Boshlovchi ixtirochilar uchun

Yangi Zelandiya oroli Avstraliyadan 1500 kilometr uzoqlikda joylashgan. Sovuq suv va kuchli to‘lqinlar sabab bu orol insoniyatga ko‘plab yillar nomaʼlum bo‘lib kelgan. Faqatgina 8 asrda Avstraliya aborigenlari tasodifan bu orolga o‘z itlari bilan kelib qolishgan. Keyinchalik Buyuk geografik kashfiyotlar davrida yevropaliklar bu orolini topishadi va ularning kemalarida kalamushlar ham orolga keladi. Ana o‘sha itlar va kalamushlar Yangi Zelandiya orolidagi yagona yirtqichlar hisoblanishadi. Ungacha bu orolda yirtqichlar bo‘lmagan. Shu sababli orolda yashovchi ko‘plab turlarda urishish, o‘zini himoya qilish va qochish instinktlari yaxshi rivojlanmagan. Masalan orol qushlari uchishni unutishgan va o‘z tuxumlarini hech qanday himoyasiz qoldirishgan. Ularni uchun orol qanchalik xavfsiz bo‘lgan-a?

Yangi Zelandiyaning boy resurslari u yerda yashovchi hayvonlarni to‘la taʼminlay olgan va yirtqichlar uchun zarurat qoldirmagan. Yerning qolgan qismlarida esa resurslar doim yetishmagan, shu sababda yo‘lbars kiyikni o‘ldirishiga, ilon qush uyasidan tuxumni o‘g‘irlashiga, yirtqich hasharot yonar qurt kabi yorug‘lik taratib, uni o‘z oldiga aldab chaqirib uni yeyishiga to‘g‘ri kelgan.

Agar yerdagi olis bir orol o‘zining boy resurslari sabab barcha jonzotlardagi o‘ldirish, o‘g‘irlash va aldash instinktlarini yo‘qota olgan bo‘lsa, balki koinotning qaysidir qismlarida butun boshli sayyoralar o‘zining boy resurslari bilan yirtqichlar va parazitlarsiz ekosistema yaratgandir...

Resurslar tanqisligi yerdagi deyarli barcha jonzotlarga o‘ldirish, o‘g‘irlash, va aldashni o‘rgatgan

Zerikish - Ko‘pchilik zerikishga yoqimsiz hissiyot sifatida qaraydi va undan qutilish uchun o‘zini turli video o‘yinlar yoki biror narsa tomosha qilish bilan chalg‘itishga urinadi, aslida bu shu insonlardagi zerikish darajasini yanada oshiradi. Miyamiz zerikish signallarini berish orqali bizga o‘zimiz qilishni xohlagan ishni qilmayotganimiz haqida ogohlantiradi va bizni yangilik yaratishga, o‘z oldimizga yangi maqsadlar qo‘yishga undaydi. Bu davrda inson miyasi eng faol holatga o‘tadi, va undagi ijodkorlik darajasi oshadi. Siz zerikgan vaqtlaringizni o‘zingizni turli foydasiz mashg‘ulotlar bilan chalg‘itish bilan emas, miyangiz nima bilan shug‘ullanishni xohlatganini o‘ylash bilan o‘tkazsangiz sizga foyda bo‘ladi.

Hasad - Qadimda ko‘pchilik odamlar ovchilik bilan kun ko‘rishgan. Tasavvur qiling siz o‘sha davrda yashovchi ovchisiz. Qo‘shni guruh ovchilari ovdan katta bir kiyik ovlab qaytdi, bu guruhingizni ovdan o‘lja bilan qaytish va ochlikdan nobud bo‘lmaslik ehtimolini kamaytiradi, chunki shu yaqin atrofda yurgan hayvonlar soni bittaga kamaydi. Insoniyat 100 ming yillar davomida resurslar tanqisligi sharoitida yashashga majbur bo‘lgan, bu esa ularda hasad hissiyotini paydo qilgan. Faqatgina oxirgi 3 - 4 asrdagina texnika va texnologiya rivoji insoniyatga yangi resurslar yaratish va resurslar tanqisligi muammosini hal qilishiga yordam berdi.

