Bektosh Khatamov

Ҳозирги замонда олий маълумот керакми?

Мен ҳозир ҳам шу саволни бериб юрганларга жуда ҳайрон қоламан, масалан, мен олий маълумот керак эмас, олий маълумотсиз ҳам муваффақиятга эришса бўлади деган кўплаб ёшларни биламан, орадан беш-олти йил ўтиб учратиб қолсангиз, тайинли бир касбни эгалламаган ёки аниқ бир ишнинг бошини тутмаган бўлади, лекин яна сўрасангиз, олий маълумот керак эмас, усиз ҳам яшаса, бўлади, лекин…

Ҳа, олий маълумотсиз ҳам ишини топиб юрганлар кўп, лекин айнан уларнинг кўпчилигини айнан бир ҳунарнинг бошини тутган, улар аниқ бир ишининг тайини йўқ одамлар эмас, бу биринчи омил, иккинчиси, биз олий маълумот деганда фақат дипломни тушуниб қолганмиз, аслида эса олий маълумот бир касбни чуқурроқ эгаллаш учун, тўғрироғи илм олиш учун сарфланадиган вақт деб қарашимиз керак.

Аслида Андерс Эриксон тадқиқотларига асосланган ҳолда Малколм Гладуэлл ўзининг “Outliers” (“Ноёблар”) китобида айтган 10000 соат қоидаси ҳали ҳам ва ҳар замонда ишлайди, бир касб ёки ҳунарнинг устаси бўлиш учун сиз шунга 10 000 соат умрингизни сарфлашингиз керак, аслида агар чин дилдан бир касбни эгаллаш учун айтойдил ҳаракат қилсангиз, 4-6 йил вақт кетади, бу эса айнан олий маълумот олиш учун етадиган вақт ҳисобланади.

Энди агар сиз танлаган олийгоҳ дастурни шундай оқилона, ортиқча маълумотлардан ҳоли, назария ва амалиётни уйғун шаклда туза олса ва сизга фақатгина касбингизнинг устаси бўлиш учун етарлича билим ва илм бера олса, демак сиз тўғри олийгоҳ танлагансиз. Энди фақатгина тўғри олийгоҳ танлашнинг ўзи етарли эмас, балки ўша танлаган йўналишга ўзингиз ҳам қизиқишингиз, ўзингиз ҳам билимга ташна бўлишингиз талаб этилади.

Агар соҳанинг ўзи сизга қизиқ бўлмаса, ундан ҳам бир нима чиқиш қийин, баъзи инсонларнинг дипломни олгандан кейин таксичилик қилиб юрганини эшитиб қоламиз, менинг таҳлилларимга кўра ўша одамларнинг дипломли таксист бўлишига ҳам иккита асосий сабаб бор:

1. Тўғри соҳа танлаган, аммо олийгоҳга кириб ҳафсаласи пир бўлган, ўқиш айтгандек эмас, берилаётган маълумотлар эски, қизиқарсиз дарслар тўғри танланган соҳага қизиқишни йўқотиб юборган.

2. Тўғри олийгоҳ танланган, аммо тўғри соҳа танланмаган, яъни бола ўзининг қизиқишларига кўра эмас, балки жамият, атрофдагиларнинг босимига кўра соҳа танлаган, бунда ҳам катта хато келиб чиқади, ҳатто энг зўр профессорларнинг бераётган маълумоти ҳам қизиқарсиз бўлиб қолади, чунки соҳанинг ўзи қизиқ эмас.

Мана шу иккисини бирлаштира олганлар эса доимо ютуқда қолади.

@bektoshkhatamov

Ҳали давом этади.

Давлат раҳбари мулоқотда камбағалликни қисқартиришнинг энг самарали ечими таълим экани таъкидланди.

Шунинг учун кам таъминланган оилада ҳеч бўлмаганда битта фарзанд олий маълумотли бўлиши учун зарур шароитлар яратилади.

Эндиликда камбағал оиланинг фарзандига таълим кредити фоизсиз берилади, қўшимча грант ажратилади, контракт тўловининг бир қисми қоплаб берилади.

Яна бир янгилик – иқтидорли, билимга чанқоқ, лекин оғир оилавий шароити сабабли ўқиш имкониятига эга бўлмаган ёшларни хорижда ўқитиш бўйича янги тизим – “Ёрқин истеъдод” лойиҳаси жорий этилади.

