Мансур ЖУМАЕВ шеърлари

ФЕРГАНТРОП

Ўзбекистон археологларининг кўп йиллик қазишмалари натижасида Сўх воҳасининг шарқий қисмида жойлашган Селенғур ғорида тахминан 1,5 млн йил муқаддам яшаган қадимги одамлар ("Фергантроп") манзилгоҳи топилган.

"ishonch.uz"дан


Эй, бир ярим милён йил олдин
Селенғурда кун кечирган зот,
тойдирганми сени ҳам ҳолдан
юрагингга от қўйган ҳаёт?

Бўлганмисан сен ҳам ошино
сирларига тун, моҳитобнинг,
нозларига чидагансан ё
аллақайси фергантропнинг?

Алқаганми сени ҳам кимдир,
сен кимнидир алқаганмисан?
Севиб туриб чиндан, барибир,
севмайман деб алдаганмисан?

Далли бўлиб,
ғорликлар аро
ошиқ-маъшуқ дейилганмисан,
берганмисан сўзингга оро,
севганмисан,
севилганмисан?

Ишонгансан кимгадир, ошнам,
балки, дўстлар ташлаб ҳам кетган,
балки, шундан кўзинг бўлиб нам,
ишончингга илк бор дарз кетган?

Ачингансан,
кимгадир ёки
бергандирсан тамасиз ёрдам?
Тикка қараб алдаган чоғи
қувгандирсан кимнидир ғордан?

Қор кўчган ё сел келган пайти
қўлтиқланиб-суялганмисан?
Овдан қуруқ қўл билан қайтиб
келганингда уялганмисан?

Ёлғизоёқ сўқмоқда ёлғиз
хаёл суриб кезмаганмисан?
Инграганда ғордошинг ожиз,
сезганмисан,
сезмаганмисан?

Варақланган, эҳтимол, қалбинг,
ўқувчиси танҳо китобдай;
тоза бўлган виждонинг, балки,
уйимдаги "фергантроп"дай...

Агар шундай яшаган бўлсанг,
гарчи бугун хоксан, туробсан,
сен ёввойи эмассан, билсанг,
сен одамсан —
фергантропсан!

Ё шунчаки кун кечириб тоқ,
қувонгансан кавшаганингга,
суягинг бор музейда,
бироқ
ишонмайман яшаганингга!

Эй, бир ярим милён йил олдин
Селенғурда нафас олган зот,
тойдирганми сени ҳам ҳолдан
юрагингга ўт қўйган ҳаёт?!

2023 йил 21 март, Дўрмон

ЎТМИШДАН ЭРТАКЛАР

2019 йил Австралияда ӯрмон ёнғинлари бӯлди

Болаликнинг боғлари ёнди
яшил қитъа ўрмонларидай,
лабларимга май тутди ҳаёт —
ўта аччиқ май.

Шундан бери учолмадим бот,
шундан бери кафтимдадир жон,
оёғингга ёпишдим, ҳаёт,
ўтдан қочган каоласимон.

Одамларга боқдим умидвор,
гарчи бари нораста, сабий,
ҳар сув тутган касни билдим ёр,
ташна, куюк кенгуру каби.

Эсимдадир:
апрелми ё май,
тутун мисол ўсди зоримиз,
яшил қитъа ўрмонларидай
ёниб кетди буғдойзоримиз.

Зир югурди отам тўрт томон,
оғаларим чопди ёнига:
ўт қўйганди қай бир мусулмон,
мусулмоннинг дастурхонига.

Отам сўкди,
онам йиғлади,
момом узоқ қарғади айтиб;
оғаларим қора пайкалга
бир дона дон сепмади қайтиб.

Бир болакай ўлди ичимда,
муштдек танда ўсди бир одам:
буғдойзорга қўшилиб шунда
ёнган эди болалигим ҳам.

Энди мавзу — нон-сув, ризқу рўз,
энди гўдак хаёллар абас,
энди синчков боқиб турган кўз,
бошқа эди,
олдинги эмас.

Ўша йили қишнинг бўрони
лашкар суриб келганида тик,
дориланган уруғлик донни
тегирмонда тортиб егандик.

Айтолмасман нонга навбат ҳам
тингламоқни кас-нокасини...
ўлчаб берар эди сўнг онам
"магазиннинг буханкаси"ни.

Унутмайман
ўз ҳаққин отам
итга элтиб ташлаган онни,
еб қўйгандим ахир мен нодон
Қоравойга аталган нонни.

Эсимдадир яхмалак йўллар,
ғичир-ғичир эски ароба,
калиш,
чопон,
қизарган қўллар,
темир сувдон — бўйим баробар.

