EMBOLIYA

Emboliya – qon oqimi bilan harakatlanadigan va tomirlarni to‘sib qo‘yishi mumkin bo‘lgan har qanday jismoniy zarrachalarning (embol) qon aylanishiga tushishi natijasida yuzaga keladigan patologik jarayon. Klinik jihatdan emboliya o‘pka, miya, yurak, ichki a’zolar va periferik arteriyalarni zararlashi bilan ifodalanadi.

Quyida bu jarayon haqida batafsil o‘qishingiz mumkin: 👇

🫥 Etiologik tasnifi:

1. Tromboemboliya – eng keng tarqalgan emboliya shakli bo‘lib, tromblarning qon oqimi bilan ko‘chib, boshqa tomirlarni to‘sib qo‘yishi natijasida yuzaga keladi. Masalan, o‘pka arteriyasi tromboemboliyasi (ТЭЛА) va miya arteriyalari tromboembolik insulti.

2. Yog‘li emboliya – yog‘ to‘qimalari yoki suyak iligidan ajralgan yog‘ tomchilari qon oqimiga tushib, kapillyarlar va arteriyalarni to‘sib qo‘yishi natijasida rivojlanadi. Bu asosan uzun suyaklarning sinishida kuzatiladi.

3. Havo emboliyasi – vena yoki arteriya tizimiga ko‘p miqdorda havo tushishi natijasida yuzaga keladi. U asosan jarrohlik amaliyoti yoki markaziy venoz kateterizatsiya natijasida rivojlanadi.

4. Gaz emboliyasi – dekompression kasallikda (keskin bosim o‘zgarishlari natijasida) azot yoki boshqa gaz pufakchalari qon oqimiga tushishi natijasida yuzaga keladi.

5. Septik emboliya – infeksiyalangan embolning qon oqimi orqali tarqalishi va boshqa a’zolarda yiringli o‘choqlar hosil qilishi. Endokardit yoki sepsis fonida rivojlanadi.

6. Amniotik suyuqlik emboliyasi – tug‘ruq jarayonida amniotik suyuqlikning onaning qon aylanish yo‘liga tushishi natijasida yuzaga keladigan og‘ir patologik holat.

⚙️ Patogenezi:

1. Embol hosil bo‘lishi – embol manbai shakllanadi (tromb, yog‘ hujayralari yoki havo pufakchalari).

2. Embolning qon oqimiga tushishi va tashilishi – embol qon aylanish yo‘li orqali harakatlanadi va o‘zining diametriga mos kelmaydigan torroq tomirga yetib borib to‘xtaydi.

3. Tomir obstruksiyasi va gemodinamik o‘zgarishlar – embol tomonidan to‘silgan tomir qon bilan ta’minlayotgan a’zoda ishemiya yoki infarkt yuzaga kelishi mumkin.

4. Mahalliy yoki tizimli reaksiya – embol sababli to‘qimalarga yetarli kislorod yetib bormasligi, bu esa nekroz yoki yallig‘lanish jarayonlarini rivojlantirishi mumkin.

Misol uchun, o‘pka arteriyasi tromboemboliyasi (ТЭЛА)da o‘pka arteriyasi shoxlari tromb bilan to‘silib, o‘pka perfuziyasi buziladi. Bu esa o‘tkir nafas yetishmovchiligi va yurak faoliyatining og‘ir buzilishlariga olib kelishi mumkin.

🎲 Klinik belgilari:

Emboliyaning klinik ko‘rinishi uning joylashgan joyiga va ta’sirlangan to‘qimalarning hayotiy muhimligiga bog‘liq.

• O‘pka emboliyasi – to‘satdan nafas siqishi, ko‘krak qafasida og‘riq, taxikardiya, sianoz, arterial gipoksiya va kollaps.

• Miya emboliyasi (insult) – kuchli bosh og‘rig‘i, falajlik, nutq buzilishi, ongni yo‘qotish.

• Koronar arteriya emboliyasi – to‘satdan boshlanadigan stenokardiya yoki miokard infarkti simptomlari.

• Ichki a’zolar emboliyasi – ichki a’zolar infarktiga sabab bo‘lishi mumkin (masalan, mezenterial emboliya ichak gangrenasi bilan kechadi).

• Periferik emboliya – oyoq yoki qo‘llarda keskin og‘riq, sovuqlik, pulsatsiya yo‘qolishi va nekroz rivojlanishi.

🫥 Diagnostikasi:

1. Klinik baholash

2. Laborator testlar (D-dimer)

3. Vizual tekshiruvlar (angiografiya, ExoKG, UTT-Doppler, serebral MRT va KT)

🔴 Davolash:

1. Antikoagulyant terapiya (varfarin, geparin, enoksiparin va h.k.)

2. Trombolitik terapiya – (og‘ir holatlarda alteplaza yoki streptokinaza kabi preparatlar)

3. Embolektomiya

4. Bemorni giperbarik kislorod kamerasiga joylashtirish (havo emboliyasida)

5. Amniotik suyuqlik emboliyasida – simptomatik va reanimatsion choralar.

Emboliyaning har qanday shakli hayot uchun xavfli bo‘lishi mumkin. Shu sababli, uning patofiziologiyasi, klinik belgilari va zamonaviy davolash usullarini chuqur tushunish shifokorlar uchun zarur bilimlardan biridir.

━━━━━━━━━━━━━━━━━━━
@TIBBIY_LUGAT - tibbiyotga oid atamalarning izohli baza-kanali!