PSIXODIAGNOSTIKA

Tashxis amaliyoti mavjud bo’lgan sohalarda, xususan psixologiya va tibbiyotda, differensial diagnostika tushunchasi mavjud. Ushbu tushuncha, diagnostik faoliyatni yanada aniqroq va simptomlari bir-biriga o’xshash bo’lgan turli holat, o’zgarish, buzilish va kasalliklarni farqlash jarayonini ifoda etadi.

▫️PSIXOLOGIYADA DIFFERENSIAL DIAGNOSTIKA JARAYONI

Psixologiyada differensial diagnostika — bu turli ruhiy yoki psixologik buzilishlar o‘xshash simptomlarga ega bo‘lganda, to‘g‘ri tashxisni aniqlash uchun amalga oshiriladigan tahliliy jarayon. Mazkur jarayonning asosiy maqsadi – bemor yoki mijozdagi simptomlar majmuasiga eng mos keladigan buzilishni (yoki bir nechtasini) aniq ajratib olish, shu bilan birga shunga o‘xshash simptomlarni keltirib chiqaradigan boshqa ehtimoliy psixologik yoki psixiatriya kasalliklarini bosqichma-bosqich inkor etish yoki tasdiqlashdan iborat.

➕ Misol uchun:

➡️ 1. Depressiya va kayfiyatning qisqa muddatli oʻzgarishlari
Oʻxshash belgilari:
· Ikkala holatda ham odamning kayfiyati pasaygan boʻladi.
· Mijozlar odatda umumiy qiziqish va motivatsiyaning pasayishini his qilishadi.
· Ikkala holat ham odamni kundalik hayotga qiziqishni yoʻqotishiga olib kelishi mumkin.

➡️ 2. Travmadan keyingi stress va tashvish buzilishlari
Oʻxshash belgilari:
· Ikkala holat ham bezovtalik va ortiqcha xavotir bilan bogʻliq.
· Uyqu muammolari va konsentratsiyani yoʻqotish bu holatlarda keng tarqalgan.
· Travma va tashvish buzilishlari ikkalasi ham odamning ijtimoiy hayotiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin.

➡️ 3. Shizofreniya va chegaradagi shaxsiyat buzilishi (BPD)
Oʻxshash belgilari:
· Ikkala holatda ham kuchli hissiy oʻzgarishlar va ijtimoiy munosabatlarda qiyinchiliklar kuzatiladi.
· Notoʻgʻri idrok va reallikdan uzoqlashish shizofreniya va BPDda boʻlishi mumkin.
· Oʻziga zarar yetkazish tendensiyalari ikki holatda ham uchrashi mumkin.

➡️ 4. Panika va yurak kasalliklari
Oʻxshash belgilari:
· Ikkala holatda ham yurak urishi tezlashishi, nafas olish qiyinlashishi va koʻkrakdagi noqulaylik hissi mavjud boʻladi.
· Mijoz panik ataka va yurak kasalliklarida ham oʻlim qoʻrquvini boshdan kechirishlari mumkin.
· Panik atakalar va yurak xurujlari simptomlari juda oʻxshash boʻlishi mumkin.

➡️ 5. Obsessiv-kompulsiv shaxsiyat buzilish (OKSB) va perfeksionizm
Oʻxshash belgilari:
· Ikkala holatda ham yuqori talabchanlik va harakatlarda aniqlik, takrorlanish mavjud.
· OKSBD va perfeksionizmda ham odam oʻzini yomon his qilmaslik yoki xato qilmaslik uchun katta kuch sarflaydi.
· Har ikkala holatda ham ijtimoiy hayotda qiyinchiliklar va stress oshishi mumkin.

Yuqoridagi koʻrib chiqqan oʻxshashliklarimiz real hayotda juda koʻp uchraydi. Ularni farqlash uchun esa albatta birinchi navbatda, diagnostikani toʻgʻri tashkil qilish zarur. Ya’ni differensial diagnostika natijasida psixolog yoki psixiatr to‘g‘ri tashxisga erishadi. Buning natijasida bemor yoki mijozga kerakli yordam turi (psixoterapiya, dori vositalari bilan davolash, xulq-atvor terapiyasi va h.k.) belgilanishi osonlashadi.

Differensial diagnostik jarayon xatolikni kamaytiradi va bemorga (yoki mijozga) aniq, individual yondashuv orqali sifatli psixologik yordam ko‘rsatish imkonini beradi.

©️ Psixologiya

Obsessiv-kompulsiv shaxs buzilishi (OKSB) va Obsessiv-kompulsiv buzilish (OKB) oʻrtasidagi farqlar.

