Kenja Botir

Oʻzbekiston afgʻon uchuvchilari olib oʻtgan vertolyotlarning bir qismini AQSHga qaytardi 

Qoʻshma Shtatlar "Tolibon" hokimiyatga kelgan vaqti afgʻon uchuvchilari tomonidan Oʻzbekistonga olib oʻtilgan vertolyotlarning bir qismini qaytardi. Bu haqda "Amerika ovozi" telekanali Oʻzbekistonning Vashingtondagi elchixonasida oʻtgan tadbirda qatnashgan Pentagon rasmiylariga tayanib xabar berdi.

"Tolibon"dan qochgan afgʻon uchuvchilari Oʻzbekistonga olib oʻtgan Amerika samolyot va vertolyotlarining aksariyat qismi respublikaga berilgan. Pentagon yaroqli deb topgan texnik vositalardan yettitasi – Black Hawk vertolyotlari hozirda AQSHga qaytarilgan, deya maʼlum qildi telekanal muxbiri Navbahor Imamova.

Tadbirda, shuningdek Oʻzbekistonning AQSH va Kanadadagi elchisi Furqat Sidiqov soʻzga chiqib, Toshkent Vashington bilan har sohada hamkorlikni oshirishga tayyorligini maʼlum qildi. Bundan tashqari, Oʻzbekiston hukumati ikki davlat xavfsizlik tizimlari va qurolli kuchlari oʻrtasidagi hamkorlikni qadrlashi taʼkidlangan.

Maʼlumot uchun, 2021-yilning avgust oyida afgʻon harbiylari tomonidan Oʻzbekiston hududiga Embraer EMB 314 Super Tucano va Pilatus PC-12 rusumdagi 22 ta harbiy samolyot va UH-60 Black Hawk, MD-530 va Mi-17 rusumdagi 24 ta vertolyot olib oʻtilgan edi.

Tolibon Oʻzbekiston hukumatidan ularni qaytarishni bir necha bor soʻragan. Biroq keyinroq Toshkent va Vashington harbiy texnikalar taqdiri boʻyicha kelishuvga erishgani, ular Oʻzbekistonda qolishi maʼlum qilingandi.

https://t.me/Kenja_Botirjon

Nikohlar va ajrashishlar

2024-yilda Oʻzbekistonda 271,8 mingta nikoh qayd etilgan. Bu kamida 15 yillik minimum koʻrsatkich hisoblanadi. Hatto 2010-yilda ham 292,3 ming nikoh roʻyxatga olingan. Yaʼni nikohlar aholi soniga mutanosib ravishda oʻsmagan.

Oʻtgan yil mobaynida nikoh tuzganlarning 136,7 ming nafari (50,3 foiz) shaharlarda, 135,1 ming nafari (49,7 foiz) qishloq joylarida yashovchilar boʻlgan.

Oʻtgan yili nikohlanuvchilarning oʻrtacha yoshi oshishda davom etgan. Yaʼni erkaklarda 27,1 yosh, ayollarda 22,3 yoshga yetgan (2023-yilga nisbatan 0,1 yoshga yuqorilagan).

Nikohlar sonining eng koʻp ulushi Samarqand (31,4 mingta), Qashqadaryo (29,2 mingta), Fargʻona (29,2 ming ta) viloyatlari hissasiga toʻgʻri kelgan.

2024-yilda mamlakatda 45,1 ming oila nikohdan ajralgan (2023-yilda 49,2 ta). Ulardan 28 mingtasi (62 foiz) shahar, 17,1 mingtasi (38 foiz) qishloq aholisi boʻlgan. Tahlil qilinishicha, qishloqlarda ajrashishlar ulushi shaharlardagiga qaraganda koʻproq pasaygan.

Yil davomida 21,7 ming oila farzandsiz, 10,5 mingtasi 2 va undan ortiq bola bilan nikohdan ajralgan. Ajrashuvchi erkaklar oʻrtacha 35,4 yoshda, ayollar 32,1 yoshda boʻlgan.