Evalvatsiya inson qarichidagi eng to‘g‘rilarini emas eng zarurlarini tanlab olgan.

Post mavzusiga qaytsak. Bugungi fizika qonunlari vaqt oqimida kelajak va o‘tmish orasidagi farqni ifodalab bermaydi. Bu esa vaqt xossalarini o‘rganuvchi fizik olimlarda bir qancha savollar paydo qiladi. Shulardan biri Inson nega o‘tmishni eslay oladi, lekin kelajakni eslay olmaydi? degan savol.

Shu o‘rinda o‘zimning izohimni berib o‘tsam. Balki eslay olarmiz, balki biz orzu-maqsadlar deb ataydigan narsalar aslida bizning kelajak xotiralarimizdir. Siz qimmatbaho mashina, chiroyli uy yoki yaxshi biznesingiz bo‘lishini orzu qiyalabsizmi? Bakli bular shunchaki fikrlar emasdir. Balki bular o‘sha orzularingizdagi kelajakda yashayotgan aslingizga tegishli bo‘lgan xotiralardir.

Albatta bu bilan har qaysi holatda ham siz o‘zingiz orzu qilayotgan ayni o‘sha kelajakka borishingiz aniq demoqchi emasman. Kelajak mavhum va ochiq. Sizning miyangiz siz yashashingiz mumkin bo‘lgan eng yaxshi Multi olamdagi miyangiz bilan bog‘langan bo‘lishi, va sizning kelajakdagi xotiralarini qabul qilayotgan bo‘lishi mumkin. Bugun siz qilishingiz kerak bo‘lgan ish o‘zingizni ayni o‘sha multi olamga adashmasdan olib borish. Buni uchun esa qatʼiyatli bo‘lish, harakat va mehnat qilish zarur.

Harakat — orzu-maqsadlaringizni haqiqatga aylantiradi.

Tashqi tasir, quyosh radiatsiyasi yoki shunchaki hujayra bo‘linish jarayonidagi xatolik tufayli sodir bo‘ladigan genetik o‘zgarish Mutatsiya deyiladi. Bu o‘zgarish organizm uchun foydali, zararli yoki hech qanday effekti bermasligi mumkin.

Mutatsiya yerda yashovchi organizmlarda doimiy lekin juda sekinlik bilan kichik genetik o‘zgarishlar hosil qilgan, bu esa o‘sha organizmni boshqa turdoshlaridan farqliroq bo‘lishiga olib kelgan. Agar bu farq unning ov qilish, ozuqa topish yoki yirtqichlarda qochish imkoniyatlarini kamaytirsa u tezda nobud bo‘lgan va o‘zidagi bu genetik o‘zgarishni nasllarga qoldira olmagan. Lekin bu o‘zgarish uning yuqoridagi aytib o‘tilgan xususiyatlarini oshirsa u boshqa turdoshlaridan ko‘ra ko‘proq yashagan va o‘zidagi bu genetik o‘zgarishlarni ko‘proq nasllarga qoldirgan. Bu jarayon Tabiiy tanlanish deyiladi.

Shu usulda Yerdagi hayot 4.5 milliard yillik evolyutsiya jarayonida, atrof muhit o‘zgarishlariga moslasha olmagan millionlar turlarni qirilib ketishi va o‘zgarishlarga moslasha olgan turlarni yashab qolishi orqali takomillashib borgan va bugungi ongli hayot shakli darajasigacha yetib kelgan.

Evolyutsiya bu nazariya emas, evolyutsiya bu fakt.

Inson ko‘zi qaysi to‘lqin uzunligidagi nurlarni qabul qilishga moslangan? Biz ham aynan fotoapparat ishlaydigan to‘lqin uzunligidagi nurlarni ko‘ramiz. Agar sharpa fotoapparat tasviriga tushib qolgan ekan demak u 350-700 nanometrli elektromagnitik to‘lqinlar bilan tasirlashadi. Unday bo‘lsa xuddi shu to‘lqin uzunligidagi nurlarni qabul qishga moslangan rasmdagi boshqa odamlar ham buni ko‘rishi kerak edi, shunday emasmi?