Oʻxshashlik: Nomlar oʻxshash boʻlsa-da, OKSB va OKB oʻrtasidagi asosiy farq, kompulsiyalar hamda obsessiyalar mavjudligi yoki yoʻqligida.

➡️ Farqlari:
— OKB bo‘lgan shaxslar haqiqiy obsessiyalar (nazoratsiz keladigan salbiy fikrlar) va kompulsiyalar (tashvish natijasida yuzaga keladigan xatti-harakatlar) ga ega bo‘ladi. Ular oʻzlarida har doim takrorlanuvchi xatti-harakatlarni bajarishga majburlikni his qilishadi (masalan, qoʻllarini bir necha marta yuvish, eshikni qayta-qayta tekshirish).
— OKSB esa, asosan, mukammallik, tartib va nazoratga qaratilgan qatʼiy shaxsiyat xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Nazoratsiz yomon fikrlar yoki harakatlar yoʻq.

📌Yana ham aniqroq tushunish uchun yuqoridagi rasm (jadval)ga e’tibor bering.


©️ Psixologiya

OBSESSIV-KOMPULSIV SHAXS BUZILISHI

Obsessiv-kompulsiv shaxs buzilishi (OKSB) – bu haddan tashqari tartib-intizom, mukammallikka intilish va nazoratga boʻlgan kuchli ehtiyoj bilan tavsiflanadigan shaxsiyat xususiyati. Bu buzilishga ega boʻlgan odamlar hamma narsaning mukammal va toʻgʻri boʻlishini xohlashadi, lekin ushbu qatʼiylik hamda talabchanlik oʻz hayotlariga shuningdek atrofidagilarga zarar yetkazishi mumkin. Ushbu buzilish erta o’smirlik davridan mayoyon bo’lishni boshlaydi.

Quyidagi belgilardan eng kamida 4 tasi bir shaxsda kuzatilsa, ushbu shaxsga obsessiv-kompulsiv shaxsiyat buzilishi tashxisi qo’shilishida asos bo’ladi:

________________________________________

1. Tafsilotlar, qoidalar, tartib, tavsiyalarga haddan tashqari berilish, natijada faoliyatning asosiy maqsadi eʼtibordan chetda qolishi.
2. Mukammallikka intiladi – ish yoki topshiriqni tugatishdan koʻra, uni ideal bajarishga koʻproq eʼtibor qaratadi.
3. Dam olish va doʻstlar bilan muloqot qilishdan koʻra mehnat va mahsuldorlikka haddan tashqari eʼtibor berish (bu moliyaviy zarurat bilan bogʻliq boʻlmagan holda sodir boʻladi).
4. Axloqiy, etik yoki qadriyat masalalarida yuqori darajadagi javobgarlikni koʻrsatadi va boshqalardan ham shuni talab qiladi. (bu madaniy yoki diniy eʼtiqod bilan bogʻliq boʻlmagan holda namoyon boʻladi).
5. Keraksiz yoki qadrsiz narsalarni yoʻq qilishga, tashlab yuborishga qodir emaslik, hatto ularga hech qanday hissiy bogʻliqlik boʻlmasa ham.
6. Ish yoki vazifalarni boshqalarga topshirishni xohlamaydi yoki ishonmaydi, agar biror kishi uning aniq uslubiga mos ishlamasa, u bilan ishlashni istamaydi.
7. Haddan tashqari tejamkorlik – oʻziga ham, boshqalarga ham pul sarflashni xohlamaydi, kelajakdagi yomon kunlar uchun tejaydi.
8. Qatʼiylik va qaysarlik – oʻz qarashlari va usullaridan chekinish istagi yoʻqligi.
________________________________________

➡️Tushuntirish:

Obsessiv-kompulsiv shaxsiyat buzilishi (OKSB) haddan tashqari tartib-intizom, mukammallikka intilish va qatʼiyatlilik bilan tavsiflanadi.
― Bu odamlar haddan tashqari qoidalarga rioya qilishadi, bu esa ularga moslashuvchan boʻlish va samarali ishlash imkoniyatini cheklaydi.
― Koʻpincha doʻstlik va dam olishni eʼtiborsiz qoldirishadi, chunki ish va unumdorlikni birinchi oʻringa qoʻyishadi.
― Har qanday topshiriqni oʻz usulida bajarilishini talab qilishadi, bu esa jamoaviy ishda muammolar keltirib chiqaradi.
― Pulga nisbatan juda ehtiyotkor va tejamkor boʻlishadi, xuddi favqulodda vaziyat uchun har doim zaxira saqlash kerakdek his qilishadi.