Маош нима билмасдик,
шунча —
ишласа ҳам қайдадир отам;
иситмалаб йиқилмагунча
айтмас эдик дардимизни ҳам...

Кўпга келган тўйдир,
меҳмондир,
бари ўтди,
бироқ,
не қилай,
болаликнинг боғлари ёнди
яшил қитъа ўрмонларидай.

Шундан, балки, тўлишган сабот
қайғуни ҳам қаршилар тикка,
ўтиш оғир аммо,
эй ҳаёт,
тирикликдан тирикчиликка...

Димоғларни ёндирсин атр,
ёндир,
ҳаёт,
ғамнинг барини,
олов тутиб ёқиб қизартир
келинларнинг тандирларини,

бахтдан ёндир мудом кўзларни,
кўнгилларни ёқсин муҳаббат,
ўтга солиб тобла сўзларни...
болаликни ёндирма фақат!

Фақат шуни сўрайман,
ҳаёт,
тоза ҳислар ёнмасин дерман;
шам ёқажак гугуртни, ҳайҳот,
ёмонларнинг қўлига берма!

Тошкент, 2020.

© Мансур Жумаев

ТАНГРИГА МАКТУБЛАР
 
Биринчи мактуб
 
Ёшларимни ёмғир айлаган,
сочларимни қор айлаган Зот,
бор ғамимни йўқ қила қолгин,
йўқдан мени бор айлаган Зот!
 
Эй, кўзимни айлаган соқий,
эй, сўзимни сор айлаган Зот,
шеърларимни шифо қил боқий,
шеърни менга кор айлаган Зот!
 
Ёр қил мени ёрга, ёронга,
ёр ишқини ёр айлаган Зот,
ёр сочини ёрнинг бўйнига
яшатгувчи дор айлаган Зот!
 
Яйратиб ёз дастурхонини,
қиш ўчоғин тор айлаган Зот;
синов учун мукофот бериб,
ўлпонини нор айлаган Зот!
 
Эй, бир қушга тикан тўн ёпиб,
насибасин мор айлаган Зот,
бор дардимни йўқ қила қолгин,
йўқдан мени бор айлаган Зот!

Иккинчи мактуб
 
Фақат қонли ёшим бор — тўксам,
Сўзим бордир қарғасам, сўксам.
Бир жанггоҳга айланди дунё,
Бу жанггоҳда наҳот Сен йўқсан?!
 
Бошим шамси самога дўнди,
Ёшим қизил дарёга дўнди,
Балиқлари ютмасми энди,
Ўзим тузган дарёга чўксам?!
 
Қул, хожаю ҳукм асорат,
Иғво, фитна, уруш, разолат...
Ёки сўзим билан жазолат,
Ёки эшит, дардимни тўксам!
 
Огоҳмисан сонминг синовдан:
Ўтдан, сувдан, қишдан, қировдан?
Ё мақсадинг билдир бировдан,
Ё ўзимга аён қил йўқса!
 
Ҳануз менда кўзёш, дийдиё,
Сўз ила сўз қолди бериё...
Бир қиёмат кўтарди дунё,
Бу урҳода наҳот Сен йўқсан?!

Учинчи мактуб
 
Дарвешлар топинди қалби — шоҳига;
кемалар юкинди бандаргоҳига.
Оллоҳим, Оллоҳим, эшитяпсанми,
қандай чидаяпсан банданг оҳига?!
 
Ризқими,
тинчими,
эрки бўғилган —
тили тугилганнинг мушти тугилган.
Руҳи бут,
кўзи тўқ,
кўнгли соғ одам
туғилганми ўзи,
қачон туғилган?!
 
Ночор кулгиларда наво кўрмадим,
узлатимдан бўлак даво кўрмадим,
Кўргиликлар кўрдим,
кўрган кунимни
кўрмаган кимсага раво кўрмадим.
 
Сезмадим жаҳолат чоҳига, Эгам,
тушмаганимни ҳам,
тушганимни ҳам.
Дўстларим қонини тўктирма, Худо,
Худо, йиғлатмагин душманимни ҳам.
 
Комил бир кўнгилни юрдим соғиниб,
гарчи кўрсатмадинг умид доғини,
тузган жаҳонингдан кўнглим тўлмади,
Тангрим, қайтадан чиз яхшироғини!

Тўртинчи мактуб
 
Ёшимизни ёмғир айлаган,
Сочимизни қор айлаган Зот,
Дардимизни йўқ қила қолгин,
Йўқдан бизни бор айлаган Зот!

