Bazar | Marketing blog

Feministlar PRdan foydalandimi yoki PR feminizmdan?

Bu savolni o‘qiboq, ko‘pchilik o‘zini tortib oladi. Chunki feminizm — gapirsang ayblanadigan, eʼtiroz bildirsang zo‘ravonlikka sherik bo‘ladigan mavzu. Lekin biz bugun bu masalaga boshqa burchakdan qaraymiz: PR nuqtai nazaridan. Ha yana bir gap. Men feminizmga zapuskdanda kuchli qarshiman.

PR — jamiyatda mustaqil fikr yaratish, ijobiy obraz shakllantirish, muammolarni konstruktiv hal qilish degani. Feminizm esa — ayollar huquqini himoya qilish niqobida, sal qoʻpol yoʻsinda tushintirganda o'txo'r kiyikka goʻsht yeyishni oʻrgatishga urinishdek gap.

Endi asosiy savolga o‘tamiz: kim kimdan foydalandi?

1. Feminizmning PR kampaniyaga aylanishi — 1960-yillar

1960-yillarda AQShda Second-wave feminism (Ikkinchi to‘lqin) boshlanadi. Bu davrda feministlar PRni qurolga aylantirishadi: plakatlar, protestlar, media chiqishlar... Ular ommaviy axborot vositalaridan faol foydalanishadi.

Betty Friedanning "The Feminine Mystique" kitobi — ayollar uy ishlaridan boshqani ham orzu qilishi mumkinligini ochiq aytgan PR materiali bo‘ldi. Bu kitob omma fikrini o‘zgartirdi.

Demak, bu bosqichda feministlar PRdan foydalandilar.

2. PR agentliklari feminizmni brendga aylantirishi — 2000-yillar

Aslini olganda bu oqim toʻlqini SSRda tarqalgan ham edi. Yani markazi Osiyoda(Oʻzbekiston) 1929-yilga kelib 10 000 ayol qizlar traktor haydashga oʻrgatilgan.
2000-yillarda feminizm yana moda bo‘la boshladi. Endi feministlar emas, PR agentliklari bu mavzuni sotadigan brendga aylantira boshlashdi.

Dove kompaniyasining Real Beauty kampaniyasi. U yerda ayollarning tabiiy go‘zalligi targ‘ib qilindi. "Sen ideal bo‘lishing shart emas, sen shunchaki o‘zing bo‘l" degan messej — aslida puxta PR strategiyasi edi. Bu reklama kampaniyasi haqida avval ham yozgan edim.

Yoki Barbie brendi. Ilgari faqat yupqa bel, uzun oyoq, silliq yuz brendi edi. Endi esa PR kampaniyalar orqali "scientist Barbie", "president Barbie", "Muslim Barbie" chiqardi. Ayollar ongiga: "Barbie ham senga o‘xshaydi" degan ijobiy obraz singdirildi. Qisqasi shu davrdan boshlab haqiqiy feministlar qoʻlida PR, qoʻgʻirchoq boʻlib qoldi.

Bu bosqichda PR feminizmdan foydalandi.

3. Kim ko‘proq yutdi?

Feministlar PR yordamida jamiyatda ovozga ega bo‘ldi, qonunlar o‘zgardi, jamiyat og‘riqli muammolar paydo bo'la boshladi.

PR sohasi esa feminizm orqali yangicha brendlar yaratdi, mijozlar ko‘paydi, g‘alati reklamalar qilishni oqlab oldi.

Yana bir qiziq narsa: bugungi kunda ko‘plab ayollar brendlari aynan PR va feminizm kesishmasida yaratilmoqda.

Endi savol tugʻilishi mumkin:
Agar feminizm bo‘lmaganida, PR bugungidek kreativ bo‘larmidi?
Yoki PR bo‘lmaganida, feminizm dunyoni o‘zgartira olarmidi?

Bu ikki kuch bir-birini o‘zaro kuchaytirgan. PR feminizmga megafon berdi. Ammo PR shunchaki PR. Unga Feminizm rang bergan yoʻq.

