Куллу шайъин яржиъу ила аслиҳи
Маноқибда келишича, бир подшоҳ Хизир билан кўришгиси келибди ва чор атрофга жарчи юбориб, ким менга Хизирни кўрсатса уни туҳфаларга кўмгум, дея эълон қилибди. На бир олим, на бир валий зот журъат қилолмайдиган бу ишга фуқародан бўлган бир инсон толиб бўлибди.
Фуқаро уйдан чиқаркан, аёлига: "хоним, мен подшоҳга Хизирни топиб келишимни айтиб, ундан қирқ кун муҳлат сўрайман. Бу орада сизларга уйга умр бўйи етадиган озиқ-овқат ва тилло келади. Қирқинчи кун Хизирни топа олмаганим учун менинг бошимни танамдан жудо қилишади. Аммо, сизлар фақирликдан қутулиб, роҳатда яшайсизлар", дебди.
Аёли уни бу ишдан қайтарса ҳам у ўз сўзида туриб олиб, саройга равона бўлди. Подшоҳ ҳузурига чиқиб, қирқ кунда Хизирни топиб келишини бироқ ҳадиялар ва тиллоларни аввалдан олишини айтиб подшоҳ билан аҳдлашди. Сўнг, Хизирни топиш учун ҳаракат қилиши керак бўлган қирқ кун ичида эса ҳар куни унинг уйига саройдан озиқ-овқат, нозу неъмат ва тиллолар оқиб келди ва уларни ғамлаш ва жойлаш билан машғул бўлди.
Қирқинчи кун келганда эса бутун халқ подшоҳ саройига тўпланди. Подшоҳ ҳам Хизир билан учрашиш учун алоҳида ҳозирлик кўрди. Сарой ҳовлисига тахт ўрнатилди, бутун сарой аъёнлари гўзал либосларда подшоҳнинг икки тарафидан жой олдилар. Ҳамма ҳаяжон билан Хизир келишини кутиб турибди.
Бир пайт ҳалиги одам подшоҳ ҳузурига ёлғиз келиб айбига иқрор бўлди: "подшоҳим, менда Хизирни топиш нияти йўқ эди, умуман. Ундай қобилият менда нима қилсин. Мен шунчаки, оиламни фақирлик азобидан қутулишларини истадим. Шунинг учун шундай йўл тутдим", деди қўрқувдан дағ-дағ қалтираб.
Хизирни кўриш истагида тубсиз ҳаяжон ва ширин хаёллар оғушида кунни бошлаган подшоҳ бу сўздан дарғазаб бўлди ва ёнидаги уч вазири билан бу одамга қандай жазо бериш ҳақида кенгаш қилди.
Биринчи вазир: "султоним, бу бадбахтни бўлак-бўлак қилиб, гўштларини нимта-нимта парчалаб чангалларга осиб қўяйлик. Токи, халқ кўриб, ибрат олсин, подшоҳни алдашнинг оқибати қандай бўлишини", деди.
Бу орада Подшоҳ саройининг ҳовлисида халқ орасида бир ўрта ёшли йигит пайдо бўлиб "куллу шайъин яржиъу ила аслиҳи" деди.
Подшоҳ ва вазирлар унга бир қараб қўйишди ва ўз кенгашларида двом этишди.
Иккинчи вазир тилга кириб: "шоҳим, бу фосиқнинг терисини шилиб, ичига сомон тиқмоқ даркор", деди.
Шунда ҳалиги йигит яна "куллу шайъин яржиъу ила аслиҳи" дейди.
Шоҳ яна кўз қири билан унга бир қур ўйчан назар ташлагандан сўнг учинчи вазирга юзланди.
Учинчи вазирнинг таклифи эса шундай эди: "Хожам, бу фақир кишини афв этинг. Бола-чақасининг роҳати учун ўзини фидо қила оладиган даражада жасоратга эга бўлган бу инсонни афв этиш сизнинг азизлигингиз ва шаънингизни янада зиёда қилади. Уни қатл этишнинг эса ҳеч кимга фойдаси йўқ".
Шунда сирли либосга бурканган бояги йигит яна сўзга аралашди ва яна "куллу шайъин яржиъу ила аслиҳи" деди.
Бу сафар подшоҳ унга юзланиб, "сен кимсан, боядан бери такрорлаётган сўзингнинг маъноси нима?", деди.
Нотаниш ва сирли инсон тамкинли бир юриш билан шоҳга яқинлашар экан шундай деди: "биринчи вазирнинг отаси қассоб эди. Шунинг учун анави одамни сўйиб тўғрашдан, гўштларини чангалга осишдан сўз этди. Иккинчи вазирнинг отаси эса кўрпа-тўшакчи эди. Тўшак ва ёстиқларга пахта тиқиб, кун кечирарди. Шунинг учун у фуқаронинг терисини шилиб ичига сомон тўлдиришни маслаҳат берди. Учинчи вазирнинг ота-боболари эса вузаро, уламою фузало ва атқиё инсонлар эди. У ҳам асл зотига тортиб, олийжаноблик кўрсатди. Мен такрорлаган сўзнинг маъноси ҳам шу "ҳамма нарса ўз аслига қайтади" демакдир. Асли олийжаноб бўлган инсон олийжаноблик қилади, асли хиссат ва даноат бўлган эса илло ўз тубанлигига қайтади... Вазир истасанг (учинчи вазирга ишора қилган ҳолда) мана вазир!.. Хизир истасанг (ўзига ишоратан) мана Хизир!.. Мен бу фуқарони маҳжубиятдан қутқариш учун келдим", деди ва кўздан ғойиб бўлди".
Ҳа, барча нарса ўзининг аслига қайтур. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бежиз инсонларни олтин ва кумуш маъданларига менгзатмаганлар. Бу нарсаларда ақл эгалари учун ибрат бор.
