Fors tili 🇮🇷/Rasmiy kanal!

​​Eron shohi Nodirshohning Markaziy Osiyoga yurishlari. (Boshi tepadagi postda)

Barchamiz bilamizki Eronda Nodirshoh markazlashtirish siyosatini tugatib, bosqinchilik siyosatiga o'tgan. Bu bosqinchilik siyosati Buxoro xonligi va Xiva xonligini ham chetlab o'tmadi.

Dastlab 1736-yil Nodirshohning o'g'li Rizoquli 1200 armiyasi bilan daryodan kechib Qarshi shahrini qamal qilgan. Buxoro xoni Abulfayzxon va Muhammad Hakimbiy shahar ichida turib dushman bilan jang qilgan.

O‘zbek xonliklariga qarshi qaratilgan ushbu yurushlarda Nodirshoh ishtirok etmaganligining boisi Xuddi shu vaziyatda u Hindistonga hujum qilayotgan edi.
Rizoqulining tajribasizligi va Xiva xoni Elbarsxonnig Buxoroga yordamga kelishi Rizoqulining ortga chekinishiga sabab bo'lgan.

1740-yilda Hindiston yurishlarini tugatgan ulkan xazina va insoniy resurslarni qo‘lga kiritga Eron shohi Nodirshoh bu safar shaxsan oʻzi Buxoroga hujum qilgan. Dastlab Nodirshoh yuk ortilgan tuyalarni Amudaryodan o'tqizish uchun 45 kun mobaynida koʻprik quradi. Nodirshoh daryoning har ikki tarafida 5000 kishilik qo'shin sigʻadigan qalʼalar qurishga buyruq bergan.

Ushbu tayyorgarlik ishlari tugagach NODIRSHOH Buxoroga hujumini boshlaydi. Nodirshoh oʻz qoʻshinini quyidagi tartibda joylashtirdi: oʻng qanot, chap, markaz, artilleriya, orqa qoʻriqchi va pistirma polki, har bir pozitsiyaning oʻz qoʻmondoni bor edi.

Nodirshoh qoʻshinlari TOʻP, MINOMIYOT (o‘z davriga mos), GAUBITSA va aylanma miltiqlar bilan qurollangan edi. Avvallari Oʻzbeklar hech qachon bunday qurollar bilan shugʻullanmagani uchun sarosimaga tushib qolishadi hamda koʻpchiliglari jangda xalok boʻlishadi yoki qochib ketishadi. Jangdan soʻng sulh tuzilib 30 ming oʻzbek askari fors qoʻshini tarkibiga kiritiladi.

Xiva xonligining bosib olinishi

1740- yilda Nodirshoh Buxoroni egallagandan soʻng Xiva xonligiga qarshi yurishni boshlaydi hamda Xiva xonligidan boʻysunishni talab qilib, Elbarsxonga elchi yuboradi. Ikki nafari nufuzli shayxlar boʻlgan elchilar guruhi Elbarsxonning buyrugʻi bilan qatl etilgan. Keyin Xorazmning janubiy chegaralari yaqinidagi Pitnak jangida Nodirshoh Xiva qoʻshinlarini magʻlub etadi.

Navbatdagi jangda Nodirshoh 30 ming oʻzbek va turkmanlardan iborat otliq qoʻshini boʻlgan Elbarsxon bilan yuzma-yuz keldi. Vu bu safar ham xivaliklar magʻlub boʻlishadi. Keyin Xorazmning janubiy chegaralari yaqinidagi Pitnak jangida Nodirshoh Xiva qoʻshinlarini magʻlub etadi.

Natijada Xonqa shahrida qamalga tushib qolgan Elbarsxon Nodirshohga taslim boʻlishga majbur bo‘ladi, hamda oʻzining yigirma nafar amiri bilan birga qatl etilgan (baʼzi maʼlumotlarga koʻra ular tiriklayin koʻmilgan). Shoh bu qatlni elchilar – Jo‘ybor shayxlarining oʻldirilishi uchun qasos deb biladi.

Markaziy Osiyoga qaratilgan Eronning ushbu 8 oylik urushlari mobaynida 3 ming kmli masofani bosib oʻtgan.
Bu Nodirshoh armiyasining o‘sha davrdagi harakatchanligini ifodalaydi.

Samarqandning bosib olinishi

NODIRSHOH 1740-yilda Samarqand shahrini hech qanday qiyinchiliksiz bosib olgan. Shuningdek Nodirshoh Samarqandda turib Xiva xoni ELBARSXONGA qarshi urushga tayyorgarlik koʻrgan. Samarqandni qiyinchiliksiz bosib olgan Nodirshohga Buxoro va Xo‘qanddan 20 minglik lashkar yaqinlashib kelayotgani haqida xabar keladi. Ularga qarshi turish uchun tajribali suboshi (qoʻmondon) Lutf Alixon boshchiligidagi qo‘shin yuborildi va qo‘zg‘olonchilar NODIRSHOHNING bu sara qo‘shinidan xabardor bo‘lib, chekinishni boshlagan bo‘lsalarda, Lutf Alixon ularga yetib olib, qoʻzgʻolonchilarning qoʻshinlarini tor-mor etadi.

Ba‘zi manbalarga koʻra, Nodirshoh Bibixonim masjidining qoʻsh eshiklarini oltin, kumush, qimmatbaho toshlar va boshqa qimmatbaho metallar bilan yasalgan noyob buyumlarni hamda bir qancha meʼmorlar, rassomlar va olimlarni o‘z saroyiga olib borgan.