Nega bir xil uzunlikdagi standart cho‘plar, bir vaqtda turli yerlarga sanchilganida, ulardan biri soya hosil qilmoqda, ikkinchisi esa yo‘q. Agar yer yassi shaklda bo‘lsa bu ikki joyga ham quyosh nurlari parallel tushishi va ikkalasida ham soya hosil bo‘lmasligi kerak-ku? Eratosfen bundan yer shar shaklida degan xulosaga keladi va Aleksandriyadan Syene shahrigacha bo‘lgan masofadan foydalanib yerning aylana uzunligi 40,000 kilometrga tengligini hisoblab chiqadi. Bundan 2300-yil oldin, hech qanday uskunalarsiz, oddiy bir cho‘p va aql yordami bu qadar katta aniqlikda yer aylana uzunligini hisoblanishi tahsinga sazovor albatta. Bu eksperimentni har biringiz o‘tkazib ko‘rishingiz va yer shar shaklida ekanligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin.

Har bir odam o‘zi tekshirib, to‘g‘ri ekanligiga ishonchi hosil qilishi mumkin bo‘lgan nazariya - yaxshi nazariya hisoblanadi.

Yer o‘rtacha yulduz atrofida aylanuvchi 8 ta sayyoraning biri (Pluton sayyoralar safidan chiqarilgan). Somon yo‘li galaktikamizda, bizning quyoshga o‘xshagan 100 millarddan ortiq yulduzlar mavjud. bizning galaktikamizning o‘zi esa butun koinotdagi 2 trillion galaktikalarning biri xalos. Bundan, koinotni qanchalik katta ekanligini tasavvur qilish qiyin emas, va bu qadar katta koinotda biz yolg‘izmiz deyish juda pessimistlik bo‘ladi. O‘zga sayyoraliklar bo‘lishi va ularning qaysidir biri Xishnikga o‘xshash bo‘lishi mumkin. Unda bu yirtqich mavjudotlar yerga uchib kela oladimi?

Bizning sivilizatsiya hali go‘dak sivilizatsiya, biz hatto o‘zimizdan 55 million kilometr uzoqlikdagi Marsga borishni ham uddalaganimiz yo‘q. Agar kimdir, bir necha trillion kilometr uzoqlikdan yerga uchib kelishni uddalasa, turgan gapki u bizdan ko‘ra ancha aqlli bo‘ladi. Shunday emasmi? Trillion kilometr deyishimga sabab yerga eng yaqin yulduz Proxima Centauri, bizdan taxminan 40 trillion kilometr uzoqlikda.

Biz shu go‘dak sivilizatsiya vakili bo‘la turib, hayvonlarni tiriklayin yeb ketmaymiz, chunki ular tanasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan virus va bakteriyalar bizni kasal qilishi hatto o‘ldirishi mumkin ekanligini yaxshi bilamiz. Baholanki, bu hayvon biz bilan bitta sayyorada yashaydi, shuning uchun uning tanasidagi viruslar qaysidir ko‘rinishda bizning immun tizimimizga tanish bo‘lishi va bu virusni yenga olishimiz mumkin bo‘lsa ham sog‘ligimiz uchun bunday qilmaymiz.

Shunday ekan, bizdan ko‘ra ancha aqlli bo‘lgani uchun yerga uchib kela olgan sivilizatsiya vakili buni bilmasligi mumkin? Butunlay boshqa sayyorada, butunlay boshqa turdagi viruslar uning organizmini o‘ldirishi mumkinligini bilmaydimi? Albatta biladi. Demak yerga uchib kelishi mumkin bo‘lgan mavjudotlar Xishnik kabi bo‘lishi mumkin emas.

Aqlli mavjudot tajovuzkor bo‘lmaydi.