✅@ashinaqa_gaplar

Sevgini izlang!

Har kuni yuzlab kontent, reklama, ijtimoiy tarmoqlardagi millionlab mantiqsiz va mazmunli postlar orasida yashaymiz. Har bir bosilgan like, har bir copy (nusxalangan trend video)— natija uchun. Har bir mijoz “sotuv qancha bo‘ldi” deb so‘raydi. Har bir reja “qancha pul keltiradi” degan savol bilan boshlanadi.

Va siz— marketingchi, raqamlar dunyosida aylanib yurgan bir tentak, asta-sekin asosiy narsani yo‘qotib qo‘yayotganingizni sezmayapsiz.
Sevgi.

Marketingda sevgi nima?

Sevgi — bu rejangizda haqiqiy ma'no bo‘lishi. Sevgi — bu tunda uxlamay chiqishga sabab bo‘ladigan ruhiy olov.
Sevgi — bu pulli emas, prinsip asosida ishlagan loyihangiz. Uni kechasi bilan aniq va strategik jihatdan to'g'ri tuzishga harakat qilgan strategiyangiz.
Sevgi — bu kreklamangiz o‘xshamasa ham, “demak biroz o'zgartirish kerak” deyish.
Sevgi — bu mijozlarni o'zingiz kabi fikrlashga, oxir oqibat ular bilan oshna og'aynidek bo'lib ketishingiz.

Ba'zida yomon brief keladi.
Ba'zida mijoz “brending bu shunchaki logo-ku” deydi.
Ba'zida o‘zingiz ham “nimaga bularni qilyapman o‘zi?” deb qolasiz. Lekin yuragingizda haligacha har bir reklamani san’at darajasiga olib chiqmoqchi bo‘lsangiz — demak hali sevgini yo‘qotmagansiz.

Ko‘p odamlar buni noto‘g‘ri tushunadi. Ular “sevgini izlash”ni romantika, kimnidir qo'lidan ushlab bog'da aylanish deb o'ylaydi. Lekin bu noto‘g‘ri.
Sevgi — bu energiya. Pul yo‘q paytda ham ishlashga sabab bo‘ladigan kuch. Tanqid bo‘lsa ham “keyingi safar zo‘rroq bo‘ladi” deya davom etish uchun tug'iladigan motivatsiya.

O‘zingiz o‘ylab ko‘ring:
Eng ko‘p sotuv qilgan loyihangizmi sizni eslab qolishganmi?
Yoki eng ko‘p qalbingizdan chiqqan — kursda berilmagan ma'lumotlarni 700 dan ortiq odamlarga bepul ulashishingizmi?

Bugun o‘zingizdan so‘rang:
Men qilyotgan ishlarimni yaxshi ko‘ramanmi?
Men har kuni KPI orqasida quvib, ichki ishtiyoqimni o‘ldirayapmanmi?
Meni “marketingchi” yoki "PRchi emas", “top darajadiga mutaxassis” sifatida tanishadimi?

Agar “ha” degan javoblar bo'lmasa — vaqt keldi: Sevgini yana izlash kerak. Toki topmaguningizgacha,oradan 30 yil o'tsa ham.

Yana bir bor o‘sha hayajonni toping.
Yana bir bor “zerikdim” deganingizda ham, o‘zingizni post yozayotgan, target qilayotgan yoki dizayn bilan shug'ullanyotgan xolatda toping. Yana bir bor shunchaki loyihaga emas, maqsadga ishlashni boshlang. Yana bir bor nafaqat bozordagi raqobatchilaringizdan emas orzulardan o'zib ketishni maqsad qiling.

✅@ashinaqa_gaplar

Telegramda 25 million auditoriya borligini va reklama qilish "tekin"ligini bilasizmi?

Agar siz targetolog bo'lsangiz, bu aynan siz uchun

Facebook va Instagram qimmatlashayotgan bir paytda, Telegram arzonroq bo‘lishi mumkin!

