Биз сиёсий миллатга дўнишимиз керак!
Дунё илмларида "миллат" ва "этнос" категориялари маънодошлик қовушиғидан чиқиб кетганига анча бўлган. Лекин бизда у ҳалиям худди Сталин замонларида ишлаб чиқилган "қолип"лар ичида қолиб кетаётир.
Бугун миллат ёки миллий давлат, дейилса, бошқалар кўнгли оғрийдигандек ноўнғай сезамиз ўзимизни.Лекин шу тўғрими? Бир неча ирқ ва этнос ҳамда диний эътиқодли жамоатлардан ташкил топган АҚШ жамиятини кўпмиллатли америкаликлар дейиш улар учун қанчалик тўғри? Ёки усмонлилар империясидан кейинги замонавий Туркия жамиятида ўша пайтда ҳам, ҳозир ҳам юздан ортиқ элатлар, турли маданият ва эътиқодлар компоненти бор эди.
Аммо шунга қарамай, улар ўз жамиятларини яхлит ҳолда Турк халқи, миллати (кўпмиллатли халқимиз эмас) сифатида ифода этади ва бундан ҳеч ким гина қилмайди. Бу, менимча, миллатнинг, жамиятнинг қурилиш концепцияси билан боғлиқ масала.
Бир ёш тадқиқотчи тўғри таъкидлаганидек, моҳиятан миллий давлат “сиёсий бирлик” маъносини англатадиган замонавий феномендир. У – ватандошлар бирлиги. У иттифоқ ҳам, муайян элатларга мансуб ёки диндошларнинг – муайян дин вакилларининг уюшмаси ҳам эмас. У муайян сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий мақсадлари бор ватандошлар қурган сиёсий иттифоқдир.
Айтмоқчиманки
, муаммолар илдизи миллий қурилиш борасидаги совет сиёсатига бориб тақалади. Советлар, айниқса, Ленин ва Сталин чоризм йиқилгандан кейинги неоимпериядан қўшиб олинган ҳудудлар ва халқларни бездирмаслик, чўчитиб юбормаслик ва ниҳоят янги ҳукумат олдинги мустабид монархиядан яхши эканлигини урғулаш учун "марказий миллат ва маданият" патернализмини мутлақ олдинга суришдан ҳийла ўзларини тийишган.
Улар "ўртоқ халқлар"нинг маданияти ва тилини тан олишга мажбур бўлган. Бугун сиёсий тилимизда кўп жаранглайдиган "кўпмиллатли халқимиз" деган гап ўша сиёсат меваси, менимча. Ҳатто, советларнинг яхлит миллат — совет кишиси концепциясига киришилган ўтган асрнинг 50-60 йилларида ҳам айни эҳтиёткорлик йўқолмаган: "кўпмиллатли" сифатловчиси сиёсий барометр сифатида кенг қўлланилинган.
Лекин бугун дунё ўзгарди. Империялар ва тамаддунларга қараш ҳам янгиланди.Биз маданиятлар қоришиб бораётган глобал дунёга кириб келдик. Айни дамда Миллий давлат ва миллат (этнос эмас) қуриш (конструкция) зеҳниятлар ва қадим қадриятлардан устунроқ аҳамият касб эта бошлади. Глобализм миллат сўзига кўпроқ маъно юклай бошлади. Ва ниҳоят, бугунга келиб кўп жамиятларда (айниқса, постсовет жамиятларида) кўпмиллатли калимаси радикал характер касб эта бошлади.
Яъни, бир мамлакат ватандошлари, бир жамият вакилларини этносларга (худди коммунистларга ўхшаб) ажратиб қараш, уларнинг бир-биридан фарқли ва ҳатто, зиддиятли этномиллий мафкура ва қарашларга эга эканлигини кўрсатиб тургандай.
Менинг назаримда, бугун бизда ҳам ўзбек миллати, халқи, деган сўз Ўзбекистондаги этноси, ирқи ва диний эътиқодидан қатъи назар барча ватандошларни ифодалаши керак.
"Кўпмиллатли халқимиз" деб оғиздан қўймайдиган ўзбек мафкурачилари, айниқса, ўзларини маънавий пир даражасида кўрадиган адиб акаларимиз ҳам энди шу гапларни тушунишлари керак бўлади.
Турли аймоққа, элатга ва ирққа тегишлилигимизни тинмай уқтиравериш маънавий жиҳатдан жамиятни бўлишгагини хизмат қилади. Аксинча бугун биз бир бўлишимиз, бирикишимиз, Ўзбекистонни бирдек азиз Ватан сифатида танишни ўрганишимиз керак.
@platformauzb