Imom Tabariy: Qirq yil davomida kuniga qirq varaqdan asar yozgan olimImom Ahmad ibn Hanbal rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Yer yuzida ulamolar xuddi yeru suvning qorong‘uligida yo‘l topishga yordam beruvchi yo‘lchi yulduzga o‘xshaydi. Yulduzlar g‘oyib bo‘lganda yo‘lovchilar adasha boshlaydilar», deya marhamat qilganlar.
Hadisi sharifda ta'rifi kelgan ana shunday yo‘lchi yulduzlardan biri bilan qisqacha tanishsak.
Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir Tabariyning tafsir kitoblari ichida eng mo‘tabarlaridan sanaluvchi «Tafsiri Tabariy» asari va «Musulmon tarixchiligining otasi» unvoniga sazovor etgan «Tarixi Tabariy» nomi bilan mashhur asarlari orqali tanimagan ilm toliblari kam topiladi.
839-yilda hozirgi Eronning tarixiy viloyati Tabariston tavallud topgan Abu Ja'far rahimahulloh o‘zining yoshligi haqida so‘zlab: «
Yetti yoshimda Qur'oni Karimni yod oldim. Sakkiz yoshga to‘lganimda, taroveh namozlarida insonlarga namoz o‘qib berar edim. To‘qqiz yoshga to‘lganimda esa, hadis yoza boshladim» degan ekanlar.
Bo‘lajak olim 12 yoshida ilm yo‘lida safar qilgan. Ko‘plab ilm markazlarida bo‘lib, taniqli ulamolardan dars olgan.
Bir necha yillik ilmiy safarlardan so‘ng 870-yili Misrdan Bag‘dodga kelgan olim keyingi 50 yillik hayoti davomida o‘ta barakali va sermazmun ilmiy faoliyat olib borgan.
O‘zini butunlay ta'lim va ilmga bag‘ishlagani sababidan zamondoshlari va keyingi avlodlarning yuksak e'tirofi va tahsiniga sazovor bo‘lgan.
Imom Abu Bakr Xatib o‘zining «Tarixi Bag‘dod» kitobida shunday yozadi: «
Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir Tabariy... shunday olim ediki, so‘zlari hukm o‘rnida qabul qilinardi, uning ra'yiga murojaat qilishardi. U o‘z asrida hech kim muvaffaq bo‘lmagan darajada ilm oldi va ularni yozdi. U Qur'oni karimni to‘la yod olgan, qiroat turlarining barchasini chuqur o‘zlashtirgan, ularning ma'nolarini teran o‘rgangan olim edi. U hadis ilmida ham benazir bo‘lib, sahobalar, tobeinlarning hayotlari, haqida ham hammadan yaxshiroq bilar edi».
Imom Tabariy yuksak e'tiroflarga sabab bo‘lgan «Tafsir»ini yetti yil davomida shogirdlariga aytib turib yozdirgan. Xatib Bag‘dodiy shunday deydi: «
Ali ibn Ubaydulloh Simsimiydan eshitdimki, ibn Jarir Tabariy qirq yil davomida har kuni qirq varaqdan asar yozgan».Tabariy tarix, fiqh va tafsir va qiroat ilmlaridan tashqari arab she'riyati, nahv, matematika va tibbiyot ilmlarini ham yaxshi o‘zlashtirgan. U zot vaqtini juda ham tartibli ravishda ilm olish va ta'lim berishga taqsimlab, shunga qat'iy amal qilgan.
Xatib Bag‘dodiy rivoyat qiladi: «
Abu Ja'far Tabariy bir kuni o‘z shogirdlariga aytdi: «Tafsir o‘qishni xohlaysizlarmi, yozib beraymi?»-dedi. Ular: «Qancha varaq bo‘ladi?» –deb so‘rashdi. U kishi: «O‘ttiz ming sahifa bo‘lsa kerak…» - deb, javob berdi. Shunda shogirdlari: «Kitobni oxiriga yetmasdan umrimiz tugab qoladi-ku!» -deb, javob berdilar. So‘ng Abu Ja'far Tabariy kitobni uch ming sahifaga qisqartirib, ta'lif qildi.
So‘ngra shogirdlaridan: «
Odam alayhissalomdan bizning vaqtimizgacha bo‘lgan olam tarixini yozib beraymi»-deb, so‘radi. Ular: «Necha sahifa bo‘ladi?»-deb, so‘rashdi. Abu Ja'far tafsir kitobining adadicha miqdorni aytgan edi, shogirdlari ham xuddi o‘shanday javob qaytarishdi. Shunda Abu Ja'far: «Inna lillahi! Odamlarda himmat kamayib ketibdi.» –deb, tafsirni qisqartirgan miqdorda qisqartirib yozdi».
Mufassir, faqih, muhaddis va tarixchi olim ibn Jarir Tabariy 86 yoshida Bag‘dodda vafot etgan.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: «Kimga ilm talab qilib turgan holida ajali kelsa, u bilan payg‘ambarlarning o‘rtasida faqat payg‘ambarlik bo‘ladi, xolos», (Imom Termiziy rivoyati) degan muborak so‘zlari hayotining so‘ngigacha o‘zini ilmga bag‘ishlagan olimlar haqida aytilgan bo‘lsa kerak, Vallohu a'lam.
@florensiyam 📚