➡️Eslatma:

Ushbu buzilish obsessiv-kompulsiv buzilish (OKB) bilan aralashtirilmasligi kerak, chunki OKSB kompulsiyalar (majburiy harakatlar) bilan emas, balki xarakter xususiyatlari bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham diagnostika mutaxassis tomonidan amalga oshirilishi lozim.

Obsessiv-kompulsiv buzilish va obsessiv-kompulsiv SHAXS buzilishi o'rtasidagi farqlar haqida keyinroq batafsil yozaman.

©️ Psixologiya

Oʻtgan yili psixologik testlarning eskirib ketganligi haqida tanqidiy fikr bildirgan edim. Va alohida qilib, 2002-yilda Zlata Koroleva tomonidan ishlab chiqilgan "Sizning suitsidal moyilliklaringiz" nomli test haqida ham oʻz qarashlarimni boʻlishgan edim.

Bugun esa bir hamkasbim menga Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vaziri tomonidan tasdiqlangan, “Oliy taʼlim muassasasi, professional taʼlim hamda akademik litsey psixologlari ish faoliyati samaradorligini oshirish boʻyicha 2024-2025 oʻquv yiliga moʻljallangan namunaviy ish reja”ni (oʻsha namunaviy ish rejani kerakli joyini kesib, ulab qoʻydim) joʻnatdi.

Meni hayron qoldirgan narsa, testlarni tanlashda xatolikka yoʻl qoʻyilgani boʻldi. Rasmga eʼtibor bersangiz ramka bilan belgilab qoʻyganman.

➡️ Xatolik nimada?

Zlata Koroleva tomonidan ishlab chiqilgan "Sizning suitsidal moyilligingiz" proyektiv testi 11-15 yoshli bolalar uchun oʻtkazish tavsiya etiladi. Bu yerda esa OTMda tahsil oladigan 3-kurs talabalarida oʻtkazilsin demoqda.

"Sizning suitsidal moyilligingiz" proyektiv testining boshlangʻich maqsadi – oʻsmir yoshdagi (11–15 yosh) oʻquvchilarning suitsidal xulq-atvor xavfini baholash boʻlgan. Oʻsmirlik davri psixologik rivojlanishning oʻziga xos xususiyatlariga ega: yoshga xos injiqliklar, oʻziga boʻlgan ishonchning shakllanishi, gormonlar taʼsiri, atrofdagilarga koʻr-koʻrona taqlid qilish kabi omillar ularning ruhiy holatiga kuchli taʼsir koʻrsatadi. Ayni test ham asosan shu yosh davridagi xulq-atvor koʻrsatkichlari, hissiy holatlar va kognitiv jarayonlarni inobatga olib ishlab chiqilgan.

3-kurs talabasi esa oʻrtacha 19-22 yosh oraligʻida boʻlib, ularning aqliy, hissiy, ijtimoiy tajribasi 11-15 yoshli oʻquvchilarnikidan keskin farq qiladi. Yoshning psixologik oʻziga xosliklari, ijtimoiy mavqeyi, intellektual salohiyati, stressga bardoshlilik darajasi, mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatlari – barchasi oʻsmirlik davridagidan boshqacha boʻladi. Shunday ekan, oʻsmirlar uchun tuzilgan metodikani balogʻatga yetgan talabalar bilan bevosita qoʻllash ilmiy jihatdan xato hisoblanadi.

➡️ Ushbu testni 3-kurslardan olsa nima boʻladi?

Natija dabdala boʻladi. Yaʼni sinaluvchilarning hammasi yo suitsident boʻlib chiqadi yoki hamma normal boʻlib chiqadi. Shuning uchun ushbu testni ishlatishda tavsiyalarga soʻzsiz amal qilish shart.

Yana bir holat bor-ki, uni ham aytib oʻtishim kerak. Odamning suitsidal axloqini birgina test bilan aniqlashga urinish bu kasbiy jihatdan saviyasizlik belgisi deb bilaman. Suitsidal axloqni yoki holatni aniqlashdan koʻra uni oldini olish zarur. Obyektingiz talabalarmi, ular bilan yaqin boʻling. Sizni najotkor deb bilishsin. Shunda suitsidal axloqli talabani oʻzi oldingizga keladi.

OTMlarda ishlaydigan psixologlarga ushbu maqolani joʻnatib qoʻying. Bu proyektiv testni umuman ishlatmang iloji boʻlsa maktablarda ham ishlatishmasin, chunki testning oʻzi juda ishonchsiz ishlab chiqilgan.

Ushbu testni OTM psixologlari, tyutorlariga tavsiya qilganlar uchun har doim ochiqman va muhokamaga tayyorman.

