Abdurauf Fitrat | Jadidlar

Mahmudxo‘ja Behbudiy haqida spektakllar sahnalashtiriladi

Bugungi kunga qadar yaratilgan “Mahmudxo‘ja Behbudiy” kinoseriali va “Xalq yuragi” badiiy-publisistik filmlarining ommaviy namoyishlari tashkil qilinadi. Shuningdek, Badiiy akademiyaning Markaziy ko‘rgazmalar zalida Mahmudxo‘ja Behbudiy hayoti va ijodi, shuningdek, Turkiston jadidlik harakati namoyandalarining faoliyatiga oid tasviriy san’at asarlari ko‘rgazmasi uyushtiriladi.

Ulashing 👉 @AbduraufFitrat

Abdulla Qodiriyning otilishiga sabab boʻlgan satrlar...

"Men koʻb umrimni shu yurtning tinchligʻi va fuqaroning osoyishi uchun sarf qilib, oʻzimga azobdan boshqa hech bir qanoat hosil qilolmadim. Ittifoqni ne el ekanini bilmagan, yolgʻiz oʻz manfaati shaxsiyasi yoʻlida bir-birini yeb, ichkan mansabparast, dunyoparast va shuhratparast muttahamlar Turkiston tuprogʻidan yoʻqolmay turib, bizning odam boʻlishimizgʻa aqlim yetmay qoldi.

Biz shu holda ketadirgan, bir-birimizning tegimizga suv quyadirgʻan boʻlsaq yaqindirki, oʻrus istibdodi oʻzining iflos oyogʻi bilan Turkistonimizni bulgʻatar va biz boʻlsaq oʻz qoʻlimiz bilan kelgusi naslimizning boʻynigʻa oʻrus boʻyindirigʻini kiydirgan boʻlarmiz. Oʻz naslini oʻz qoʻli bilan kofir qoʻligʻa tutqin qilib topshirquchi — biz koʻr va aqlsiz otalargʻa xudoning laʼnati albatta tushar, oʻgʻlim!

Bobolarning muqaddas gavdasi madfun Turkistonimizni toʻngʻuzxona qilishigʻa hozirlangʻan biz itlar yaratguchining qahriga albatta yoʻliqarmiz! Temur Koʻragon kabi dohiylarning, Mirzo Bobur kabi fotihlarning, Forobiy, Ulugʻbek va Abu Ali Sino kabi olimlarning oʻsib-ungan va nashʼu namo qilgʻanlari bir oʻlkani halokat chuqurigʻa qarab sudragʻuchi albatta tangrining qahrigʻa sazovordir, oʻgʻlim! Gunohsiz bechoralarni boʻgʻizlab, bolalar yatimxonalarini vayron qilgʻuchi zolimlar — qurtlar va qushlar, yerdan oʻsib chiqgʻan giyohlar qargʻishigʻa nishonadir, oʻgʻlim!.."

"Oʻtkan kunlar" romanidan.

Ulashing 👉 @AbduraufFitrat

Sun’iy intellekt (ChatGPT)dan jadidlar haqida o’zining umumiy qarashlarni qanaqa ekanini aytib berishni so’ragandim. U menga ushbu fikrlarni yozib yubordi:

“Jadidlar: Millatni uyg‘otgan islohotchilar

XX asr boshida jadidlar harakati o‘z xalqini ma’rifat va taraqqiyot yo‘liga boshlagan katta ijtimoiy-siyosiy kuch edi. Ular asosan quyidagi maqsadlarni ko‘zlagan:

1️⃣ Maorifni rivojlantirish: Jadidlar eski usul maktablarning o‘rniga yangi, zamonaviy usulda ta’lim beradigan maktablar tashkil etdilar. Bu maktablarda matematika, geografiya, tarix va tabiatshunoslik kabi fanlar o‘qitildi.

2️⃣ Matbuotni rivojlantirish: Ular gazeta va jurnallar orqali xalqni savodli qilishga va zamonaviy dunyoqarashni shakllantirishga harakat qildilar. Masalan, “Taraqqiy”, “Sadoi Turkiston” kabi nashrlar jadidlarning fikrlarini targ‘ib qilgan.

3️⃣ Adabiyot va san’atda yangiliklar: Jadidlar zamonaviy mavzularda asarlar yozib, teatrlarni rivojlantirish orqali jamiyatni o‘zgarishga undagan. Abdulla Qodiriy, Hamza Hakimzoda Niyoziy va Cho‘lpon kabi yozuvchilarning ijodi bunga yorqin misol.

4️⃣ Milliy uyg‘onish va taraqqiyot: Jadidlarning asosiy maqsadi xalqni o‘z tarixini, madaniyatini va tilini anglashga chaqirish edi. Ular xalqni savodli qilib, zamonaviy hayotga moslashishga undagan.

