BELLA books

​​Pyer Bul – "Maymunlar sayyorasi"

Bu kitobni ilmiy-fantastika ham, sarguzasht ham deyish mumkin. Voqealar olis kelajakda sodir boʻladi. Uch fazogir Yer sayyorasiga oʻxshash boshqa bir olamni izlab safarga chiqishadi. Koinotning qay bir burchidan shunday sayyorani topishadi. Iqlimi, tabiati aynan bir xil edi. Yuqoridan Yerdagi kabi shaharlarga ham koʻzlari tushadi. Shu bois bu sayyorada aqlli mavjudotlar ham yashaydi deb xulosa qiladilar.

Oʻrmon ichidan odam, aniqrogʻi sohibjamol bir qiz chiqib kelganida demak bu yerda ham odamlar bor ekan deb oʻylashadi. Faqat gap shundaki, qiz butkul yalangʻoch edi va bundan sira uyalmasdi, buni gʻoyatda tabiiy qabul qiladiganday koʻrinardi. Shuning bilan birga, uning koʻrinishi odam bilan bir xil boʻlsa-da oʻzini ongsiz va hurkak hayvonday tutardi.

Uch fazogir achchiq tajribalaridan soʻng, bu sayyoradagi odamlar sayyoraning xoʻjayini emasligini, ozuqa zanjirining quyi qismidagi ongsiz jonzotlar ekanligini bilib olishadi. Sayyoradagi yagona ongli tur faqat maymunlar boʻlib, ularning sivilizatsiyasi yerdagi insoniyat sivilizatsiyasi bilan bir xil edi.

Mana shu yoʻsinda voqealar tez va qiziqarli rivojlanadi. Syujetning qiziqarliligi keyinchalik kitob asosida film suratga olinishiga ham sabab boʻlgan. Kitob hajman kichik, oʻqish maroqli. Uning gʻoyasiga kelsak, oʻzimizni hayvonlar oʻrniga qoʻyib koʻrishga chaqiradi. Tibbiy, ilmiy tadqiqotlar bizda hayvonlar ustida olib boriladi. Ularga viruslar yuqtiriladi, qanday ta'sir qilishi, qanday oʻlishi kuzatiladi. Yangi dorilar sinab koʻriladi. Ermakka baliq, qush ovlanadi. Hayvonot bogʻlarida jonzotlar tomoshaga qoʻyiladi. Soʻyib yeyish uchun boylab boqiladi.

Bir soʻz bilan aytganda, biz hayvonlarni odam oʻrnida koʻrmaymiz, goʻyoki ular bilan xohlagancha muomala qilish mumkin. Maymunlar sayyorasida mana shularning bari odamlar ustida amalga oshiriladi. Ularni toʻda-toʻda holda ovlashadi, ermakka otib oʻldirishadi, ustlarida tajriba oʻtkazishadi, qafasga erkak va ayolini qoʻyib qoʻshilishni talab qilishadi, hayvonot bogʻlarida tomoshaga qoʻyishadi va hokazo.

Asar mana shu jihatdan hayvonlarga ham insoniy munosabatda boʻlishga chaqiradi. Oʻzimizga, insoniyatning yuziga koʻzgu tutadi. Qolaversa, sivilizatsiyamizni va kelajagimizni shubha ostiga oladi. Madaniy odam boʻlgan maʼqulmi yoki ibtidoiylik yaxshiroqmi degan savollarni qoʻyadi. Asar soʻngidagi kutilmagan yakun ham shunga ishora qiladi.

Kitob kelajak haqida yozilgani bilan uning asosi oʻtmishdan olingan. Chunki odam turi yer yuzida ikki yarim million yil davomida ozuqa zanjirining quyi qismidagi oʻrinni egallagan. Toki yetmish ming yil avval kognitiv inqilob yuz bergunigacha odamzod ongsiz edi. Xulosa qiladigan boʻlsak, muallif katta mavzularni nihoyatda sodda va yengil tarzda ifodalaydi, oʻquvchining vaqtini chogʻ oʻtkazishi bilan birga unda savollar paydo qila oladi.

@salimov_blogi