Nikohdan ajralishlarning eng koʻp ulushi Toshkent shahri (5,9 mingta), Fargʻona (4,8 mingta), Andijon (4,8 mingta), Samarqand (4,6 mingta) va Toshkent (4,6 mingta) viloyatlarida qayd etilgan.

Umuman olganda, 2010-yilda Oʻzbekistonda nikohdan ajralishlar soni 17,8 mingtani tashkil etgan. Ajrashishlar ulushi tuzilayotgan nikohlardan farqli ravishda oʻsishda davom etgan.

https://t.me/Kenja_Botirjon

Tugʻilish qisqarib, oʻlimlar koʻpaydi

2024-yilda Oʻzbekistonda 926,4 ming nafar bola tugʻilgan. Shundan 479,5 ming nafari oʻgʻil, qolgan 446,9 ming nafari qizlar. Mamlakatda 2018-yildan beri birinchi marta tugʻilishning yillik oʻsishi toʻxtagan. Oʻtgan yilda tugʻilganlar soni nafaqat 2023-yil, balki 2022-yil koʻrsatkichidan ham past boʻlgan.

Tugʻilishning kamayishi respublikaning barcha hududlarini qamrab olgan. Garchi shiddat bilan qisqarayotganiga qaramay, eng yuqori tugʻilish darajasi Surxondaryoda, eng kam tugʻilish Qoraqalpogʻistonda. Shaharlarda tugʻilish qishloqlardan koʻra tezroq qisqarmoqda. Xususan, 2023-yilda shaharlarda 480,2 ming bola tugʻilgan boʻlsa, 2024-yilda bu koʻrsatkich 454,5 mingtagacha keskin qisqargan. Qishloqlarda esa 2023-yilda 481,8 ming, oʻtgan yili 471,9 ming chaqaloq dunyoga kelgan.

Statistika agentligi tahliliga koʻra, 2024-yil yanvar–dekabr oylarida mamlakatda vafot etganlar soni 174,4 ming kishini tashkil etgan. Shundan erkaklar 96 ming, ayollar 78,4 ming nafar. Qazo qilganlardan 98,2 ming nafari shaharlarda, qolgan 76,2 ming nafari qishloqlarda yashagan.

Umuman olganda, oxirgi uch yilda oʻlimlar soni oshib bormoqda. Jumladan, 2022-yilda respublikada 172,1 ming kishi, 2023-yilda 172,8 kishi olamdan oʻtgan.

Oʻtgan yili qayd etilgan oʻlimlarning 57,6 foizi qon aylanish tizimi kasalliklaridan kelib chiqqan. Qolgan qismiga quyidagi omillar taʼsir qilgan:

9,4 foizi — oʻsimtalardan;

6,3 foizi — nafas olish aʼzolari kasalliklaridan;

5,8 foizi — baxtsiz hodisa zaharlanish va jarohatlanishlardan;

4,1 foizi — ovqat hazm qilish aʼzolari kasalliklaridan;

1,1 foizi — yuqumli va parazitar kasalliklardan;

15,7 foizi — boshqa kasalliklardan vafot etganlar.

Oʻlimlar sonining eng koʻp ulushi Samarqand (18 854 ta), Fargʻona (17 880), Andijon (17 815 ta), Toshkent (16 393 ta) viloyatlari hamda Toshkent shahrida (16 720 ta) qayd etilgan.