Бунда ҳар бир маҳалладан ижтимоий ҳимояга муҳтож, билимга чанқоқ ёшлар саралаб олиниб, иқтидори аниқланади. Уларнинг салоҳиятига мос хорижий олийгоҳ танланиб, тайёргарлик курсларида ўқитилади.

Хорижда таълим олиб қайтган ёшлар Миллий кадрлар захирасига тўғридан-тўғри киритилади, улар давлат органларига танловсиз ишга олинади.

Ҳар йили саралашдан ўтган 1 минг нафар ёшлар дунёнинг “топ-100” олийгоҳларига юборилиб, ўқиш ва яшаш харажатлари қоплаб берилади.

P.S. Жуда яхши стратегик яхши қарорлар бўлмоқда.

@bektoshkhatamov

Таълимга пул тикадиган пайт келди.

Инсон учун она тили билан бирга хорижий тилларни билиш дунёга чиқишда жуда муҳим. Айниқса, тижоратда бунинг ўрни беқиёс.

Энди, хорижий тиллардан “С1” даражасига эга бўлган ёшлар ташаббус кўрсатиб, олис ва чекка ҳудудларда чет тилларига ихтисослашган ўқув марказларини очса, уларга 120 миллион сўмгача фоизсиз ссуда берилади.

Шунингдек, меҳнат бозорига тил биладиган ёшлар кириб келишини рағбатлантириш учун хусусий ўқув марказларида хорижий тилларни ўрганадиган ёшларга харажатлари “2+6” шаклида қоплаб берилади. Бунда ўқув харажатларининг дастлабки 2 ойи ўқувчиларнинг ўз маблағидан, қолган 6 ойи давлат ҳисобидан тўлаб берилади.

P.S. Ўзимни чимчилаб кўрдим, йўқ, туш эмас, бугунги хабарларнинг ўзи одамни шошириб қўймоқда. Ростан ҳам таълимга эътибор кучайиб бормоқда.

@bektoshkhatamov

Янги илм нимага ёрдам беради?

Ҳозир жуда бир ажойиб гап ўқиб қолдим: миядаги нейронлар бир хил иш бажариши орқали занглаши мумкин экан. Масалан, метал ҳам бир жойда туриши орқали занг ҳосил қилгани каби ҳар куни бир хил вазифаларни бажариш мияни туриб қолишига ва шу нарсага кўникишга мажбур қилар экан.

Мияни доимий креатив ва энергияга тўла ушлаб туриш учун йилига ҳеч бўлмаганда битта янги нарса ўрганишингиз керак экан. Масалан, ўзингиз сервис соҳасида ишласангиз, умуман соҳангизга оид бўлмаган бир ишни қилиб кўриш керак, дейлик хизмат кўрсатиш соҳасида нимадир ўрганиш ёки умуман бошқа нарса: масалан, расм чизишни ўрганиш.

Ҳа, бу ҳар доим ҳам ўхшамаслиги, айтилган натижани бермаслиги мумкин, аммо бу билан сиз мияни ижодкорликка чорлайсиз, уни энергияга тўйинтириб турасиз ва занглаб қолишининг олдини оласиз.

Мен ҳозир ўзимга қизиқ бир соҳага қўл урганман: бу туризм, яқинда авиачипталар, уларни сотиш механизмлари бўйича курсим бошланади, ьеш кун давомида ҳар куни 7-8 соат шу иш билан шуғулланаман. Мен яна ўзимизнинг талабалар билан бирга дарс машғулотларида қатнашаман.

Бу ўзи менга нима беради?

Биринчидан, юқорида айтганимдек мияни чархлаш, унга ижодкорлик масъулиятини юклаш.

Иккинчидан, соҳанинг ўзини ичидан ўрганиш унинг қаерида пул қилиш мумкинлигини тадбиркор сифатида билиб олишга имкон беради.

Учинчидан, агар бирор нарсани бошқармоқчи бўлсангиз, бирор соҳада бизнес қилмоқчи бўлсангиз, унинг паст-баланди ҳақида ҳеч бўлмаганда фундаментал билимга эга бўлишингиз керак.

Миянгиздек ижодкор ёрдамчи йўқ, унга бўйруқ бериш, занглаб қолишини олдини олиш масъулияти эса доимо сизда.

@bektoshkhatamov

Суиқасд фигурантларига суд ҳукми ўқилди.

