Miyashunos dan repost
Tunda energiyaga boy, kunduzi esa bo‘shashgan va lanj. | "Uyqu" rubrikasi: 1-qism
Yer aholisining deyarli yarmi haftasiga kamida 3 kun kunduzgi charchoqni his qilishadi, va 35% insonlar esa tunda keragidan kam uxlashlari haqida aytishgan. Uyqu bizning energiyamiz, aqliy faoliyatimiz va umumiy sog‘lig‘imizni saqlash uchun zarurdir. Izlanishlar ko‘rsatadiki, xato uxlash kayfiyatimizga va sog‘lig‘imizga jiddiy ta’sir o‘tkazishdan tashqari, samaradorlikning 20-30% tushishiga sabab bo‘ladi. Kunduzi nega uyqumiz kelishini tushunish va uyqu haqida o‘rganish bizni to‘g‘ri uxlashga o‘rgatishi va kunduzgi quvvatimizni oshirishi mumkin. Bugun shu haqida.
Ha! Chunki tanamizning o‘z soati bor. Uni tana soati, yoki ilmiy tilda sirkad ritmi (circadian rythm) deb ataymiz. Tana soati odatlarimizga asoslangan holda shakllanadi. Masalan, har kuni 12 da uxlashga odatlangan insonning tana soati 12 bo‘lganda uyqu gormonlarini faolroq ishlab chiqaradi. Erta uyquga yotish muhim ahamiyatga ega bo‘lgani kabi, har kuni bir xil vaqtda uxlash ham juda zarur. Yuqoridagi misolimizdagi har kuni 12 da uxlaydigan inson imtihondan bir kun oldin 9 da uxlashga yotsa, uni tana soati nima bo‘layotganini tushunmay qoladi va natijada gormonlarning buzilishiga olib keladi. Kech yotsa ham xuddi shunday. Natijada uyqu sifati pasayadi, insonga kun davomida charchoq hissi va yomon kayfiyat hamroh bo‘ladi.
Kichkinaligimda onam uyquga chaqirishlari esimda. Katta bo‘lib, onamdan uzoqda yashashni boshlaganimdan so‘ng o‘rgandimki, miyamda mani uxlashga chaqiradigan bir gormon bor ekan. Uning nomi melatonin. Doimiy uyqu vaqti kelganida, miyamiz melatonin gormonini aktiv ishlab chiqaradi va shu sababli uyqumiz keladi. Ammo hech o‘ylab ko‘rganmisiz: Nega kechasi kitob o‘qisak bir zumda uyqumiz keladi-yu, lekin telefonimizga soatlab qarab o‘tirsak ham hech uyqumiz kelmaydi.
Buning asosiy sababi - ko‘k yorug‘lik!
Inson tanasi qadimdan quyosh bilan birga turib, quyosh bilan birga uxlashga odatlangan, va quyosh nurlarida ko‘k yorug‘lik mavjud. Ushbu yorug‘lik ko‘zimizga tushganida, melatonin ishlab chiqarilishi keskin to‘xtaydi, ya’ni miyamiz tanamizni uyquga chaqirmay qo‘yadi. Shu sababli kunduzi faol bo‘lamiz, va kechasi charchaymiz. Eng qiziq va achinarli joyi shundaki, ko‘k yorug‘lik barcha ekranlarda ham mavjud. Telefon, kompyuter, va televizor. Shularning barchasi ko‘k yorug‘likni ishlab chiqaradi va ko‘zimizga tushganida uyqu gormoni chiqishi to‘xtaydi. Biz aslida charchagan bo‘lsak ham, tanamizga uyqu kerak bo‘lsa ham, shunchaki buni his qilmaymiz va soatlab o‘tiraveramiz. Shu sababli, uxlashdan kamida 1 soat oldin ekranga qarashni to‘xtatish zarur.
Aks holda uyqu tartibingiz buziladi, uyqu sifati buziladi, gormonlar ishlab chiqishi buziladi, va ertasi kuni kayfiyatingiz ham buziladi.
Ushbu post 20 marta tarqatilsa, Uyqu rubrikasining ikkinchi sonini yozaman. Yaqinlaringizga ulashing.
@Miyashunos_Jamshidbek
Yer aholisining deyarli yarmi haftasiga kamida 3 kun kunduzgi charchoqni his qilishadi, va 35% insonlar esa tunda keragidan kam uxlashlari haqida aytishgan. Uyqu bizning energiyamiz, aqliy faoliyatimiz va umumiy sog‘lig‘imizni saqlash uchun zarurdir. Izlanishlar ko‘rsatadiki, xato uxlash kayfiyatimizga va sog‘lig‘imizga jiddiy ta’sir o‘tkazishdan tashqari, samaradorlikning 20-30% tushishiga sabab bo‘ladi. Kunduzi nega uyqumiz kelishini tushunish va uyqu haqida o‘rganish bizni to‘g‘ri uxlashga o‘rgatishi va kunduzgi quvvatimizni oshirishi mumkin. Bugun shu haqida.
Tanamiz soat nechaligini bilmaydi!
Ha! Chunki tanamizning o‘z soati bor. Uni tana soati, yoki ilmiy tilda sirkad ritmi (circadian rythm) deb ataymiz. Tana soati odatlarimizga asoslangan holda shakllanadi. Masalan, har kuni 12 da uxlashga odatlangan insonning tana soati 12 bo‘lganda uyqu gormonlarini faolroq ishlab chiqaradi. Erta uyquga yotish muhim ahamiyatga ega bo‘lgani kabi, har kuni bir xil vaqtda uxlash ham juda zarur. Yuqoridagi misolimizdagi har kuni 12 da uxlaydigan inson imtihondan bir kun oldin 9 da uxlashga yotsa, uni tana soati nima bo‘layotganini tushunmay qoladi va natijada gormonlarning buzilishiga olib keladi. Kech yotsa ham xuddi shunday. Natijada uyqu sifati pasayadi, insonga kun davomida charchoq hissi va yomon kayfiyat hamroh bo‘ladi.
Uxlash vaqti bo‘ldi, yur ketdik.
Kichkinaligimda onam uyquga chaqirishlari esimda. Katta bo‘lib, onamdan uzoqda yashashni boshlaganimdan so‘ng o‘rgandimki, miyamda mani uxlashga chaqiradigan bir gormon bor ekan. Uning nomi melatonin. Doimiy uyqu vaqti kelganida, miyamiz melatonin gormonini aktiv ishlab chiqaradi va shu sababli uyqumiz keladi. Ammo hech o‘ylab ko‘rganmisiz: Nega kechasi kitob o‘qisak bir zumda uyqumiz keladi-yu, lekin telefonimizga soatlab qarab o‘tirsak ham hech uyqumiz kelmaydi.
Buning asosiy sababi - ko‘k yorug‘lik!
Inson tanasi qadimdan quyosh bilan birga turib, quyosh bilan birga uxlashga odatlangan, va quyosh nurlarida ko‘k yorug‘lik mavjud. Ushbu yorug‘lik ko‘zimizga tushganida, melatonin ishlab chiqarilishi keskin to‘xtaydi, ya’ni miyamiz tanamizni uyquga chaqirmay qo‘yadi. Shu sababli kunduzi faol bo‘lamiz, va kechasi charchaymiz. Eng qiziq va achinarli joyi shundaki, ko‘k yorug‘lik barcha ekranlarda ham mavjud. Telefon, kompyuter, va televizor. Shularning barchasi ko‘k yorug‘likni ishlab chiqaradi va ko‘zimizga tushganida uyqu gormoni chiqishi to‘xtaydi. Biz aslida charchagan bo‘lsak ham, tanamizga uyqu kerak bo‘lsa ham, shunchaki buni his qilmaymiz va soatlab o‘tiraveramiz. Shu sababli, uxlashdan kamida 1 soat oldin ekranga qarashni to‘xtatish zarur.
Aks holda uyqu tartibingiz buziladi, uyqu sifati buziladi, gormonlar ishlab chiqishi buziladi, va ertasi kuni kayfiyatingiz ham buziladi.
Ushbu post 20 marta tarqatilsa, Uyqu rubrikasining ikkinchi sonini yozaman. Yaqinlaringizga ulashing.
@Miyashunos_Jamshidbek