Aholi soni oʻsishi bilan oʻlimlar ham koʻpayib bormoqda. Masalan, 2010-yilda mamlakatda 138,4 ming kishi vafot etgan. Pandemiya davrida oʻlimlar soni keskin ortgan. Yaʼni 2019-yilda 154,6 ming kishi vafot etgan boʻlsa, 2020-yil davomida 175,6 ming odam hayotdan koʻz yumgan. Oʻshandan beri yillik oʻlimlar soni 170 mingtadan kamaymasdan kelmoqda.


https://t.me/Kenja_Botirjon

O‘zbekistonda doimiy aholi soni eʼlon qilindi

2025-yil 1-yanvar holatiga Oʻzbekistonning doimiy aholi soni 37 mln 543 ming kishidan oshdi (2023-yilda 36,8 mln kishi boʻlgan). Shundan erkaklar 18,9 mln kishi, ayollar 18,6 mln kishidan ortiq. Shaharlarda yashovchilar 19,1 mln nafar, qishloqlarda istiqomat qiluvchilar 18,4 mln nafarni tashkil etgan.

Respublika boʻyicha aholisi eng koʻp hududlar doimgidek Samarqand (4,3 mln kishi) va Fargʻona (4,1 mln) viloyatlari boʻlib qolmoqda. Eng kam odamlar yashovchi joylar qatorida Sirdaryo (930,8 ming kishi) hamda Navoiy (1 mln kishi) viloyatlari qayd etilgan. Qolgan hududlar aholisi quyidagicha:

Qashqadaryo viloyati — 3,6 mln nafar;

Andijon viloyati —3,5 mln nafar;

Toshkent shahri — 3,1 mln nafar;

Namangan viloyati — 3,1 mln nafar;

Surxondaryo viloyati — 2,9 mln nafar;

Buxoro viloyati — 2,1 mln nafar;

Xorazm viloyati 2 mln nafar;

Qoraqalpogʻiston — 2 mln nafar;

Jizzax viloyati — 1,5 mln nafar.

Taqqoslash uchun, 2010-yilda mamlakatda 28 mln kishi doimiy yashagan. Oʻtgan 15 yil mobaynida aholi soni qariyb 9,5 mln nafarga koʻpaygan. Tahlillarga koʻra, 2040-yilga borib respublika aholisi soni 48 mln kishiga yetishi kutilmoqda.

https://t.me/Kenja_Botirjon

https://youtu.be/Bjq61HLNN2w?si=bnFV4evcCpARqi6O


Murod qani? Uzunni Kenja Botirga ber. Masalalarni o‘rganib bersin.

Qozogʻistonda qadimgi sarmatlarning xazinalari topildi


Qozogʻistonning Kaspiy dengizi boʻyida joylashgan Atirau viloyatidagi sarmat davri qabristonlarida olib borilgan qazishmalar natijasida asrlar davomida saqlanib kelgan qadimiy artefaktlar topildi.

Atirau viloyati maʼmuriyatining xabariga koʻra, viloyatdagi "Qorabau-2" qoʻrgʻonida soʻnggi ikki yil mobaynida arxeologik qazish ishlari amalga oshirilmoqda.

Ushbu joyda toʻqqizta qabr ochilgan boʻlib, ularning yettitasidan miloddan avvalgi VI asrdan milodiy IV asrgacha mintaqada yashagan koʻchmanchi otliq xalq - sarmatlarning artefaktlari topilgan. Topilmalar orasida zargarlik buyumlari, qurollar, sopol idishlar va inson qoldiqlari mavjud.

Topilgan ashyolar ilk bor Atirau milliy tarix muzeyida oʻtkazilgan koʻrgazmada namoyish etildi. Tashrif buyuruvchilarning eʼtiborini oʻziga jalb qilgan eng diqqatga sazovor buyumlardan biri taxminan 370 gramm ogʻirlikdagi oltin bilaguzuk boʻldi. Bilaguzuk har ikki tomonida togʻ qoplonlari tasviri bilan bezatilgan.