Президент админстрациясининг собиқ мулозими Комил Алламжоновга уюштирилган суиқасдга оид жиноят иши доирасижа 10 нафар шахсга нисбатан суд жараёни якунланган ва бугун суд ҳукми эълон қилинган. Суд Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий судида бўлган.

Эълон қилинган суд ҳукмига мувофиқ

• Шуҳрат Расуловга 23 йил,
• Джавлан Юнусовга 18 йил 6 ой,
• Шохрух Ахмедовга 23 йил,
• Исмоил Жаҳонгировга 23 йил
• Дониёр Ташходжаевга 7 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Қолган 5 нафар судланувчига қилмишига мувофиқ равишда турли муддатларга озодликдан маҳрум қилиш жазолари тайинланди дея хабар бермоқда Олий суд матбуот хизмати.

@bektoshkhatamov

Ҳар нарсанинг ўз вақти бор.

Талабалик давримда дадам бир балиқ заводда ишлар эдилар, ҳамма жойда иш топиш қийин, ҳатто ташкилотлар ойлик беришга ҳам қийналишар, асосан ойликни асосан ўзлари ишлаб чиқарган маҳсулот билан беришар эди. Дадамга ҳам ойликни балиқ кўринишида беришибди.

Мен бу балиқни қандай сотиш мумкинлигини ва пулга айлантириш мумкинлигини кўп узоқ ўйламадим, пишириб уни поездга олиб чиқиб сотишни ўйладим. Балиқнинг килоси 200 сўмдан айланган, пишириши билан 250 сўмга айланган эди.

Вокзалга бордим Россияга кетадиган поездларнинг бирига чиқиб олдим, лекин балиқ сотишни эълон қилмадим, поезд юрди, тахминан икки соатча юргач балиқ сотишни бошладим, балиқнинг донасини 1500 дан, килосини эса 4500 сўмдан сота бошладим бир соат ичида ҳамма балиқни сотиб тугатдим.

Дадамнинг маош ўрнига берилган балиғи етти ойлик маош бўлиб қайтиб келди. Бу билан нима демоқчиман?

Тадбиркорликда энг муҳим нарса маҳсулот ёки хизматнинг вақтини тўғри танлай билиш ва сабр билан кута олиш ҳисобланади. Маҳсулотингиз қанчалик зўр бўлмасин унга бозор тайёр бўлмаса ёки бозор тайёр-у, сизнинг маҳсулотингиз етарли даражада тайёр бўлмаса, фойдадан қуруқ қолиш мумкин.

Вақтини кўтиш муҳим, вақтидан ўтказиб юбормаслик ҳам жуда муҳим. Шунинг учун тадбиркорликда сабрнинг ўрни жуда катта. Сабр таги сариқ олтин деб бекорга айтишмайди. Бир-икки кун ўтмай қолмайди, лекин асосийси вақтида бозорга кириш.

@bektoshkhatamov

Абдуқодир Ҳусанов тушмаган ўйинда Манчестер Сити Реал Мадридга 3:2 ҳисобида ютқизиб қўйди. Икки марта олдинда бораётган шаҳарликлар охирги 10 дақиқада гол ўтказиб қўйди, охирги гол эса Белленгем ва Винисиус тандемида ажойиб тарзда амалга оширилди.

Қироллик клубини кэмбэклар қироли десак ҳам бўлади.

P.S. Эрталаб ҳисоб нима бўлди экан деб қидирагилар учун қисқа маълумот.

@bektoshkhatamov

Бошқалар томонидан қилинган хатолар доимо жирканч туюлади, аммо худди шундай хатони ўзимиз қилсак, у бунчалик ёмон кўринмайди. Бошқаларнинг нуқсонлари ҳар доим бизнинг нуқсонларимиздан ёмонроқдек туюлади. Биз ўз хатоларимизни доимо оқлашимиз мумкин, аммо бошқаларникини тўлиқ ҳукм қиламиз.

Светлана Мерцалова
“Кўп йиллар кечикиб…”

@bektoshkhatamov

Сўраш.

Охирги бир неча йил ичида ўрганган энг яхши нарсам — бу сўраш.

Сўраш, қайта сўраш, аниқлаштириш. Агар тушунмасам, тушунгандай қилмаслик. Жавоб ноаниқ ёки мавҳум туюлса, мен қайта сўрайман. Менга тушунарсиз бўлган ҳар бир нарсани аниқлаштириб оламан.