Мансур Жумаев
2021

Бугунги ҳамма нарса пул билан ўлчанадиган, иқтисодий манфаатлар маънавий озуқадан устун бўлиб бораётган замонда ижодкорларнинг қўлтиғидан тутиб, асарларини тўплаб, эл дастурхонига қўйиш хайрия учун халққа ош беришдай гап, аслида. Замонамиз жадиди бўлган Sanjar Nazar ана шундай хайрли ишга қўл урди. “Академнашр” раҳбари энг истеъдодли деб топган 15 нафар ижодкорнинг сара асарларини жамлаб, “Излам” туркуми остида чоп эттирди. Тўпламда 8 та шеърий, 5 та насрий ва биттадан публицистик ва адабий танқидий мақолалар гулдастаси ўрин олган.

Уларнинг ижодини туташтирувчи умумий фикрлар, мотивлар ва мавзулар бўлса-да, услубда бир-биридан фарқ қилади. Бири бошқасини такрорламайдиган, муаллифини яшириб ўқисангиз ким ёзганини топиш мумкин бўлган ижодкорлар танланган. Тўпламлардаги умумийлик шундан иборатки, барчаси бугуннинг шоирлари, бугуннинг муаммосини, жамиятимизнинг оғриқларини, юртдошларимизнинг ички сезимлари, қуқвончу ташвишларини бирдек ҳис этади. Бугунги кун ёшлари истаётган, излаётган жамият қандай бўлиши кераклигини, атрофимиздаги инсонлар юраги ураётган тўлқинларни қаламга олади. Шу нуқтаи назардан XXI асрнинг биринчи чорагидаги Ўзбекистоннинг поетик манзарасини мана шу китоблар орқали кўриш мумкин.

Mansur Jumayev нинг фергантроп одамига саволлари, “бир юрак юртига” изҳорлари, севгилисига ва Ҳаққа айтилган илтижолари, тавбаю тазарруларга бурканган мисралари нафақат шоирнинг, балки ҳар биримизнинг кўнглимиздан кечиши мумкин бўлган туйғулар. Ҳаммамиз ҳам илк муҳаббатга дуч келганимизда севгининг ақлга сиғмаслигини тан олганмиз, кўнглимиз тўлиб, саждага бош қўйганимизда “бор дардимни йўқ қила қолгин”, деб Ҳаққа илтижолар айлаганмиз. Онамизга бағишланган “Оқ мактуб”имиз ҳам қалбимизда яширин. Аммо қани бу туйғуларни шоирдек ифода этолсак. Шунинг учун ҳам Мансурнинг шеърлари юрак-юрагимизга етиб боради. Айтмоқчи бўлганларимизни тилимизга чиқаради: қувонтиради, қайғуга кўмади, керак бўлса, йиғлатади...

Шоир шеърларида илоҳий ишқ васфи, тасаввуфий ифодалар устунлик қилади. Унинг “ақлга сиғмаган” севгиси Яратганнинг яратиғига эмас, балки унинг Ўзига экани сезилиб туради. “Тангрига мактублар” туркумида эса бу ҳолат янада яққол наомён бўлади. Висолга етиш иштиёқида ёнган ошиқ мудом ёрини излайди, ундан нажот кутади.

Фақат қонли ёшим бор – тўксам,
Сўзим бордир қарғасам, сўксам.
Бир жанггоҳга айланди дунё,
Бу жанггоҳда наҳот сен йўқсан?!

Лирик қаҳрамон Ҳақни излаш йўлида тинмай тер тўкади, ҳар нега разм солади, бутун дунёда ёр жамолини кўришни истайди, аммо қани тополса. Унинг илтижолари аста-секин жазавали тус олиб, шаккокликкача бориб етади.

...Бир қиёмат кўтарди дунё,
Бу урҳода наҳот сен йўқсан?!

Лирик қаҳрамоннинг бу исёнини салбий жиҳат деб қарамаслик керак. Зеро, у инкорда ҳам Яратганнинг борлигини тан оляпти, унга талпиняпти, сажда қиляпти ва умидини сўндиргани йўқ. Гарчи, “Тузган жаҳонингдан кўнглим тўлмади, Тангрим, қайтадан чиз яхшироғини!” деса-да, “Йўқдан бизни бор айлаган зот”га ихлосини, ишончини яширмайди. Унинг бу илтижолари, исёни замирида ўзига, қалбига ва атрофдаги кимсаларга қарата айтилган, айтмоқчи бўлган пандлар ётади.

Шоир ижодида болаларча соддалик, яхшиликка, эзгуликка ишонч, ёвузликка кучли нафрат сезилиб туради. “Ботинка ҳақида эртак”даги умид, “Қиш”, “Баҳор кулгуси” шеърларидаги самимият, “Катталар учун қўшиқ”даги оғриқли ҳислар унинг шахсиятини ҳам бир қадар очиб берадики, кўз ўнгизда шоирона қиёфадаги тоза кўнгил бир одам намоён бўлади.

Мансурни руҳият шоири, кўнгил кечинмалари мусаввири, деб бемалол айтиш мумкин. Унинг шеърлари ҳали қанча қалбларга севги нималигини, муҳаббат изтироби қандай бўлишини, висол, ҳижрон ва соғинч каби туйғуларнинг асл моҳиятини англатади. Ўзи дунёга нега келдим, яшашдан мақсадим нима, каби саволларни қўйишига сабаб бўлади. Натижада бу шеърият тиллардан тилларга, китоблардан китобларга кўчиб, яшайверади.

Bekzod Ibrohim

СИНТАКТИК ПАРАЛЛЕЛЛАР

Паймон топилади бир кунмас-бир кун,
Дармон топилади бир кунмас-бир кун.
Бир кунмас-бир куни дарё бўларсан,
Уммон топилади бир кунмас-бир кун.

Ҳаёт икки юзи икки хил танга,
Икки юзини ҳам кўрсатса санга,
Бир кунмас-бир куни кирарсан жангга,
Майдон топилади бир кунмас-бир кун.

Балки, япроқ бўлиб йўлга қўнарсан,
Балки, ёғин бўлиб чўлга қўнарсан,
Бир кунмас-бир куни ерга дўнарсан,
Деҳқон топилади бир кунмас-бир кун.

Битта боғ бағрида донасан, маъқул,
Доналик ҳолингдан тонасан, маъқул,
Бир кунмас-бир куни гул бўласан, гул,
Гулдон топилади бир кунмас-бир кун.

Бир кун ҳар елка ҳам етармиш кунга,
Сепмасанг бас экан донингни кулга,
Бир кунмас-бир куни омадинг кулгай,
Имкон топилади бир кунмас-бир кун.

Кўнглинг кулбасидан кетмаса иймон,
Кипригинг учида қалқиса виждон,
Бир кунмас-бир куни бўлолсанг инсон,
Инсон топилади бир кунмас-бир кун.

Унут ўйларингга ҳаёт ҳам битгай,
Ҳаёт муҳаббатга сабот ҳам битгай,
Бир кунмас-бир куни қанот ҳам битгай,
Осмон топилади бир кунмас-бир кун.

Мансур Жумаев

ҚАШҚАДАРЁ

Оқ салласи осмонда, этаклари чўлдадир,
Бир боласи адирда, бир боласи йўлдадир,
Уловининг жилови ҳамишалик қўлдадир,
Сафар кўрмаган алпни шер демас Қашқадарё.

Нону ош берса берган, нону ош сўрмаган эл,
Миннатин тўқмоқ қилиб бошига урмаган эл,
Миннатлининг ошига мўлтираб турмаган эл,
Ол дейди Қашқадарё, бер демас Қашқадарё.

Ғурурин Ҳисортоғдай минор қилган улус бу,
Тантиликни ўзига шиор қилган улус бу,
Дунёнинг тенг ярмини диёр қилган улус бу,
Зафар деру забар дер, зер демас Қашқадарё.

Қарши – шуур қалъаси, Китоб – ғурурнинг ери,
Қайга борса тик борар, ўшал – сурурнинг ери,
Мағрибдан Машриққача ўғли Темурнинг ери,
Тери томмаган ерни ер демас Қашқадарё.

Бироз содда, бироз қўрс, бироз тўпори, далли,
Мардга мард келган мудом, дангалига дангали,
Хиёнат кўрса аммо тиғ бўлади чангали,
Ҳиммати йўқ эранни эр демас Қашқадарё.

Аҳли аёлга хожа, ор номус учун тўра,
Дўстдан жонни аяш йўқ, ёвга аёв йўқ, жўра,
Бўрилик қилган дуруст, итлик қилгандан кўра,
Қиммати йўқ эранни эр демас Қашқадарё.

Насафийлар руҳидан ёришган баланд-пасти,
Бедилу Хисрав бўлиб олқишлар икки дасти,
Авлиёлар юртига мен-ку шеър битдим асти,
Балки ёздиқларимни шеър демас Қашқадарё.

© Мансур Жумаев
2019
Қашқадарёликларга улашинг!