Kimdir, insoniyatda har doim buni to‘xtatishga imkoni bo‘ladi deb o‘ylashi mumkin. Yo‘q, agar bu hodisalarga tezda chora ko‘rilmasa, sayyoradagi muzlarning kritik miqdordan ko‘proq qismi erib ketsa, kritik miqdordan ko'ra ko'proq o'rmon yong'inlari sodir bo'lsa yoki okean sathi kritik balandlikdan oshsa, bu hodisalar shu qadar kuchli zanjir reaksiyasi hosil qiladiki, undan keyin insoniyat bu zanjirni uzolmay qolishi mumkin.

Biz global iqlim o‘zgarishlarini his qilayotgan birinchi, va bu jarayonni to‘xtata oladigan oxirgi avlodmiz.

Vulcan - xayoliy sayyora. 1859-yil Merkuriy sayyorasida ham Urandagi kabi hisoblangan orbitadan og‘ishlar kuzatildi. Olimlar Quyosh va Merkuriy orasidagi yangi sayyora bor deb taxmin qilishdi va uni Vulcan deb nomlashdi. 1908-yilgacha olimlar tomonidan bu sayyorani topishga ko‘plab urinishlar bo‘ldi, lekin hech qanday sayyora topilmadi. 1915-yilga kelib, Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi Vulcan sayyorasi aslida mavjud emasligi va Merkuriy orbitasidagi og‘ish fazoning egilishi hisobiga bo‘layotgani ko‘rsatdi.

Nisbiylik nazariyasiga ko‘ra fazo bir tekis, yassi emas. Yulduzlar, sayyorlar kabi jismlar fazoni egilishiga olib keladi, xuddi yumshoq mebel ustiga biror jism qo‘yilganida uni egilib qolgani kabi. Hozir yer gravitatsiyasi sizni yerga tortib turgani yo‘q, yer gravitatsiyasi sizning tepangizdagi fazoni egmoqda, egilgan fazo esa sizni yerga bosib turibdi.

Nisbiylik nazariyasi Quyosh, fazoning egilishiga olib kelishini taxmin qiladi, agar shunday bo‘lsa, yulduzdan chiqayotgan nurlar quyosh yonidan o‘tganida egilib o‘tishi va bizga bu yulduz asl koordinatasidan boshqa joyda ko‘rinishi kerak. 1919-yilgi quyosh tutilish vaqtida nisbiylik nazariyasi tekshirildi va haqiqatdan kuzatilgan yulduz boshqa nuqtada ko‘rindi.

Xuddi shu usul yordamida yulduzning yerdan qancha uzoqlikda ekanligi o‘lchanadi. Ikki teleskop bir biridan uzoq masofaga qo‘yiladi (teleskoplar eksperimentdagi ko‘zlar o‘rnida) va yulduzga qaratiladi. Teleskoplar orasidagi masofa aniq, ikki teleskop natijalaridan og‘ish burchagi aniqlanadi va Parallax usuli orqali yulduzgacha bo‘lgan masofa topiladi.

Endi eksperimentni sizda 300 - 400 metr uzoqlikdagi jismga qo‘llab ko‘ring, ko‘rsatgich barmog‘ingiz har ikkala holda ham deyarli bir nuqtada turganini ko‘rasiz. Olimlar, yerdan juda uzoqdagi yulduzlarni kuzatishganida ham xuddi shu muammoga duch kelishadi. Buni ikki xil yechimi bor, o‘ta kichik burchaklarni ham o‘lchay oladigan uskuna yaratish yoki kuzatuv nuqtalar orasidagi masofani oshirish. Ikkinchi usul tanlandi. Lekin yerda ikki teleskopni ko‘pi bilan 12,000 kilometr (yer diametri) uzoqlikga joylash mumkin. Nima qilish kerak? Yer 365 kunda quyosh atrofida to‘liq bir marta aylanadi. Demak bitta yulduz tasviri 6 oy farq bilan olinsa, kuzatuv nuqtalari orasidagi masofa yer orbitasining diametri darajasida kattalashadi (yuqoridagi rasmda), taxminan 150 million kilometr, bu bizni o‘lchash imkoniyatlarimizni sezilarli darajada oshiradi.