Агар бешинчи мартада ҳам тушунмасам, олтинчи марта қайта сўрайман. Шу билан мен ўзимни ахмоқ ёки ночор ҳис қилмайман. Мен учун мулоқот натижаси муҳими, ўзимни ақлли қилиб кўрсатиш эмас.

Ўзбекларда бир мақол бор: йиғламаган болага сут йўқ дейишади, сизга нимадир керакми сўранг, нимагадир тушунмадингизми, сўранг.

@bektoshkhatamov

Протекционизм девори.

Бозорда рақобатдан қочадиган, фақат ўзининг товарини халқни қийнаб бўлса ҳам тиқиштирадиган тадбиркор қанча кўп бўлса, шунчалик коррупция ривожланади, халқ қашшоқлашади, ишчи ўрни яратаяпти, шунча одамнинг қора қозони қайнаб турибди деган гаплар аслида эртак.

Протекционизмдан фақатгина халқ қашшоқлашади, буни тушуниш учун ўзи кўп ақл ҳам талаб этилмайди, лекин протекционизмни ҳали ҳам дастаклаб келаётган сиёсатчиларнинг топган баҳоналари ҳам деярли бир хил, маҳаллий ишчи ўринларини сақлаб қолиш ва маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш.

Масалан, электромобил сотиб олишда утилизация йиғими дея маскаланаётган пул ҳам аслида халқнинг қашшоқлашишига хизмат қилади. Дейлик, электромобил олмоқчи бўлган магазинчи Ғайбулла ортиқча 5000 долларга қашшоқлашади, у сарфланган пулни ишлаб топиш учун кўпроқ вақт ва куч сарфлашга мажбур.

Аслида бу пулларни магазинчи Ғайбулладан мажбурлаб олиб қўйишди. Бўлиб ҳам утилизация йиғими бутун дунёда автомобил яроқсиз ҳолатга келиб тўлиқ йўқ қилиб юбориладиган ёки қисмларга ажратилиб қайта ишланадиган пайтда тўланади.

Лекин бизда янги автомобилни сотиб олгандан дарҳол тўлаш керак, у автомобилни утилизация қилиш давригача ҳали нечи йил бор? Нечта давр ўтиши керак? Бу саволлар ҳеч кимни қизиқтирмайди, ҳозир ва шу онда соққани босиш керак.

@bektoshkhatamov

Лидернинг вазифаси.

Ҳаммага маълум серферинг сув спорти ва у кўпинча тўлқинли океанда шуғулланиши керак бўлган спорт тури.

Бу спорт билан шуғуллансангиз, албатта сиз ҳўл бўласиз ва бу спортнинг бир қисми ҳисобланади.
Шу билан бирга, ёмғирда фақат ҳақиқий серферлар серф қила олади. Лидер, ўз ишининг устаси бўлган серферларгина ёмғирли ҳавода серф қилишади, уларнинг вазифаси ёмғирли ҳавода қолиб кетган ҳаваскор серферларга йўл кўрсатиб океандан олиб чиқиш.

Кўпинча улар тўлқинни бошқаришади ва тўғри йўналишни бошқа серферларга кўрсатиб беради.

Агар лойиҳангиз яхшилаш, тартибсизликни тартибга солиш, узилган алоқаларни боғлаш ва жамоа қуриш ҳақида бўлса, идеал шароитни кутишингиз керак эмас, ҳақиқий лидер айнан идеал бўлмаган шароитда жамоага йўл кўрсатади ва жамоани бошқаради.

Бузилган тизимлар айнан шунинг учун лидерга муҳтож – чунки улар бузилган. Бошқача қилиб айтганда жамоа лидерга энг кўп керак бўлган вақт – ёмғир ёғаётган вақт.

@bektoshkhatamov

Энг қўрқинчли танлов.

Инсон мияси доимо яшаб қолишга, яъни ўзи яшаб турган танани сақлаб қолиш учун ишлайди. Қандайдир хатар сезса, дарҳол танани тўхтатишга, бирор иш қилмасликка чорлайди. Бу ҳолатда тананинг бошқарувчиси мия эмас, кўпроқ қўрқув бўлади.

Ана шундай пайтда танлов қилишга тўғри келса, энг қўрқинчли танловни қабул қилинг, чунки мия бошқа иложи йўқ экан, ишлаш керак экан деб ўзини мажбурлашдан бошқа йўл топа олмайди. Бу эса сизнинг ўсишга, ривожланишга олиб келади.

@bektoshkhatamov

Бизнесда ҳикоянинг ўрни.