©️ Psixologiya

YAKKALANISH SHAXSIYAT BUZILISHI

Oʻzini ijtimoiy cheklash, noloyiq his qilish va boshqalarning salbiy baholariga haddan tashqari sezgirlik bilan xarakterlanadigan uzoq davom etuvchi va keng tarqalgan shaxs buzilishi boʻlib, bu holat oʻsmirlik davridan boshlab namoyon boʻladi.

Quyidagi belgilardan kamida toʻrttasi mavjud boʻlsa, demak ushbu shaxs yakkalanish shaxs buzilishi bilan aziyat chekmoqda.

1. Tanish boʻlmagan odamlar bilan muloqotni talab qiluvchi kasbiy yoki ijtimoiy faoliyatlardan qochish, tanqid, rad etilish yoki yoqmaslikdan qoʻrqish.
2. Faqat boshqalarning yoqtirishiga toʻliq ishonch hosil qilgandagina ular bilan yaqin munosabatlarni boshlashga harakat qilish.
3. Yaqin munosabatlarda oʻzini tiyib turish, chunki uyatga qolish yoki kamsitilishdan qoʻrqish.
4. Ijtimoiy vaziyatlarda tanqid yoki rad etilishdan haddan tashqari xavotirlanish.
5. Yangi ijtimoiy vaziyatlarda oʻzini noloyiq yoki yetarlicha yaxshi emasdek his qilish.
6. Oʻzini ijtimoiy jihatdan noʻnoq, xunuk yoki boshqalardan pastroq deb his qilish.
7. Noqulay vaziyatga tushish yoki uyalib qolish ehtimoli tufayli yangi faoliyat yoki ishlarni bajarmaslik.
________________________________________
Tushuntirish:
Yakkalanish shaxsiyat buzilishi (Avoidant Personality Disorder) boʻlgan shaxslar ijtimoiy vaziyatlardan chetlashish, yangi odamlar bilan munosabatlarni boshlashda qiyinchiliklar, tanqid va rad etilishdan haddan tashqari qoʻrqish bilan ajralib turadi.
— Bu odamlar odatda ijtimoiy aloqalarni xohlaydi, lekin rad etilish yoki uyatga qolishdan juda qoʻrqishi sababli chetlashishga harakat qiladi.
— Oʻzini past baholash va ijtimoiy jihatdan yaroqsiz deb his qilish ularga yangi odamlar bilan muloqot qilish yoki jamoat ichida erkin boʻlishga toʻsqinlik qiladi.
— Ular odatda odamlar bilan yaqin munosabat oʻrnatish uchun faqat toʻliq qabul qilinishiga ishonch hosil qilgandagina harakat qilishadi.
— Shaxsiy va kasbiy oʻsish imkoniyatlarini rad etishlari mumkin, chunki yangi muhit va vaziyatlar ularga oʻzini noqulay his qilish yoki xatoga yoʻl qoʻyish xavfini tugʻdiradi.

Eslatma: diagnostika tajribali psixolog yoki psixoterapevt tomonidan olib borilishi kerak, chunki bu buzilishni ijtimoiy tashvish buzilishi (Social Anxiety Disorder) yoki boshqa shaxs buzilishlardan farqlash muhim.

©️ Psixologiya

QARAM SHAXS BUZILISHI

Qaram shaxsiyat buzilishi, doimiy va haddan tashqari gʻamxoʻrlikka ehtiyoj, itoatkor va yopishqoq xatti-harakatlar hamda ajralishdan qoʻrqish bilan tavsiflanadigan jiddiy buzilishlardan biri.

Ushbu buzilish oʻsmirlik yoshidan boshlab turli vaziyatlarda namoyon boʻladi va quyidagi belgilardan kamida beshtasi (yoki undan koʻprogʻi) shaxsda kuzatilishi, qaram shaxs buzilishi tashxisiga asos boʻladi:

1. Kundalik qarorlarni qabul qilishda boshqalarning haddan tashqari maslahat va tasdigʻiga ehtiyoj sezadi.
2. Hayotining aksariyat muhim jabhalarida boshqalarning javobgarlikni oʻz zimmasiga olishiga ehtiyoj sezadi.
3. Boshqalarning qoʻllab-quvvatlashi yoki maʼqullashini yoʻqotishdan qoʻrqib, ular bilan aslo konfliktga bormaydi va nimagadir eʼtiroz bildirishda qiynaladi.
4. Oʻz-oʻzidan tashabbus koʻrsatishda yoki ishlarni mustaqil bajarishda qiyinchilik sezadi (bu motivatsiya yoki energiya yetishmovchiligi tufayli emas, balki oʻz qobiliyatlari va qarorlarining toʻgʻriligiga ishonchsizlik tufaylidir).
5. Boshqalarning gʻamxoʻrligi va qoʻllab-quvvatlashini olish uchun haddan tashqari chora-tadbirlarni amalga oshiradi, shu jumladan yoqimsiz yoki ogʻir vaziyatlarni qabul qilishga ham tayyor boʻladi.
6. Yolgʻiz qolganida oʻzini noqulay yoki ojiz his qiladi, chunki u oʻzini parvarish qila olmasligidan haddan tashqari qoʻrqadi.
7. Yaqin munosabat tugaganidan soʻng, zudlik bilan yangi munosabat topishga intiladi, chunki unga gʻamxoʻrlik va qoʻllab-quvvatlash manbai kerak boʻladi.
8. Yolgʻiz qolganda oʻzini boshqara olmaslikdan haddan tashqari xavotirga tushadi.


©️ Psixologiya

Shaxs buzilishlari mavzusini davom ettiramiz!

#yangilik

Yana bir kitobim bugun nashrdan chiqdi!

Barcha safdoshlarimni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tashkil etilganligining 33 yilligi hamda 14-yanvar — Vatan himoyachilari kuni bilan samimiy muborakbod etaman.

VATAN, SHARAF, JASORAT!


©️ Psixologiya

INGLIZ TILI VA PSIXOLOGIYA

Oʻzbekistonda psixologiya fanining bugungi rivojlanish yoʻlida ingliz tilini bilish masalasi eng muhim omillardan biri sifatida har doim eʼtiborimni tortadi. Dunyoning turli burchaklarida psixologiya sohasidagi izlanishlar doimiy tarzda boyitilib borilayotganini hisobga olsak, xorijiy tillarni, xususan, ingliz tilini bilish ushbu ilm-fan vakillari uchun ayni muddaodir. Qator mutaxassislarning fikricha, ilmiy adabiyotning aksar qismi, yangi tadqiqot natijalari va ilmiy yangiliklar avvalo ingliz tilida eʼlon qilinadi. Psixologlarimizning jahon maydoniga kirib borishi, xalqaro konferensiyalarda qatnashishi yoki zamonaviy ilmiy maqolalar bilan bevosita tanishishi aynan ingliz tili orqali keng imkoniyatga ega boʻladi.

Men Oʻzbekiston psixologlari orasida xorijiy tilni bilishga sust yondashish kuzatilayotganini koʻrib, bu holatni achinarli, deb hisoblayman. Agar chet tilini bilmaslik davom etsa, jahon psixologiya tajribasidan chetda qolish xavfi yuzaga kelishi mumkin (aslida shundoq bo‘lsa ham). Xorijiy tadqiqotlar bilan kechikib tanishish yoki ularni ikkilamchi manbalar orqali oʻrganish bilimning toʻliq va mustaqil rivojiga toʻsqinlik qiladi.

Keng miqyosdagi ilmiy manbalarga murojaat qilish, malakali tadqiqotlarni kuzatish, zamonaviy trening va seminarlarda ishtirok etish psixologning kasbiy saviyasini oshirishi tabiiy. Yangi metodologik yondashuvlarni oʻrganish va ularni amaliyotga joriy etish orqali odamlarning psixologik holatini yanada chuqurroq tushunish imkoniyati paydo boʻladi. Professional hamjamiyatda raqobatbardoshlikni taʼminlash ham aynan shunday uzluksiz oʻqish va malakani mustahkamlashga bogʻliq.

Ingliz tilini oʻrganish vaqt va sabr-toqat talab qilishi tabiiy hol, lekin bu jarayonni ertaga qoldirish oʻrniga, bugun boshlash muhim, deb oʻylayman. Ushbu yoʻlda boshlangʻich saboqlarni oʻzlashtirishdan tortib, ilmiy maqola oʻqish darajasiga yetguncha, har bir bosqichda oldinga intilish zarur.

Doimiy mashq, ilmiy matnlar bilan tanishish va xorijiy hamkasblar bilan aloqalarni rivojlantirish ham psixologiyani chuqur anglash, zamonaviy ilmiy samaradorlikka erishish uchun mustahkam poydevor boʻla oladi. Shu bois men oʻzbek psixologlarini ingliz tilini oʻrganishga hozirning oʻzidayoq kirishishga, kasbiy faoliyatida yangi ufqlarni kashf etishga chorlashni istardim. Bu saʼy-harakatlar jamiyatimizdagi psixologik xizmat sifatini oshirishga, ilm-fanimizni jahon miqyosida munosib tanitishga sabab boʻladi, degan umiddaman.