Agar sizda quyidagi muammolar bo‘lsa:

❌ Telegram’da katta auditoriya borligini bilasiz, lekin qanday ishlashni bilmayapsiz

❌ Facebook va Instagram reklamalarining narxi oshib ketgan

❌ Konkurentlaringizga reklama berish strategiyasini tushunmayapsiz

❌ Telegram orqali ham daromadni oshirishni xohlaysiz

❌ Qo'shimcha daromad qilishni ham xohlaysiz, lekin qayerdan qilishni bilmaysiz

Suxbatda ishtirok etish uchun quyida ma'lumotlaringizni qoldiring

https://forms.gle/ckpHJwvjjmEubZPG6
https://forms.gle/ckpHJwvjjmEubZPG6
https://forms.gle/ckpHJwvjjmEubZPG6
https://forms.gle/ckpHJwvjjmEubZPG6

Haqiqatni yashirib boʻlmaydi!

Bugun Instagramda, Telegramda, hatto ko‘chadagi bannerlarda ham “zapusk” degan so‘zga ko‘zingiz tushadi. Bilaman sal oshirib yubordim. Toʻgʻri bannerlarda zapusk degan boʻlim yoʻq. Biroq:
“40 kunda 1000$”, “Mening o‘quvchim 1 oyda BMW oldi”, “Sotuvni portlatuvchi formula” degan iborali kontentlar deyarli har kuni oldimizdan chiqayapti.

Shunaqa gaplar aytiladiki, ularni eshitgan odam o‘zini cho‘lda suv ko‘rgan odamdek his qiladi.
Ammo shu suv aslida sarob bo‘lsa-chi?

Zapusk — bu bir martalik yondashuv.
Ko‘p hollarda u emotsiyalarni ekspluatatsiya qilish orqali ishlaydi. Yolg‘on orzular, “qaynoq” chegirmalar, sunʼiy yaratilgan taqchillik... Bu strategiyalarning zararli tomoni — insonni o‘ylashdan to‘xtatadi. Siz balki buni ichidadirsiz. Ammo shu kursni oʻzingizga tavsiya qila olasizmi?

“Haqiqatni bilasiz va haqiqatgina sizni ozod qiladi.”

(Injil, Yuhanno 8:32)

Ammo zapusklar haqiqatni emas, odatda illiuziya sotadi. Bilaman bu postni chiqarish men uchun zarur emas. Men uchun zarur narsa, bugungi analizni biznes egasiga topshirib, pulimni olish. Ammo nega?

“Oxirgisi qoldi!”, “Bu imkoniyat boshqa bo‘lmaydi!” degan gaplar ortida ko‘p hollarda bir narsa yashiriladi: mahalliy mahsulot, past sifat, yoki umuman samarasiz xizmat.

“Vayl(2 xil maʼnoda: vayl - voy boʻlsin, doʻzax maʼnosida) bo'lsin o'lchovdan urib qoluvchilarga.
Va agar odamlarga o‘lchab yoki tortib bеrsalar, kamaytirarlar.Ana shular, albatta, qayta tiriltirilishlarini o‘ylamaydilarmi?”

(Qur’on, Al-Mutaffifin surasi, 1-3- oyatlar)

Bugun marketing kuchli bo‘lishi kerak, ammo u halol bo‘lishi shart.
Emotsiya orqali sotish — kuchli usul. Ammo tarafi bor! Ishonchchi? Ishonchni yo‘qotsa, keyin sizga kim quloq soladi?

Haqiqatni bir marta yashirgan odam, uni doim yashirishga majbur bo‘ladi.
Lekin...

“Haqiqat osmonda charaqlab turadi. Uni bulut bilan yopish mumkin, lekin quyosh baribir chiqadi.”

