🩺
BUYRAK ANATOMIYASIBuyrak (ren) – siydik chiqarish tizimining asosiy a’zosi bo‘lib, organizmdagi gomeostatik muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi (
batafsil). Buyrak juft parenximatoz a’zo, orqa qorin devorining bel sohasida, T12–L3 oralig‘ida joylashgan.
Batafsil quyida o‘qing:▶ Makroskopik tuzilishi:
1️⃣ Lokalizatsiyasi va shakli:
Buyraklar loviyaga o‘xshash shaklga ega bo‘lib, o‘rtacha o‘lchamlari:
Uzunligi: 10–12 sm
Kengligi: 5–7 sm
Qalinligi: 3–4 sm
Og‘irligi: 120–170 g
Buyraklar retroperitoneal bo‘shliqning orqa devorida joylashgan, chap buyrak o‘ng buyrakka nisbatan biroz yuqoriroq joylashgan. Bu o‘ng buyrak ustidan jigar bosib turishi bilan bog‘liq.
2️⃣ Tashqi tuzilishi:
Buyrak tashqaridan qalin himoya qavatlari bilan o‘ralgan:
✓ Fibroz kapsulasi (capsula fibrosa) – buyrak parenximasini o‘rab turuvchi yupqa, zich tolali biriktiruvchi to‘qima qavati.
✓ Yog‘ kletchatkasi (capsula adiposa) – buyrak atrofida himoya vazifasini bajaruvchi yog‘ qatlamidir.
✓ Buyrak fassiyasi (fascia renalis) – buyrak va atrofdagi yog‘ to‘qimasini o‘rab turuvchi ikki qavatli biriktiruvchi to‘qima qavati.
3️⃣ Ichki tuzilishi:
Buyrakning kesma yuzasida ikkita asosiy qism ajratiladi:
✓ Cortical (po‘stloq) qavat – buyrakning tashqi qismi bo‘lib, buyrak tanachalari (glomerulalar) joylashgan. Filtratsiya jarayoni aynan shu qismda boshlanadi.
✓ Medullar (mag‘iz) qavat – buyrak ichki qismi bo‘lib, piramidal shakldagi tuzilmalar (pyramides renales) mavjud. Har bir piramida uchi (papilla renalis) orqali siydik buyrak kosachalariga oqadi.
Medullar qavatda Malpigi piramidalari, kortikal qavatda esa Buyrak ustunlari (Columnae renales) joylashgan.
4️⃣ Buyrak sinuslari va siydik yo‘llari:
Buyrakning ichki qismida buyrak sinuslari (sinus renalis) joylashgan bo‘lib, quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi:
✓ Buyrak kosachalari (calyces renales) – mayda kosachalar (calyces minores) piramida uchi bilan bog‘lanib, siydikni katta kosachalarga (calyces majores) uzatadi.
✓ Buyrak jomi (pelvis renalis) – katta kosachalar orqali kelgan siydik buyrak jomiga to‘planib, siydik yo‘llari orqali qovuqqa yo‘naltiriladi.
✓ Siydik yo‘li (ureter) – buyrak jomidan keluvchi naychasimon tuzilma, siydikni qovuqqa olib boradi.
▶ Mikroskopik tuzilishi:
Buyrakning asosiy strukturaviy va funksional birligi nefron hisoblanadi. Har bir buyrakda taxminan 1,5 mln nefron mavjud.
1️⃣ Nefronning tarkibiy qismlari:
Buyrak tanachasi (Corpusculum renale) – buyrak glomerulasi va Bowman kapsulasidan iborat bo‘lib, qon filtratsiyasi shu yerda sodir bo‘ladi.
Naychalar tizimi:
➡️ Proksimal ingichka naycha (Tubulus proximalis) – reabsorbsiyaning asosiy qismi shu yerda sodir bo‘ladi.
➡️ Genli qovuzlog‘i (Ansa nephroni, Henle loop) – siydik konsentratsiyasida muhim rol o‘ynaydi.
➡️ Distal naycha (Tubulus distalis) – tuz va suv balansini tartibga solishda ishtirok etadi.
➡️ Yig‘uvchi naychalar (Tubuli colligentes) – siydikni medullaga olib boruvchi oxirgi qism.
▶ Qon ta’minoti:
Buyraklar juda yaxshi qon bilan ta’minlanadi va minutlik qon hajmining taxminan 20–25% ini oladi.
✅ Arterial tizim:
• Buyrak arteriyasi (a. renalis) – aorta abdominalis'dan chiqib, buyrakka kiradi.
• Segmentar arteriyalar → Interlobar arteriyalar → Arkuat arteriyalar → Interlobulyar arteriyalar → Afferent arteriola (glomerulusga qon olib keladi).
✅ Venoz tizim:
• Efferent arteriola → Peritubulyar kapillyarlar → Interlobulyar venalar → Arkuat venalar → Interlobar venalar → Buyrak venasi (v. renalis) → Qorin pastki kovak venasi (v. cava inferior).
▶ Innervatsiyasi:
➡️ Simpatik innervatsiya – buyrak qon tomirlarini toraytirib, qon bosimini boshqaradi (n. splanchnicus minor orqali).
➡️ Parasimpatik innervatsiya – vagus nervi (n. vagus) orqali buyrak faoliyatini tartibga soladi.
Buyrak patologik o‘zgarishlarga sezgir organ bo‘lib, tuzilishi va funksiyalarini yaxshi tushunish nefrologik va urologik kasalliklarni samarali davolash uchun muhim hisoblanadi.
━━━━━━━━━━━━━━━━━
O‘rganishni shundan boshla:
🐜 t.me/Anatomiya_uz
🐜 t.me/Anatomiya_oquv_kursi
