"Yaqindagina yodlagan edim. Esimdan chiqdi" | Xotira va uyqu.
Tanish so‘zlarmi? O‘quvchilar so‘z yodlamaganlarida eng ko‘p ishlatadigan gaplaridan biri bu ko‘pchiligimizning zaif nuqtamiz hamdir. Xotira qanday ishlashini yaxshi bilmasdan biror ma’lumotni eslab qolishga harakat qilish, xuddi manzili aniq bo‘lmagan makon tomon yo‘lga chiqishga o‘xshaydi. Uxlaganda darsni yodlasa bo‘ladi desam ishonasizmi? Ba’zan dars qilish o‘rniga uxlasangiz yaxshiroq natija ko‘rsata olasiz desam-chi? Bo‘lmasa oxirigacha o‘qing.
Telefonlarni o‘chiramiz, chiroqlarni o‘chiramiz, har qanday ishimizni to‘xtatamiz va uyquga ketamiz. Lekin aynan shu vaqtda — uyquda — miya o‘zining muhim bo‘lgan ishini boshlaydi. Aynan uyqu vaqtida miya xotiralarni shakllantiradi. Uxlaganimizda miya xotiramizdagi voqea-hodisalarni "yangi ma’lumotlar" qismidan "eslab qolinishi shart!" qismiga olib o‘tadi va tartiblaydi. Ushbu muhim jarayonni o‘tkazib yuboradigan bo‘lsak xotiralarimiz chalkashib ketishi yoki butunlay yo‘qolishi ehtimoli katta.
Biz davrlarda uxlaymiz. Ya’ni o‘rtacha har 90 daqiqada qaytalanadigan bosqichlardan o‘tamiz. Bosqichlar asosan ikkiga bo‘linadi: REM (tez ko‘z harakati) va NREM (tez bo‘lmagan ko‘z harakati). Chuqur NREM uyqusi paytida, miya ma’lumotlarni vaqtinchalik saqlaydigan miya qismi "hippokampus"dan uzoq muddatga saqlovchi qism "korteks"ga o‘tkazadi. Korteks va amiglada qismlarini qamrab oluvchi REM uyqusi esa bu xotiralarni qayta ishlaydi va neyronlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga yordam beradi. Natijada o‘sha kuni olgan ma’lumotimizning muhimlari saralanib, xotiraga mixlanadi.
Eng ko‘p qilinadigan xatolardan biri bu uyqu o‘rniga dars qilib, uyquni ’yetkazib olaman’ deb o‘ylash. Kechasi dars qilishning foydalari bo‘lsa-da, uyqu rejimining buzilishi aks ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Doimgidan kech uyquga yotsak, uyqu davrlariga jiddiy ta’sir qiladi. Ma’lumotlar hippokampus’dan korteks’ga yetib bormay qoladi, va biz kechasi bilan uyqudan kechib o‘rgangan darsimizni ertasiga umuman eslay olmaymiz.
Darsni uyqudan oldin yodlab, ertalab uyg‘ongandan so‘ng takrorlash eslab qolishning eng ko‘p qo‘llaniladigan uslublaridan biri hisoblanadi. Uxlashdan oldin miyamizni nima bilan oziqlantirsak, aynan shu xotiramizga yaxshi o‘rnashadi. Bugun 15 ta so‘z yodlashingiz kerakmi? Ayni uyqudan avval yodlang, va ertalab turib takrorlang — ta’sirini bir kundayoq ko‘rasiz. Yotishdan avval nima bilan shug‘ullanayotganingizga e’tiborli bo‘ling. Har kuni bir vaqtda uyquga yoting. Uyqusini to‘g‘ri tartibga solmagan insonning miyasi hech qachon o‘zining potensialida ishlay olmaydi.
Shularni barchasini bilib turib ham kech uxlaysizmi? Shularni barchasidan keyin ham "yaqindagina yodlagandim" deysizmi? Balki yaqinda yodlaganingiz uchun, uyquga e’tiborsiz bo‘lganingiz uchun esingizdan chiqqandir.
Mehnatimizni qo‘llab-quvvatlash uchun maqolani yaqinlaringiz bilan ulashing. Rahmat.
- Jamshidbek Izzatulloh.
@miyashunos_uz
Tanish so‘zlarmi? O‘quvchilar so‘z yodlamaganlarida eng ko‘p ishlatadigan gaplaridan biri bu ko‘pchiligimizning zaif nuqtamiz hamdir. Xotira qanday ishlashini yaxshi bilmasdan biror ma’lumotni eslab qolishga harakat qilish, xuddi manzili aniq bo‘lmagan makon tomon yo‘lga chiqishga o‘xshaydi. Uxlaganda darsni yodlasa bo‘ladi desam ishonasizmi? Ba’zan dars qilish o‘rniga uxlasangiz yaxshiroq natija ko‘rsata olasiz desam-chi? Bo‘lmasa oxirigacha o‘qing.
Telefonlarni o‘chiramiz, chiroqlarni o‘chiramiz, har qanday ishimizni to‘xtatamiz va uyquga ketamiz. Lekin aynan shu vaqtda — uyquda — miya o‘zining muhim bo‘lgan ishini boshlaydi. Aynan uyqu vaqtida miya xotiralarni shakllantiradi. Uxlaganimizda miya xotiramizdagi voqea-hodisalarni "yangi ma’lumotlar" qismidan "eslab qolinishi shart!" qismiga olib o‘tadi va tartiblaydi. Ushbu muhim jarayonni o‘tkazib yuboradigan bo‘lsak xotiralarimiz chalkashib ketishi yoki butunlay yo‘qolishi ehtimoli katta.
Biz davrlarda uxlaymiz. Ya’ni o‘rtacha har 90 daqiqada qaytalanadigan bosqichlardan o‘tamiz. Bosqichlar asosan ikkiga bo‘linadi: REM (tez ko‘z harakati) va NREM (tez bo‘lmagan ko‘z harakati). Chuqur NREM uyqusi paytida, miya ma’lumotlarni vaqtinchalik saqlaydigan miya qismi "hippokampus"dan uzoq muddatga saqlovchi qism "korteks"ga o‘tkazadi. Korteks va amiglada qismlarini qamrab oluvchi REM uyqusi esa bu xotiralarni qayta ishlaydi va neyronlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga yordam beradi. Natijada o‘sha kuni olgan ma’lumotimizning muhimlari saralanib, xotiraga mixlanadi.
Eng ko‘p qilinadigan xatolardan biri bu uyqu o‘rniga dars qilib, uyquni ’yetkazib olaman’ deb o‘ylash. Kechasi dars qilishning foydalari bo‘lsa-da, uyqu rejimining buzilishi aks ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Doimgidan kech uyquga yotsak, uyqu davrlariga jiddiy ta’sir qiladi. Ma’lumotlar hippokampus’dan korteks’ga yetib bormay qoladi, va biz kechasi bilan uyqudan kechib o‘rgangan darsimizni ertasiga umuman eslay olmaymiz.
Darsni uyqudan oldin yodlab, ertalab uyg‘ongandan so‘ng takrorlash eslab qolishning eng ko‘p qo‘llaniladigan uslublaridan biri hisoblanadi. Uxlashdan oldin miyamizni nima bilan oziqlantirsak, aynan shu xotiramizga yaxshi o‘rnashadi. Bugun 15 ta so‘z yodlashingiz kerakmi? Ayni uyqudan avval yodlang, va ertalab turib takrorlang — ta’sirini bir kundayoq ko‘rasiz. Yotishdan avval nima bilan shug‘ullanayotganingizga e’tiborli bo‘ling. Har kuni bir vaqtda uyquga yoting. Uyqusini to‘g‘ri tartibga solmagan insonning miyasi hech qachon o‘zining potensialida ishlay olmaydi.
Shularni barchasini bilib turib ham kech uxlaysizmi? Shularni barchasidan keyin ham "yaqindagina yodlagandim" deysizmi? Balki yaqinda yodlaganingiz uchun, uyquga e’tiborsiz bo‘lganingiz uchun esingizdan chiqqandir.
Mehnatimizni qo‘llab-quvvatlash uchun maqolani yaqinlaringiz bilan ulashing. Rahmat.
- Jamshidbek Izzatulloh.
@miyashunos_uz