Yangi 2025-yildagi asosiy maqsadlaringizdan biri sifatida ingliz tilini fan uchun o’rganish va kasbiy rivojlanishni belgilab qo'ying!

Xullas shunaqa gaplar!

©️ Psixologiya

YANGI YIL VA OSHQOZON SARGUZASHTLARI

Birinchi yanvar! Yaʼni yangi yilning birinchi kuni organizmimiz kechadan beri toʻliq “bazm rejimida” ishlamoqda. Ishtahamiz karnay, yana kimlardadir holsizlik.

Kecha nima boʻldi oʻzi?

Ovqat yedik, oshqozon kengayib, sigʻim yetmay, hazm qilish fermentlari odatdagidan 2-3 baravar koʻp ajraldi. Koʻp va yogʻli ovqatlarimiz jigarni mehnat taʼtilidan qaytarib, ikki smena ishlashga majbur qildi. Kechadan beri “toʻydim” degan soʻzlar miya markazida ishlamay qolgan boʻlsa, hayron boʻlmang – biologik ritmlar ham bayramni nishonlagan shekilli, bugun ishtahamiz kun yarmigacha yaxshi boʻlmadi.

Xoʻsh, buni qanday bartaraf etamiz?

1. Dam bering! Oshqozon va jigar ham “Yangi yil bazmi”dan keyin orom olishni xohlaydi. Odatdagi rejimga qaytish (kechki payt ovqatni kamaytirish, erta yotish) biologik “timer”ni yana ishga soladi.
2. Koʻproq suyuqlik isteʼmol qiling – lekin shakar bilan “boyitilgan” gazlangan ichimliklar emas. Issiq suv yoki oʻsimlik choylari organizmni “general tozalash”dan oʻtkazish uchun yaxshi yordamchi.
3. Meʼyor juda muhim. Kechagi bayram dasturxonidan qolgan taomlar ustiga yana yangi yil sovgʻalaridan qoʻshib yeb, oshqozondan “qoʻngʻiroq” kelib qolmasin!
4. Faol harakat – hech boʻlmasa, bolalarni olib aylangani chiqing. Qon aylanishi yaxshilanib, hazm qilish tizimi “energiya quvvatini” oladi.

Yana boshqa bayramlar ham oldinda. Shuning uchun organizmga “Yangi yil syurprizlari”ni meʼyor bilan, kulgi va shodlikka hamohang ravishda taqdim eting. Axir, salomatlik – Yangi yil sovgʻamizning eng qimmatli qismi!

Oʻzingizni asrang! Yangi yilingiz bilan!

©️ Psixologiya

Bob Fillips aytganidek hayot uch qismga bo‘linadi: qorboboga ishongan davring, qoboboga ishonmay qo‘ygan davring, o‘zing qorboboga aylangan davring.

Siz qaysi davrdasiz 😂

®️ Psixologiya

NARSISTIK SHAXSIYAT BUZILISHI

Narsistik shaxsiyat buzilishi ― oʻsmirlik davridan boshlab turli sharoitlarda namoyon boʻladigan, quyidagi belgilar bilan ifodalanadigan, doimiy dabdaba (fantaziya yoki xulq-atvorda), haddan tashqari olqish (hayrat-ehtirom) istagi va empatiya yetishmasligidan iborat boʻlgan xulq-atvor shaklidir.

Demak, quyida keltirilgan toʻqqiz belgidаn besh yoki undan ortigʻi mavjud boʻlsa, ushbu buzilish tashxisiga asos boʻladi:

1. Oʻzining ahamiyati haqida haddan tashqari yuqori tasavvurga ega boʻlish. Masalan, erishgan yutuqlari va isteʼdodlarini boʻrttirib koʻrsatadi, oʻziga mos boʻlmagan holda “ustun” sifatida tan olinishni kutadi.

2. Cheksiz muvaffaqiyat, kuch, isteʼdod, goʻzallik yoki ideal muhabbat haqida fantaziyalar bilan band boʻlish.

3. Oʻzini “oʻzgacha” va betakror deb bilish. Faqat boshqa “oʻzgacha” yoki yuqori maqomdagi shaxslar yoki muassasalar uni tushunishi mumkin deb hisoblaydi va ular bilan muloqot qilishga intiladi.

4. Haddan tashqari maqtov va eʼtiborga kuchli xohish.

5. Haq-huquq hissi (entitlement). Oʻz talablarini hech qanday sababsiz bajarish yoki maxsus munosabatga ega boʻlishni kutadi.