Shu sabab, brend qurayotgan bo‘lsangiz:

— Birinchi pulni emas, birinchi ishonchni qozoning.
— Avval ustoz bo‘ling, keyin soting.
— Va eng muhimi, haqiqatni tanlang — u sekin yuradi, lekin yetib keladi. Bilaman biroz *Konfutsiycha fikr bildirdim. Ammo vijdonan ishlang!

✅@ashinaqa_gaplar

Uy-joy sotishda nega “zapusk” qilib bo‘lmaydi?

O'ylashim bo'yicha 2025-yil zapusk yanada ildiz otdi. Avvalgi aytganimdek: zapuskni bir martalikdan ko'ra davomlisi har 2 tarafga ham manfaatli va foydali hisoblanadi. Ammo bugun gaplashadigan mavzuyimiz, "Nimaga uy-joy biznesida zapusk qilib bo'lmaydi?" va uning salbiy oqibatlari haqida 1 ta post orqali tushuntirishga harakat qilaman.

Agar biznes ochayotgan odamdan:
— Nima biznes qilmoqchisan? — deb so‘rasangiz,
— Odamlarga ko'proq foydam tegsin(kamdan-kami "soqqa uchun qilyapman deb tan oladi)— degan javobni eshitishingiz mumkin.

Lekin bu so‘z to‘g‘ri emas. Uy sotish — “zapusk” qilib, 15 kunlik progrev bilan qizdirib, 1 kunda kassani yopib bo‘ladigan biznes emas. Bu mahsulot emas, bu xizmat. Sabablari ham yetarlicha. Agar buni chindan tushunmasa manimcha u odam "antimarketer" hisoblanadi.

1. Uy-joy oldi-sotdisi zapuskka emas

Zapusk qonun qoidalari odatda quydagi talablarga mos bo'lishi kerak:

- Shoshilinchlik (limited offer)
- Tugaydigan mahsulot
- Marketing orqali ma'lum darajada emotsiyalar bilan o'ynashib sotish (masalan, “bugun olmasangiz, ertaga narx oshadi”)

Uylarni odatda baribir ham mijozlar darrov oladigan darajada tayyor bo‘lmaydi. Ular uzoq o‘ylaydi, oila bilan maslahatlashadi, moliyaviy masalasini hal qiladi. Shuning uchun bir kunda yoki bir haftada zapusk qilib, katta sotuv kutish mantiqsiz. Bu xuddi baseynga qarmoq tashlash. Chunki o'ylab qarang.

2. Mijozlar segmenti boshqa bo'lishi mumkin

Trening, onlayn kurs yoki kiyim-kechak kabi mahsulotlarni sotib olish oson kechadi. Mijozlar impuls bilan qaror qiladi, kam pul sarflaydi va risk past bo‘ladi. Uy-joy esa odamlar uchun eng katta moliyaviy qarorlardan biri. aytaylik ba'zilar puli bo'lmagani uchun olsa, boshqalari cho'ntagiga qarab olishadi. Ular uni 5-10 yil o‘ylashi, pul yig'ishi mumkin. Masalan, O‘zbekistonning uy olishga doir statistikasi:

- O‘rta hol oila uy olish uchun 3-5 yil jamg‘aradi. Ammo ularning oilik daromadi, oilada kimlar ishlashigacha hisob-kitob qilish kerak.
- Mijozlarning 80% bank kreditiga ishonib uy oladi yoki zapuskka yozilishi mumkin.
- 1 kishi uy tanlashga 6 oydan 1 yilgacha vaqt sarflaydi. Ba'zan bu undan ham cho'zilishi mumkin.