Биз сапиенс инсонлар доимо қандайдир ҳикояларга ишонишга мажбурмиз. Масалан, бир тўда чумоли бир миллион йил олдин нима иш қилган бўлса, ҳозир ҳам шу ишни қилади ёки бир тўда маймунлар бундан юз йил олдин ҳам ўрмонда яшаб банан ейиш билан шуғулланган бўлса, ҳозир ҳам худди ўша ишни бажаришади.

Бунга асосий сабаб эса инсонлар маълум бир ҳикоялар асосида ишбирлиги қила олишади ва бу ҳикоя асосида бирлашишнинг чек-чегараси йўқ. Ҳозирда дунёдаги энг ишончли, ҳамма ишонадиган ҳикоя бу пул ҳикояси, мана шу пул ҳикояси дунёдаги барча инсонларни бирлаштириб туради.

Пулдан кейинги ҳикоялар эса кўпроқ идеологик ҳикоялар ҳисобланади, бу дин, миллат, халқ, ватан, ҳуқуқ ва ҳокозолар бўлиши мумкин, лекин инсонлар қайси дин, қайси миллат, қайси халқ вакили бўлишидан қатъий назар пул ҳикоясига ишонишади, масалан, Исроилдаги бир яҳудий Саудия Арабистонидаги бир мусулмон билан дин масаласида келиша олмаслиги мумкин, аммо бир миллион АҚШ доллари билан бемалол ҳамкорлик қила олишади, бир-бири билан олди-сотди қила олади.

Энди бизнесда ҳикоялар қанчалик муҳим? Бизнесда ҳам инсонлар ўзаро ҳамкорлик қилиши, бир жамоа бўлиб ишлаши ва ўзаро бир мақсад сари интилиши учун пулдан ҳам муҳимроқ миссия керак, яъни инсонлар қандайдир идеологик ҳикоя атрофида бирлашишлари керак, ана шундаги иш унумдорлиги ошади, инсонлар қилаётган ишидан завқ ҳис қилишади. Нима учун ишга келишаётгани, бугун қандай вазифаларни бажариши ичдан ҳис этишади.

@bektoshkhatamov

Бизнесда қабила яратиш.

Ҳар қандай бизнес лидерга суянади. Бизнеснинг ўзи аслида инсонларни бир мақсад йўлида бирлаштирадиган қабила ҳисобланади, қайсидир қабилаларда меҳр-муҳаббат устун бўлса, қайсидир қабилаларда адоват ҳукм суради. Лидернинг асосий вазифаси мана шу қабила аъзоларини бир мақсад йўлида бирлаштира олиш ва бу мақсад йўлида қабиланинг ҳар бир аъзоси фойда олишига имконият яратиш ҳисобланади.

Фойда олиш деганда фақатгина пулни назарда тутмаяпман, чунки пул ишлаш одатий тусга айлангач инсон бошқа қийматларни қидиришни бошлайди, бу коллектив бирдамлик, коллектив дўстлик, инсонлар фақатгина моддий фойда оладиган жойдан жуда тез зерикишади, чунки инсон фитратида мансублик тушунчаси бор. Инсон ўзини у ёки бу қабиланинг аъзоси эканлигини, у ёки бу қабилага мансублигини ич-ичидан ҳис қилиши керак.

Баъзи бир қабилаларни фақатгина пул бирлаштириб туради, бундай қабилалар қийин шароитларда жуда тез тарқаб, йўқ бўлиб кетади, чунки бирлаштириб турувчи омил йўқ бўлган заҳоти қабила ҳам йўқ бўлишга маҳкум. Лидернинг вазифаси эса қабилада бирлаштириб турувчи омилларни кўпайтириш ва кучайтириш. Инсонлар орасидаги ўзаро алоқаларни мустаҳкамлаш, уларга фақатгина моддий ривожланиш учун эмас, балки маънавий ривожланиш учун ҳам имкониятлар ярата олиш лидернинг асосий вазифаси бўлиши керак.

Инсонлар ишга келаётганларида бугун яна ишшшшшш деб эмас, бугун янада катта мақсадларни амалга ошираман, бугун инсонларга янада кўпроқ фойдам тегади дея хурсандчилик билан ишга отланишса, иш соати тугаб қолганлигини ҳам сезмай қолишса, мажлислар эса худдики байрамдек ўтса, демак қабилада тўғри ривожланиш йўлида.

@bektoshkhatamov