6. Boshqalardan oʻz manfaatlari yoʻlida foydalanish

7. Empatiya yetishmasligi. Boshqalarning his-tuygʻulari va ehtiyojlarini tan olish yoki tushunishga tayyor emas.

8. Boshqalarga hasad qilish yoki boshqalar unga hasad qiladi, deb oʻylash.

9. Takabbur yoki mensimaslikni koʻrsatadigan xulq-atvor yoki munosabatlar.


Narsistlarga joʻnatib qoʻyamiz 😂

©️ Psixologiya

HISTRIONIK SHAXSIYAT BUZILISHI

Histrionik shaxsiyat buzilishi – haddan tashqari emotsionallik va doimiy ravishda eʼtibor markazida boʻlish istagi bilan xarakterlanadigan buzilishdir. Hozirgi kunda u eng koʻp uchraydigan shaxsiyat buzilishlaridan biri sanaladi. Masalan, ijtimoiy tarmoqlarda obunachilarni jalb qilish maqsadida turli “shov-shuvli” yoki provokatsion xatti-harakatlar guvohi boʻlmoqdamiz.

Ushbu buzilish odatda oʻsmirlik davrida shakllana boshlaydi va tashxis uchun quyidagi belgilardan kamida besh yoki undan ortigʻi mavjud boʻlishi kerak:

1. Eʼtibor markazida boʻlmaslikda noqulaylik his qilish. Yaʼni ularga kimlardir eʼtibor bermay qoʻysa yoki diqqat markazida boʻlmaganda oʻzini notinch hamda noqulay his qiladi.

2. Nooʻrin jinsiy jozibadorlik yoki provokatsion xatti-harakatlar. Yaʼni boshqalar bilan muloqot qilganda, shaxs nooʻrin tarzda jinsiy jozibadorlik yoki odobga zid qiliqlarni namoyish qiladi.

3. Tez oʻzgaruvchan va yuzaki emotsiyalar. Yaʼni emotsiyalari juda tez oʻzgaradi, emotsiyalarda aniqlik va samimiylik boʻlmaydi.

4. Eʼtibor jalb qilish uchun tashqi koʻrinishdan foydalanish. Yaʼni diqqatni oʻziga qaratish maqsadida kiyinish, boʻyanish yoki tashqi koʻrinishning boshqa jihatlariga ortiqcha eʼtibor beradi.

5. Taʼsirchan, ammo detallarga boy boʻlmagan nutq uslubi. Masalan gapirishda juda emotsional boʻladi, dramatik nutq elementlaridan foydalanishga harakat qiladi.

6. Oʻzini dramatik va teatrga xos tarzda namoyish qilish. Yaʼni koʻpincha hissiyotlarni boʻrttirgan holda, teatrona va juda hayajonli tarzda oʻzini tutadi.

7. Oson taʼsirchanlik (suggestivlik). Yaʼni atrofdagilar yoki turli sharoitlardan oson taʼsirlanadi, fikrlarini tez-tez oʻzgartirib turadi.

8. Munosabatlarni haddan tashqari yaqin deb hisoblash. Yaʼni real vaziyatga nisbatan munosabatlarini ortiqcha yaqin va samimiy deb biladi, lekin aslida bunday darajada yaqindan boʻlmasligi mumkin.

Yuqoridagi rasm masxaraboz emas, aynan mavzuga mos boʻlgan va odamlarni o‘ziga jalb qilmoqchi boʻlgan xistrionik shaxsiyat buzilishi kuzatilgan shaxs tasvirlangan.


©️ Psixologiya

ANTISOTSIAL SHAXSIYAT BUZILISHI

Antisotsial shaxsiyat buzilishi (psixopatiya) – bu boshqa odamlarning doimiy ravishda huquq va manfaatlarni mensimaslik, ularga zarar yetkazishga moyillik bilan ifodalanadigan buzilishdir. Bunday shaxslar odatda jamiyatda tez-tez uchrab, boshqalarning tinch hayotini buzadi. Ushbu buzilish koʻpincha oʻsmirlik (taxminan 15 yoshdan boshlab) davrida paydo boʻladi va katta yoshda ham davom etadi.

Demak quyida keltirilgan belgilardan kamida uchtasi (yoki undan koʻpi) mavjud boʻlsa, mutaxassislar ushbu shaxsga antisotsial shaxsiyat buzilishi tashxisini qoʻyishi mumkin:

1. Ijtimoiy meʼyorlarga rioya qilmaslik, masalan qonun va qoidalarga boʻysunmaslik. Aniqrogʻi qonunbuzarlik yoki hibsga olib keluvchi xatti-harakatlarda kuzatiladi.