Bunday holatda “zapusk” 100% ishlamaydi. Reklama berib, 15 kunda uy sotib oluvchi odamni “qizdirib”, sotib olishga ko'ndirish qiyin masala. Tag'in huquqiy taraflari ham bor. Sababi agarda ma'lum bir sabablarga ko'ra uy egasiga bormasa qonuniy tarafdan ancha katta muammolar tug'dirishi mumkin. Misol uchun O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 168- moddasiga ko'ra: Aldash yoki ishonchni suiiste'mol qilish yo'li bilan mulk yoki mulkiy huquqni qo'lga kiritish jinoyatiga katta miqdordagi yoki uyushgan guruh tarkibida sodir etilgan bo'lsa - yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi qo'llaniladi. Bu hali xolvasi

3. Strategiyani o'zgartirish kerak

Agar uy sotishda “zapusk” qilib bo'lmasa, nima qilish kerak?
Brendga ishonch yaratish
— Mijoz bugun sotib olmasa ham, keyinroq baribir eslashi kerak.
— Sifat, ishonch va mijozlar tajribasi muhim.

Uzoq muddatli kontent strategiya
— Blog yuritish (masalan, uy olishdagi muhim maslahatlar)
— Video review (haqiqiy mijozlar sharhlari)
— Telegram orqali xabarlashib turish

Soft sell strategiya
— Sotishga harakat qilishdan ko‘ra, mijozga “nima muammo bor?” deb savol berish kerak
— Yechim taklif qilish, shoshilinch sotuvga majburlamaslik ham mijozda sizga nisbatan ishonchni, keyinchalik sizdan uy olishni ta'minlab berishi mumkin.

Aytaylik uy loyihasi bo'yicha zapusk qildingiz hech o'ylab ko'rganmisiz, o'xshamasa nima bo'ladi?
1. Sherik sifatida siz ham kirib ketishingiz mumkin.
2. Zararni qoplab berishingiz ham kerak.
3. Marketing sohasiga qaytib kirmaysiz.

Shu sababli ham ko'proq hisobini, keyinchalikka ham taqdiringizga ta'sir qilishini o'ylab ish qilganingiz ma'qul.

✅@ashinaqa_gaplar

Edvard Bernays — PR otasi yoki buyuk yolgʻonchi?

Agar bugungi kunda koʻplab narsalar marketing va PR orqali sotilayotgan bo‘lsa, bunga sabab – Edvard Bernays. U PRning otasi deb tan olinadi. Lekin u shunchaki reklama yoki obro‘ oshirish bilan shug‘ullanmagan, balki odamlarning ongiga ta’sir qilishni ilmiy darajaga olib chiqqan.

Hamma PRchilar Bernaysni hurmat qiladi(mendan tashqari), lekin uning uslublari axloqiy chegaralarni kesib o‘tgan. Bu safar u qanday qilib odamlarni o‘z xohishiga qarshi harakat qilishga majburlagani va PR tarixidagi eng jirkanch ishlarni bajarganini postda yozib ketaman.

1. Ayollarga sigaret chekishni “ozodlik” sifatida koʻrsatish

1920-yillarda ayollarning sigaret chekishini yomon ko‘rishardi. Chekish erkaklarga xos bo‘lgan odat edi. Lekin sigaret ishlab chiqaruvchi kompaniyalar ayollarga ham mahsulot sotmoqchi bo‘ldi. Ammo bu faqat ularning qoʻlidan kelmasdi. Va Bernaysni oldiga kelishdi.

Bernays nima qildi? Feminizm harakatidan foydalanib, ayollarni chekishga undadi.

U ayollarga sigaretni “Ozodlik mash’alasi” (Torches of Freedom) deb nomladi.

1929-yilda Nyu-Yorkdagi bayramda bir guruh ayollarni ko‘chaga olib chiqdi va hamma oldida sigaret yoqib, “biz erkaklar bilan tengmiz” deyishdi. Bu ozodlik mashʼalasidan koʻra "Feminizm mashʼalasi" boʻlib xizmat qildi.

Bu hodisa gazetalar va jurnallarda katta PR hodisasiga aylandi va natijada ayollar orasida chekish 200% ga oshdi!

Bugun ham ayollar va qizlar sigaret chekishni "zamonaviylik" deb o‘ylashadi. Aslida, bu Bernaysning 100 yil oldin boshlangan manipulatsiya mevasi edi.

2. Amerika anʼanasi shakillanishi

Bugun Amerikada nonushta deganda – cho‘chqa go‘shti va tuxum tasavvur qilinadi. Lekin 1920-yillarda amerikaliklar nonushtaga yengil yeguliklarni afzal ko‘rishgan. Buni Ustozationni "Propaganda 2" kontentidan ham koʻrishingiz mumkin. Cho‘chqa go‘shti sotuvchi kompaniyalar esa bu vaziyatni o‘zgartirishni istab qolishdi.

Bernays bu masalani psixologik urush darajasiga olib chiqdi:

U minglab shifokorlarga “sog‘lom nonushta” haqida so‘rovnoma jo‘natdi. 4500 shifokor “ko‘proq protein(kuchliroq, uglerodlarga boy) iste’mol qilish kerak” degan fikrni ma’qulladi.

Shundan keyin Bernays bu natijalarni ommaviy axborot vositalarida tarqatishni boshladi.

Natijada odamlar cho‘chqa go‘shti va tuxumni nonushta deb qabul qila boshladi. Bugun AQShda har kuni 270 million dona tuxum iste’mol qilinadi!

Aslida, bu odamlarning sog‘liq uchun emas, biznes uchun yo‘naltirilgan qasddan o‘zgartirilgan odat hisoblanadi. Bu ham PR ni nojoʻya ishlatish oqibati hisoblanadi.

3. Ommaviy axborot vositalari orqali manipulyatsiya

Bugungi kunda ham OAV odatda haqiqatni emas, odamlar ishonishini istagan narsalarni chiqarishadi. Bu ham Bernaysning ixtirosi. U “ommaviy axborot vositalari – odamlar ongini boshqarish vositasi” deb qaragan. Masalan:

— U kompaniyalar va davlatlar buyurtmasiga asosan yangiliklarni “to‘g‘ri” tarafdan yoritish usulini ishlab chiqdi.
— Jurnalistlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qilish usulini o‘rgatdi.
— Muayyan brendlar yoki siyosatchilarni “yashirin va ijobiy reklama”si orqali ommaga mashhur qilib ko‘rsatdi.

PR shunchaki ommani eʼtiborini tortish emas. Boshqarish! Misol uchun mayli biroz qoʻpol yoʻsinda boʻlsin: Yalongʻoch yurish tabiiy xolat deyilsa va bunga PR ishlatilsa hech oʻylab koʻrganmisiz?

4. Eron hukumatini ag‘darib tashlagan PR kampaniyasi

1950-yillarda Bernays PR sohasidan tashqariga chiqib, butun bir davlatni qulatuvchi operatsiyaga rahbarlik qildi.

Eron bosh vaziri Muhammad Musaddiq o‘zining neft sanoatini milliylashtirishga qaror qildi. Bu AQSh va Britaniya kompaniyalariga zarar keltirdi. Bernays omma fikrini o‘zgartirish uchun ommaviy axborot vositalari orqali Musaddiqni “kommunist” sifatida ko‘rsatib, Eronda norozilik uyg‘otdi. Natijada 1953-yilda Eron hukumati ag‘darildi va AQShga sodiq rejim o‘rnatildi.

Ps: Men nimaga koʻpgina postlarda "PR kerak" deb gap boshlashimni sababi ham shunda. Biz bundan foydalanishimiz mumkin.

✅@ashinaqa_gaplar

Dunyodagi eng yaxshisi bo‘l. O‘zing qilayotgan ishni qayta-qayta takomillashtir, toki bu haqiqatga aylanguncha.

↓

Tez boyib ketish sxemalari yo‘q. Bular shunchaki birovning sendan foyda topish usuli.

↓

Maxsus bilimni leverage bilan qo‘llagan holda harakat qil. Oxir-oqibat, o‘z mehnatingga yarasha mukofot olasan.

↓

Boy bo‘lganingda, aslida izlaganing bu emasligini tushunasan. Lekin bu – boshqa kunning mavzusi.

@jumanovblog