📌 Savol: Sizningcha, bugungi kunda jadidlar harakatidan qanday saboq olishimiz mumkin? Siz bu haqida nima deb o‘ylaysiz?“

Ulashing 👉 @AbduraufFitrat

Kulgan boshqalardir, yigʻlagʻan menmen,
Oʻynagʻan boshqalar, ingragʻan menmen.
Erk ertaklarini eshitkan boshqa,
Qullik qoʻshigʻini tinglagʻon menmen.

Boshqada qanot bor, koʻkka uchadir,
Shoxlargʻa qoʻnadir, bogʻda yayraydir.
Soʻzlari sadafdek, tovushi naydek
Kuyini har yerda elga sayraydir.

Menda-da qanot bor, lekin bogʻlangʻon…
Bogʻ yoʻqdir, shox yoʻqdir, qalin devor bor.
Soʻzlari sadafdek, tovushi naydek.

Kuyim bor. Uni-da devorlar tinglar…
Erkin boshqalardir, qamalgʻon menmen,
Hayvon qatorida sanalgʻon menmen.

Choʻlpon

Ulashing 👉 @AbduraufFitrat

BUZILGAN O‘LKAGA

Ey, tog‘lari ko‘klarga salom beran zo‘r o‘lka,
Nega sening boshingda* quyuq bulut ko‘lanka?
Uchmoxlarning kavsaridek pokiza,
Sadaflarning donasidek top-toza
Salqin suvlar tog‘dan quyi tusharkan,
Tomchilari yomg‘ir kabi ucharkan,
Nima uchun yig‘lar kabi ingraylar?
Yov bormi, deb to‘rt tarafni tinglaylar?
Tabiatning o‘tini yo‘q o‘tida,
Sharaq-sharaq qaynab chiqqan buloqlar
Har qorong‘i, qo‘rqinch tunning betida
Shifo istab kelmasin der, qo‘noqlar.
-Bu nega?
Ayt menga.
Ko‘m-ko‘k, go‘zal o‘tloqlaring bosilg‘on,
Ustlarida na poda bor, na yilqi,
Podachilar qaysi dorg‘a osilg‘on?
Ot kishnashi, qo‘y ma’rashi o‘rniga
-Oh, yig‘i,
Bu nega?

Tumorchalar xamoyillar taqingan,
Dalalarda lola bargi yopingan,
Tog‘-toshlarda o‘yin qilgan,
Chopingan
Go‘zal qizlar, yosh kelinlar qayerda?
Javob yo‘qmi ko‘klardan-da, yerdan-da,
Xarob bo‘lgan eldan-da.
Ot minganda, qushlar kabi uchguvchi,
Erkin-erkin havolarni quchg‘uvchi,
Ot chopganda, uchar qushni tutquvchi,
Uchar qushday yosh yigitlar qayerda?
Tog‘ egasi – sor burgutlar qayerda?

Sening qattiq sir – bag‘ringni ko‘p yillardir ezganlar,
Sen bezsang-da, qarg‘asang-da, ko‘kragingda kezganlar.
Sening erkin tuprog‘ingda hech haqi yo‘q xo‘jalar,
Nega seni bir qul kabi qizg‘anmasdan yanchalar?
Nega sening qalin tovshing “ket” demaydi ularga?
Nega sening erkli ko‘ngling erk bermaydi qullarga?
Nega tag‘in tanlaringda qamchilarning kulishi?
Nega sening turmushingda umidlarning o‘lishi?
Nega yolg‘iz qon bo‘lmishdir ulushing?
Nega buncha umidsizdir turishing?
Nima uchun ko‘zlaringda tutashguvchi olov yo‘q?
Nima uchun tunlaringda bo‘rilarning qorni to‘q?
Nima uchun g‘azabingni uyg‘otmaydir** og‘u-o‘q?
Nima uchun borlig‘ingda bu daraja buzg‘unlik?
Nima uchun o‘ch buluti sellarini yog‘dirmas?
Nima uchun kuch tangrisi bor kuchi-la soldirmas?
Kel, men senga qisqagina doston o‘qiy,
Qulog‘ingga o‘tganlardan ertak to‘qiy.
Kel, ko‘zingning yoshlarini surib olay
Kel, yarali tanlaringni ko‘rib olay, to‘yib olay.
Nima uchun ag‘darilgan, yiqilgan
Og‘ir toyning zahar o‘qi ko‘ksingda?
Nima uchun yovlaringni bir zamon
Yo‘q qilg‘unday temirli o‘ch yo‘q senda?
Ey, har turli qulliklarni sig‘dirmagan hur o‘lka,
Nega sening bo‘g‘izingni bo‘g‘ib turar ko‘lanka?

✍️ Cho’lpon

Ulashing 👉 @AbduraufFitrat