziga tashlaydi. Bahaybat jangovar fillar markazdagi Boyazid qoʻshinini yanchib tashlaydi.
Endi Temur oʻz hujumlarini Sulton Boyazid va uning sarkardalariga qaratib, ularning qoʻmondonlik tuzilmasini buzishni, jangni boshqarayotgan sarkardalarni oʻldirish yoki asir olishni buyuradi.

Криллда бу ерда 👇👇👇👇
https://telegra.ph/AN%D2%9AARA-ZHANGI-YOHUD-ZHA%D2%B2ONGIRNING-%D2%B2IJLASI-02-03

ANQARA JANGI YOXUD JAHONGIRNING HIYLASI
2-qism.

Shunday qilib, 1402-yil may oyida Timur Kichik Osiyoga yurish boshladi. Dastavval uning qoʻshinlari Usmonlilarga qarashli Kemak va Sivas qalʼalarini egallab oldi. Bu yerda Sulton Boyazidning elchilari muzokaralar olib borish uchun amir huzuriga kelishdi.
Ularning huzurida Timur askarlarini saf torttirib, namoyishkorona koʻzdan kechiradi. Ulkan va muntazam armiyaning koʻrinishi Boyazid elchilarida tushkun taassurot qoldiradi.
***
Turk qoʻshini haqiqatdan ham kamroq edi. Ayrim manbalarda ularning 200 minggacha boʻlganligi yoziladi. Usmonli imperiyasi armiyasi ham ogʻir otliq (sipohiylar) va piyodalar, shuningdek, Dehli va Bolqon viloyatlaridan kelgan koʻngilli boʻlinmalar hamda Yanicharlar korpusidan iborat edi.
Usmonli qoʻshini yadrosini Yanicharlar va sadoqatli serblardan tashqari, Chingizxon davridan beri Kichik Osiyoda boʻlgan tatar otliqlari tashkil etardi.
Sulton Boyazid ajoyib qoʻmondon sifatida nom qozongan hamda yashin tezligida harakat qilib, Kichik Osiyo va Yevropada oʻnlab gʻalabalarga erishgani uchun Yildirim - Chaqmoq laqabini olgan edi.
Anqara jangi arafasida har ikki tomon oʻziga qulay jang taktikasini tanlashga harakat qiladi. Boyazid Amir Temurning otliqlar bilan shiddatli hujumga oʻtishidan xavfsirab, ochiq jangdan qochadi va oʻz qoʻshinlarini Anqara shahri shimolidagi togʻli va oʻrmonli hududga joylashtiradi.
Bu qulay joylashuv Boyazidga mudofaa va qarshi hujum uchun katta imkoniyat yaratar edi.
Ammo buni yaxshi bilgan Amir Temur oʻz qoʻshinini toʻgʻri Anqarani qamal qilishga tashlaydi va ayyorlik bilan Boyazidni Anqara himoyasi uchun kelishga majbur qiladi.
Turklar togʻlar va oʻrmonlardan tushishi bilanoq, Timur shaharni qamal qilishni toʻxtatib, ochiq tekislikda Boyazid qoʻshini qarshisidan chiqadi.
Endi Amir Temur oʻzining taktik mavqeiga mos jang maydonini oʻzi tanlaydi. U oʻz kuchlarini balandroq joyga joylashtiradi, bu ularga yaxshi koʻrinish va hujumlarni boshlash uchun strategik nuqtani taʼminlab berardi.
Shunday qilib, Temur Boyazid qoʻshinlarini mustahkamlangan pozitsiyalaridan uzoqlashtirib, jang shartlarini oʻzi belgilab oldi.
Bundan tashqari oʻz aygʻoqchilari orqali Amir Timur Sulton Boyazidning uzoq vaqtdan beri askarlariga maosh toʻlamaganligini, uning qoʻshinlarida, ayniqsa Onadoʻli beylari va tatar otliqlari orasida norozi odamlar koʻp ekanini aniqlaydi.
Shu sabali u beylarga va tatarlarga oʻz xufyalarini yuborib, ularni oʻz tomoniga jalb qilishga harakat qiladi va jang oldidan katta vaʼdalar bilan muayyan kelishuvlarga erishadi.
Ikki turk sultonining ulkan qoʻshini bir-biriga roʻbaroʻ kelga paytda Usmonli qoʻshinlari oʻng qanotida sulton Boyazidning oʻgʻli Sulaymon boshchiligidagi tatarlar (20 ming) va Anatoliya Onadoʻli beylari askarlari (20 ming) bor edi.
Armiyaning markazida esa Boyazidning eng ishongan yanicharlari hamda ogʻir otliq qoʻshinlari, sipohiylar joylashtirilgan.
Chap qanotni esa Stefan Lazarevich qoʻmondonligidagi serb qoʻshinlari egallaydi.
Sulton Boyazidning oʻzi qoʻshin markazida qolib, uch oʻgʻli Muso, Iso va Mustafolarni qoʻshin ortiga qoʻygandi.
Usmonlilar armiyasi markazi mustahkam boʻlsada, qanotlar baribir ancha zaif edi.

Криллда бу ерда 👇👇👇
https://telegra.ph/AN%D2%9AARA-ZHANGI-YOHUD-ZHA%D2%B2ONGIRNING-%D2%B2IJLASI-02-01