Qozoq arxeologi Marat Kasenovning taʼkidlashicha, tarixchilar bir paytlar Atirau hududini Sarmatiya imperiyasining bir qismi deb hisoblagan - bu nazariya endi ushbu qazishmalar orqali oʻz tasdigʻini topgan. "Sarmatiya davriga oid topilmalarning umumiy soni 1000 ga yaqin boʻlib, ulardan 100 tasi oltin taqinchoqlardir. Zargarlik buyumlarida koʻpincha bir vaqtlar bu hududda yashagan qoplonlar, yovvoyi choʻchqalar va yoʻlbarslar kabi yirtqich hayvonlarning tasvirlari aks ettirilgan. Soʻnggi qazishmalarimizda biz mamlakatimizda ilgari hech qachon topilmagan ikkita yaxshi saqlangan yogʻoch idish (yoki kosa)ni topdik," deya qoʻshimcha qildi Kasenov.

https://t.me/Kenja_Botirjon

INSON BINOSI

Qadimgi Xitoyliklar Xitoy devorini bino qilishganda uning balandligi sabab dushman oʻta olmaydi deb oʻylashgan. Ammo bor yoʻgʻi yuz yilga borib bormay Xitoy uch marta hujumga uchradi. Dushman armiyasi uch marta ham devordan oʻtishga ehtiyoj sezmadi. Ular devorda turgan qoʻriqchilarga pora berib eshik orqali kirishdi.

Xitoyliklar devor bino qilish bilan mashgʻul boʻlib haqiqiy qoʻriqchi inson bino qilishni unutishgan edi.
Insonni bino qilish barcha narsaning binosidan oldin turadi. Bugun talabalarimiz ana shunga muhtoj.

Sharqshunoslardan biri aytadi:
"Agar biror-bir xalqni barbod qilmoqchi boʻlsang avvalo oilani barbod qil, soʻngra taʼlimni barbod qil, soʻngra esa oʻrnak bo‘ladigan insonlarni yomonotliq qil.

Oilani barbod qilish uchun unda onaning rolini yoʻqot. Uni "uy bekasi" nomidan xijolat boʻladigan qilib qoʻy.

Taʼlimni barbod qilish uchun muallimning jamiyatdagi oʻrnini yoʻqot. Toki talabalar uni hurmat qilishmasin.

Oʻrnak bo‘ladigan va peshvolarni barbod qilish uchun ulamolarga taʼna qil. Ularni behurmat qilishga harakat qilki, kishilar ularga ergashmasin".

Ongli onalar yoʻqolsa, muxlis oʻqituvchilar yoʻqolsa, peshvo va oʻrnak boʻladigan kishilar obro‘yi toʻkilsa yangi avlodni kim eski qadriyatlarimiz asosida tarbiyalaydi?!

Mustafo Mahmud

P.S: Buyuk Xitoy Devori Xunlardan(qadimgi turkiylar) himoyalanish uchun qurilgan. Demak bizdan qo‘rqishgan. Demak biz u vaqtda kuchli bo‘lganmiz. Endichi?

https://t.me/Kenja_Botirjon

Jazolash sindromi

Oxirgi paytlarda odil sudlovda "jazoning muqarrarligi"da ishlashga undovchi xato yondashuvga tez-tez duch kelmoqdamiz. "Jazo berildi", "jazo muqarrar", "jazo muqarrarligi taʼminlandi" kabi soʻzlarni eshitapmiz. Sudlarga tegishli matbuotlarda, muayan sud ishining faqatgina hukm oʻqish jarayonlaridan lavhalar taqdim etilib, "Falon modda bilan faloncha yilga ozodlikdan mahrum qilindi. Jazo muqarrarligi taʼminlandi.", - degan qisqa axborotlar berib borilmoqda.

Toʻgʻri, muayan huquqqa xilof qilmish va uning jazosi haqida maʼlumot berilishi yaxshi. Lekin, nima sababdan faqat jazolanganigagina urgʻu qaratilaveradi? Bundan maqsad nima? YO tegishli axborot saytlari bilan shunday kelishuvlar bormi? Yoki insonlarni faqat qoʻrquv ostida ushlab turishmi maqsad? Sud jarayonlarini efirlarga toʻgʻridan toʻgʻri uzatib borilishi deyarli yoʻlga qoʻyilmagan jamiyatda esa, faqatgina "jazolandi", "qamaldi" larni yangrataverish faqat va faqat qoʻrquv solish, vahima uygʻotish yoʻli bilan tiyib turishga urinishdan boshqa narsa emas, bizningcha.