2. Aldov va firibgarlik, takror-takror yolgʻon gapirish, oʻz foydasi yoki manfaatini koʻzlab oʻzgacha ism yoki hujjat bilan harakat qilish, boshqalarni aldash.

3. Impulsivlik yoki maqsadsizlik, xatti-harakatlarda shoshma-shosharlik, kelajakka umidsizlik, aniq bir maqsadning mavjud emasligi.

4. Jahldorlik va tajovuzkorlik, masalan tez-tez jismoniy janjal yoki mushtlashishga moyillik, agressiyani nazorat qilolmaslik, doimiy konfliktda yurish.

5. Xavfsizlikka beparvolik, masalan oʻzining yoki boshqalarning xavfsizligiga eʼtiborsizlik bilan yondashish. Bizning jamiyatda haydovchilarni koʻz oldingizga keltiring.

6. Doimiy masʼuliyatsizlik, masalan ish yoki moliyaviy (kredit) majburiyatlarini atayin bajarmaslik, beparvo boʻlish, doimiy kech qolish.

7. Empatiya yoki afsuslanish hissining yoʻqligi, masalan qilgan harakatlari bilan boshqalarga zarar yetkazgani yoki ularni aldagani uchun hech qanday pushaymonlik sezmaslik yoki bu xatti-harakatlarni oqlashga urinish.


Eslatma: Tashxis qoʻyishda, antisotsial xulq-atvorni shizofreniya yoki bipolyar buzilish davridagi vaqtinchalik oʻzgarishlar bilan bogʻliq emaligini alohida tekshirish shart. Chunki ushbu xulq-atvor belgilari shizofreniya yoki bipolyar buzilish davridagi vaqtinchalik oʻzgarishlar bilan ham kuzatilishi mumkin.


©️ Psixologiya

POLIGRAF NIMA?

Poligraf, (koʻpincha yolgʻon detektori deb ham ataladi) insonning fiziologik reaksiyalarini oʻlchaydigan qurilma boʻlib, uning yordamida odam (tekshiriluvchi)ning soʻzlari va jarayondagi fiziologik holati oʻrtasidagi muvofiqlikni aniqlashga harakat qilinadi. Ushbu apparat insonning yurak urish tezligi, nafas olish ritmi, terlash darajasi va qon bosimiga oʻxshash parametrlarni qayd etadi. Maqsad ― odamning psixik holatida yuzaga keladigan oʻzgarishlarni kuzatish orqali yolgʻon gapirilayotgan vaziyatlarni farqlash.

Poligraf ishlaydigan prinsip shundaki, odam yolgʻon gapirganda uning organizmi stress holatiga kirishi mumkin. Bu esa yuqoridagi fiziologik koʻrsatkichlarning oʻzgarishiga olib keladi. Bugungi kunda poligraf asosan xavfsizlik xizmatlari, tergov yoki soʻroq qilish va ayrim ishga qabul qilish jarayonlarida qoʻllaniladi.
________________________________________

POLIGRAFOLOG KIM?

Poligrafolog (yaʼni kamina) ― bu poligraf qurilmasi yordamida insonning fiziologik reaksiyalarini tahlil qiladigan va natijalarga asoslangan xulosalar beradigan mutaxassis. U insonning yolgʻon yoki haqiqat gapirayotganini aniqlashda, poligrafning koʻrsatkichlarini toʻgʻri tushunishda va ulardan foydalanishda muhim rol oʻynaydi. Poligrafolog nafaqat qurilmani boshqaradi, balki sinov jarayonini toʻgʻri tashkil etish, savollarni mantiqiy tarzda tuzish va test natijalarini obyektiv tahlil qilish uchun ham javobgardir.

Poligrafolog test vaqtida tekshiriluvchi bilan muloqotni samarali tashkil etishi, uning hissiy va psixologik holatini baholashi lozim. Shu bilan birga, sinov natijalari faqat toʻgʻri talqin qilinsa, ishonchli boʻlishi mumkin.

Poligrafologlar odatda huquqni muhofaza qilish organlari, xavfsizlik xizmatlari va kadrlarni tanlash jarayonlarida faoliyat yuritadilar. Ularning ishi aniq va masʼuliyatli boʻlib, har bir holatda individual yondashuvni talab qiladi. Ushbu kasb boʻyicha ishlash uchun maxsus tayyorgarlik va sertifikatsiya talab qilinadi, chunki test natijalarining toʻgʻri interpretatsiyasi inson hayotiga yoki faoliyatiga taʼsir koʻrsatishi mumkin.

©️ Psixologiya