Радикализм нима?
Бу – инсон ёки гуруҳ (партия)нинг мавжуд ижтимоий, сиёсий ва маданий ҳолатни тубдан ва муросасиз ўзгартиришга интилишидан иборат позициясидир .
Радикализм сўзи лотинча "илдиз" маъносини англатадиган сўздан олинган. Шунингдек, ушбу ҳодиса ижтимоий-сиёсий арбоблар ва бошқа жамият субъектларининг мавжуд давлат тузумини тубдан, бутунлай ўзгартириш истаги билан тавсифланади.
Бу феномен кўпинча инқирозли, ўтиш даврларида кенг тарқалади, чунки бундай пайтларда жамият ёки унинг айрим табақалари, қатламлари ва гуруҳларининг мавжудлиги, анъаналар ва одатий ҳаёт тарзига таҳдид туғдиради. "Ушбу атама сиёсий ёки бошқа қарашларни уларнинг охирги мантиқий ва амалий хулосаларигача етказишга интилиш, ҳеч қандай муросага келмаслик" деган маънони англатади.
Бироқ, радикализм доимо мавжуд тузумни ўзгартириш учун кескин усулларни қўлламайди. "Мўътадил" радикализм ўзгаришлар жараёнида зўравонликни қўллаш имкониятини инкор этмаса-да, кўпроқ инсонпарвар усулларни қўллашга мойилдир. Радикализм радикал бўлмаган усулларни қўллаши зиддиятли эмас, чунки у эришмоқчи бўлган натижа барибир туб ўзгаришларни ўз ичига олади.
Радикализм турлари
Барча радикал қарашлар умумий иккита турга бўлинади – ўнг ва чап радикализмга . Улар ўз ичида бир-биридан айрим жиҳатлари билан фарқ қилувчи, бироқ умумий йўналишга эга бўлган кўплаб турларга бўлинади.
Ўнг радикализм
Ўта ўнглар
Кристофер Кантуэлл [инг.] (шунингдек, «Йиғлаётган нацист» номи билан танилган), «Radical Agenda» муаллифи, «Бирлашган ўнглар» маршида иштирок этган, 2017.
Ўнг радикализмнинг асосий мақсади, парадоксал туюлса-да, жамиятнинг муайян анъанавий, архаик тузумига қайтишга интилишдир. Бироқ, оддий консерваторлар билан ўнг радикалларни чалкаштириш керак эмас, улар алоҳида ном — архаистлар деб аталади. Агар консерваторлар мавжуд тузумни сақлаб қолишга ҳаракат қилсалар, архаистлар мавжуд тизимни тубдан ўзгартириб, ўтмишдаги анъанавий (қадимчилик) тартибини тиклашни мақсад қиладилар.
Архаизм ва консерватизм ўртасидаги яна бир фарқ шундаки, консерваторлар жамиятдаги ўзгаришларнинг олдини олишга ҳаракат қилса, архаистлар эса аксинча, мавжуд ижтимоий-сиёсий тузумни реформация ёки контрреформация орқали ўзгартириш тарафдори ҳисобланади
Сўл радикализм
Ўта сўллар
Сўл радикаллар ўз қарашларида ўнг радикалларга тўла зиддир. Агар ўнг радикаллар мавжуд тузумни буткул ўзгартириб, анъанавий, кўпинча дин катта роль ўйнайдиган жамиятга қайтиш тарафдори бўлса (диний экстремизм), сўл радикаллар эса тамоман янги, тарихда мавжуд бўлмаган тузумни яратиш тарафдоридир.
Айнан шу сабабли сўл радикализм йўналишлари кўп ва хилма-хил, чунки уларнинг идеал жамият тўғрисидаги тасаввурлари олдинги тажрибаларга асосланмаган. Ҳар қандай радикализм каби, сўл радикализм ҳам мўътадил ва экстремистик шаклларга бўлинади, охиргиси баъзи олимлар томонидан «лефтизм» хам деб аталади.
Фарқлаш чизиғини кўпинча радикаллар томонидан таклиф қилинаётган ўзгариш усуллари орқали белгилашади. Масалан, айрим тадқиқотчилар анархизм ва унинг турли йўналишларини, жумладан, марксизмни янада радикалроқ альтернатива сифатида, лефтизмга киритадилар.