Amir Temur va Moskvaning ishg'ol qilinishi "Amir Sohibqiron Moʻshku (Moskva) nomli oʻrus shahri tomon yurishni iroda etdi, u viloyatning barcha yerlariga chopqin yasab, gʻorat qildi, lashkar ahli oʻlchaksiz gʻanimat oldilar. Amirzoda Muhammad Sulton Qobuchi Qarovul nomi bilan mashhur boʻlgan viloyatni gʻorat qildi. Dushman toifasidan Qurbuqo, Barlon, Burkun va Kalachi degan jamoalar (Oltin Oʻrda xonligidagi qabilalar) biyobonda hayron va sargardon yurardilar, jahon amirzodasi ulugʻ amirlar bilan birgalikda ularni talon-taroj qildilar, juda koʻp mol oldilar hamda farzand va xotinlarini asir qildilar".
Nizmoddin Shomiy "Zafarnoma""Sohibqiron Maskavgʻa soriki, Rusning shahalaridin erdi, tavajjuh qildi. Anda yetkonda nusratshior cheriki ul viloyatni (shahar va atrofini) chobtilar va andagʻi hokimlarni tobe qildi. Va cherikning eliklariga sonsiz mol tushti: oltinu kumush va qumoshu kabsh va hatanu qoqqam va qattanu qaro samur va qilichlar, yaxshi otlar tushti. Va taqi amirzoda Muhammad Sulton koʻb ellarni taladi, misli qavmi koʻr buqa va parlon va yoʻrkun va kaljikim, sohibqiron cherikidin qochib yozilarda sargʻashta va hayron yurur erdilar, bas, soʻng amirzoda Muhammad Sultongʻa uchrab, (ul) barchani taladi va xotinlarini va oʻgʻlonlarini asir qilib, qaytib sohibqirongʻa qoʻshuldi."
Sharafiddin Ali Yazdiy "Zafarnoma"Koʻp rus mualliflari, jumladan A.Y.Yakubovskiy, (qarang: B.D.Grekov, A.Y.Yakubovskiy. Золотая Орда и ее надение, с. 369-370) Temur Moskvani olmagan va Yeletsdan shimolga oʻtmagan deb, bu voqea haqida xabar bergan Nizomiddin Shomiy va Sharafiidin Ali Yazdiylar ikkisi ham yanglishib, Moskva deb aslida Ryazanni nazarda tutganlar, deydilar. Yakubovskiy hatto Temur Kolomna yaqinida Oka boʻyiga kelib, narigi sohiliga , ya’ni Moskva tarafiga oʻtmagan, chunki daryoning narigi sohilida turgan “buyuk knyaz” Vasiliy Dmitriyevich (Dmitriy Donskoyning oʻgʻli) boshchiligidagi rus lashkarlari bilan toʻqnashishdan qoʻrqqan, degan uydirmalarni aytgan. Yana uning aytishicha, goʻyo 1380-yilgi Kulikova maydonida Mamayning yengilganligi haqidagi xabarlar Temurni qoʻrqitganmish.
Eng avvalo shuni aytish kerakki, 1395-yilga kelganda Temurning qudrati shu qadar ulkan ediki, u oʻzini dunyoda eng qudratli hokim va harbiy boshliq deb bilardi. Haqiqatda ham shunday edi. Qandaydir hech kimga noma’lum “buyuk knyaz”, ya’ni Temurning yordami bilan taxtga kelgan va tobesi hamda kuni kecha yengilib, yakson boʻlgan Toʻxtamishning qaramidagi Vasiliy Dmitriyevichdan Sohibqiron zarracha seskanmas edi. Grekov va Yakubovskiylar Nizomiddin Shomiy bilan Sharafiddin Ali Yazdiyning qator voqealar xususida xabarlari rostligini tan oladilar. Ammo Moskva xususiga kelganda goʻyo ularning geografik tasavvurlari aniq emasmish. Bizningcha,
bu gaplar Moskvani azaldan yengilmas qilib koʻrsatishga qaratilgan buyuk rus shovinizmining bir koʻrinishidir. Mazkur sharq tarixchilarining “Zafarnoma”larida ular nafaqat Moskva, balki undan ancha shimoldagi, qutb doirasidan ham shimoldagi yerlar haqida ancha aniq tasavvurga ega boʻlganliklari haqida dalolat beruvchi sahifalar bor.
(Ashraf Ahmedov va Haydarbek Bobobekov Sharafiddin Ali Yazdiyning "Zafarnoma"siga izoh qismidan)
P/s: Yuqoridagil fikrlarga ishonib aytishimiz mumkinki, o'sha davrda Moskvada Amir Temrga qarshi turadigan biror kuch bo'lmagan, Amir Temur Moskvani to'liq ishg'ol etgan.
Kanalimiz: @AmirTemurtarixi