Bu esa, notoʻgʻri uslub. Qonun ustuvorligiga jazoni muqarrar deb bilish bilangina erishib boʻlmaydi, nazarimizda.

Qonunchilik jazoning muqarrarligini emas, balki javobgarlikning muqarrarligini ilgari suradi. Bular farqli tushunchalar ekanini yuridik ong egalari yaxshi biladilar.

Javobgarlikning muqarrarligi qilmishida jinoyat tarkibining mavjudligi aniqlangan har bir shaxs javobgarlikka tortilishi shartligini anglatadi. Lekin, albatta, har doim ham jazo qoʻllanilishi shartligini anglatmaydi. Chunki, Kodeksning bir qator moddalarida javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish masalalari ham bor. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar esa endi, bu, boshqa mavzu.

Nazarimizda, jazo muqarrarligi haqida surunkali bong uraverilishi ham bir "shovqin" boʻlib, u odil sudlov faoliyatiga faqatgina xalal bermoqda xolos. Yaʼni, sudlar Kodeksdagi jinoiy javobgarlikdan va jazodan ozod qilishga oid qoidalarni qoʻllashni (albatta, bunga asoslar mavjud boʻlganida) unutib qoʻyayotgandek. Yohud, "olib qoʻyibdi", "berib qoʻyibdi" kabi mish-mishlardan holi boʻlishni xohlash odillik va insonparvarlik prinsiplarini amalda toʻlaqonli ishlatilishiga toʻsiq boʻlib qolmoqda. Va afsus-ki, oqibatda jazolash sindromi vujudga kelib qoldi.

Oliy sud statistikasida negadir javobgarlikdan va jazodan ozod etilishi bilan bogʻliq maʼlumotlarga koʻzingiz tushmaydi. Vaholanki, bular ham sudlovning odilligiga jamoatchilikda ishonch hissini oshirishga xizmat qiladigan omillardan sanalar edi.

Oʻz navbatida, Gʻayrat Doʻstov keysi jamoatchilikka koʻp narsalarni yuzaga chiqarib berdi.

Aytmoqchimiz-ki, oliy maqsad tarbiyalash boʻlishi oʻrniga jazolash boʻlib qolgan jamiyatda qonunlarga hurmat hissi emas, aksincha, nafrat hissi shakllanaveradi.

https://t.me/Kenja_Botirjon

⏳⏳⏳⏳

Bugun 1-fevral haftaning shanba kuni. Ushbu kunda ro‘y bergan muhim voqealar bilan tanishing.

#bayramlar
🌏Robinzon Kruzo kuni.
🇺🇸AQSh – Qora shokolad kuni.

#muhim_voqealar
🔹1709 – Tinch okeanidagi kimsasiz orolda 4 yildan ortiq yolg‘iz yashagan, Robinzon Kruzoning prototipi bo‘lgan dengizchi Aleksandr Selkirk topildi.
🔹1865 – AQSh da qullik bekor qilindi.
🔹1930 – “Tayms” birinchi krossvordni chop etdi.
🔹1994 – O‘zbekiston Respublikasi hamda Zambiya Respublikasi o‘rtasida o‘zaro diplomatik munosabatlar o‘rnatildi.

#tavalludlar
🔹1894 – Jon Ford – amerikalik kinorejissyor.
🔹1931 – Boris Yelsin – Rossiya Federatsiyasining birinchi prezidenti.
🔹1944 – Oydin Norboyeva – aktrisa,  O‘zbekiston xalq artisti.
🔹1947 – Mamatqul Hazratqulov – o‘zbek adibi va jurnalisti, “O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan jurnalist”.
🔹1990 – Nafisa Mo‘minova – o‘zbek shaxmatchisi, xalqaro grossmeyster.

https://t.me/Kenja_Botirjon