Ushbu keng ko‘lamli yurishlar natijasida Nodirshoh davlati umumiy maydoni 3.900.000 kvadrat kilometrga teng ulkan va opz davrining eng qudratli imperiyasiga aylandi.

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi

​​Eron shubhasiz boy tarixiy va madaniy o‘tmishga ega. Ilk imeriyalar, yozuv rivojlanishi, sivilizatsiyalar va dinlar to‘qnashgan maydon. Buyuk hukmdorlarga vatan bo‘lgan zamin. Eron tarixini o‘rganuvchi yosh mutaxasis sifatida tarixda Eron zaminda bo‘lgan ijtimoiy siyosiy o‘zgarishlarning Vatanimiz tarixiga bog‘liq, tutash yoki o‘xshash jihatlarini izlashga va solishtirishga harakat qilaman.

Eron tarixining ba‘zi figuralari barcha o‘zbek talabalariga tanish. Masalan shulardan biri Buxoro va Xivani bosib olib, Ashtarxoniy va Xiva Shayboniylarining hokimyatdan ajralib mahalliy o‘zbeklar boshqaruviga o‘tishiga sabab bo‘lgan Nodirshoh.

Kelib chiqishi turkiylardan boʻlgan Nodir Quli Afshar 1688-yilda Xuroson viloyatining shimolida joylashgan Dastgerd qishlogʻida choʻpon oilasida dunyoga kelgan. Nodirshoh 13 yoshga kirganda otasi Imon Quli vafot etgan. Nodirshohning kelib chiqishi qizilboshlilarning yetti urugʻlaridan biri boʻlagan Afshor urugʻiga borib taqaladi.

XVIII asrning birinchi yarmida Safaviylar davlatining zaiflashib qolganidan foydalangan afgʻonlar oʻz davlatiga asos solishadi (1722). Shunindek, mustaqil Afgʻoniston davlati zaiflashib qolgan Safaviylar davlatining yerlarni hamda poytaxti boʻlmish Isfahon sharini ham bosib olib hokimiyatni oʻz qoʻllariga olishadi.

Biroq xuddi shunday vaziyatda Safaviy Tahmasp II Nodir Quli bilan birlashib Isfahonni hamda butun Eron hududini afgʻonlardan ozod qilishadi. Bu hodisalardan soʻng Eronda NODIR Qulining obroʻyi oshib ketdi. Tahmasp Nodirni kuchayib ketishidan xavfsirab harbiy harakatlarni to'xtatishini buyurdi, biroq Nodirquli shoh saroyiga kelib davlatda yuqori lavozimni talab qildi. Tahmasp II unga Xuroson, Mozandaron, Seyiston va Kermon viloyatlarini topshirdi. Shuningdek, Xurosonda o'z nomidan tanga zarb qilishiga ham ruxsat etdi.

NODIR QULIning Safaviylar saroyida obroʻyini oshirgan buyuk ishlaridan biri Eron qoʻshini Qoʻmondoni Fath Alining Usmoniylar qoʻmondoni boʻlgan Malik MAHMUD bilan oʻzaro maxviy xat yozishganlarini, Eron armiyasining urush olib borish rejalarini Usmoniylarga oshkor qilganini NODIR QULIi payqab qolgan. Bu qilgan ishi Safaviylar saroyida uning obroʻsini yanada oshirgan.

👑1736-yili Sigovushon (hozirgi Sobirobod) shahridagi qurultoyda Nodir shohlikka saylandi, 1740-yili Safaviylarning so‘ngi vakili hali yosh bola bo‘lgan Abbos III ni otasi oldiga jo'natdi va oradan koʻp o'tmay Tahmasp bilan birga o'ldirtirib yubordi.

1736-yilda taxtga oʻtirgan Nodirshoh markazlashtirish va talonchililik siyosatini olib bordi. Uning bu talonchilik urushlari natijasida Eronda ulkan imperiya vujudga kelgan. Bu imperiya tarkibiga Armaniston, Ozarbayjon, Gruziya, Dogʻiston, Afgʻoniston, Belujiston, hamda Buxoro va Xiva xonliklari kirgan. Shuningdek, Boburiylar imperiyasiga qarshi talonchilik urushlari olib borib Dehlini ham bosib olgan.

NODIRSHOH Hindistondan oʻzi bilan qimmatbaho Ko‘hi Nur olmosini Eronga olib kelib, oʻz nomiga atab Nodir obod degan shaharga asos solgan.

NODIRSHOH hokimiyatga kelganida - afgʻonlar, hamda usmoniylar imperiyasiga qarshi uch marta urushda gʻalaba qozongan. Shuningdek Kavkaz uchun ruslarga qarshi gʻalabli urushlar olib borgan.

NODIRSHOHni 1747-yilda oʻzining eng yaqin qarindoshlari fitna uyushtirib oʻldirishadi.

Pahlaviylar davrida Eronning tarixchilari Nodirshohga Eronning Napoleoni deb unvon berishgan. Buning yaqqol sabablaridan biri Nodirshohning Erondagi Safaviylar davlatini afgʻonlardan qutqarib qolgani boʻlgan.

©Saidvaliyev Asadbek
TDSHU talabasi

Davomi bor. Davomida Nodirshohning Buxoro va Xiva xonliklariga hujumlar haqida so‘z boradi

Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi