Zakowatt FRANKLIN💸

#fakt Day5⃣7⃣


Diderot effekti (ba’zan “Didro effekti” deb ataladi) – iste’mol psixologiyasidagi bir fenomen bo‘lib, odam yangi narsa sotib olganidan so‘ng, uning atrofidagi barcha narsalarni ham yangilashga, yaxshilashga intilish holatini ifodalaydi.

Misol uchun, siz yangi, chiroyli libos sotib olsangiz, keyin eski aksessuarlaringiz, poyabzalingiz yoki boshqa kiyim-kechaklaringizning ham uslubi o‘zgarishini his qilishingiz mumkin. Natijada, siz bu yangi libosga mos keladigan boshqa narsalarni ham sotib olishga moyil bo‘lasiz, chunki yangi buyum sizga to‘liq, mos va yagona imidj yaratish zarurligini his ettiradi.

Ushbu effekt nomini Fransuz faylasufi Denis Diderotning hayotiy tajribasidan olgan. U bir afsonada yangi sotib olingan narsa sababli o‘zining eski narsalarini tashlab yuborish haqida yozgan.

Qisqacha aytganda, Diderot effekti – yangi xaridlar boshqa eski narsalarni ham yangilashga undovchi psixologik tendensiya.

@zakovat_franklin

#fakt Day5⃣6⃣

Shoh Edip (Oedipus) — yunon mifologiyasidagi eng mashhur fojiali qahramonlardan biri. Uning hikoyasi qadimgi yunon dramaturgi Sofokl tomonidan “Shoh Edip” tragediyasida yoritilgan.

Afsonaning qisqacha bayoni

1. Bashorat va farzanddan voz kechish
Fiv shohi Laiy va uning rafiqasi Iokasta Delphiy orakulidan dahshatli bashorat eshitishadi: ularning o‘g‘li otasini o‘ldirib, onasi bilan turmush quradi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun yangi tug‘ilgan chaqaloqning oyoqlarini bog‘lab, uni Kifaron tog‘iga tashlab yuborishadi. Biroq cho‘pon bolani topib, Korinf shohiga olib boradi va uni farzandsiz shoh Polyb bilan rafiqasi Merope tarbiyalab oladi.

2. Edipning o‘z taqdiridan qochishi
Edip ulg‘ayganida, tasodifan o‘zining haqiqiy ota-onasi emasligini bilib qoladi. U Delfiy orakuliga borib, taqdirini so‘raydi. Bashoratni eshitib, ota-onasini himoya qilish uchun Korinfdan chiqib ketadi. Lekin u aslida haqiqiy ota-onasidan qochayotganini bilmaydi.

3. Otasini o‘ldirishi
Yo‘lda u bir necha yo‘lovchi bilan tortishib qoladi va ularni o‘ldiradi. Aslida, bu odam uning otasi Laiy edi, lekin Edip buni bilmasdi.

4. Sfenks jumboği va Fiv taxti
Fiv shahri Sfenks (ayol boshi, sher tanasi va burgut qanotlariga ega maxluq) tomonidan dahshatga solinayotgan edi. Sfenks faqat o‘zining jumboğini to‘g‘ri topgan odamni qoldirishga rozi edi:
“Tongda to‘rt oyoqli, tushda ikki oyoqli, kechqurun esa uch oyoqli bo‘lgan mavjudot kim?”

Edip to‘g‘ri javob topadi: “Bu inson! Bolaligida emaklab yuradi (4 oyoq), katta bo‘lgach ikki oyoqda yuradi, qariyanda esa hassaga suyanadi (3 oyoq).”

Sfenks o‘zini yo‘q qiladi va Fiv xalqi Edipni shoh qilib ko‘taradi hamda unga shohning beva qolgan xotini Iokastani turmushga beradi.

5. Haqiqat ochilishi va fojia
Yillar o‘tib, Edip va Iokasta baxtli hayot kechiradi va farzandli bo‘lishadi. Ammo qahatchilik paydo bo‘lib, orakul bu ofatning sababini ochib beradi: shaharni la’natlangan odam boshqarmoqda.

Edip haqiqatni bilish uchun tergov olib boradi va dahshatli haqiqat ochiladi: u o‘z otasini o‘ldirgan va onasiga uylangan edi. Buni bilgach, Iokasta o‘z joniga qasd qiladi, Edip esa ko‘zlarini o‘yib, o‘zini ko‘r qilib oladi va shahardan haydab chiqariladi.

Afsonaning ma’nosi va ta’siri

Bu afsona yunon fojiasining eng yorqin namunalaridan biri bo‘lib, taqdirdan qochib bo‘lmasligi, insonning o‘z taqdirini tushunishga intilishi, hamda bilimsizlik va bilish azobi haqida hikoya qiladi. Psixoanalitik olim Zigmund Freyd ushbu hikoya asosida “Edip kompleksi” tushunchasini kiritgan bo‘lib, bu tushuncha bolalarning onasiga nisbatan bexabar muhabbati va otasiga raqobat hissi haqida tushuntirish beradi.

Shoh Edip haqidagi afsona bugungi kunda ham adabiyot, psixologiya va san’atda o‘z o‘rnini yo‘qotmagan muhim hikoyalardan biri hisoblanadi.

@zakovat_franklin

#fakt Day5⃣5⃣

Ludditlar — 19-asr boshlarida Buyuk Britaniyada sanoat inqilobiga qarshi chiqqan ishchilar harakati. Ular asosan to‘quvchilar va boshqa hunarmandlar bo‘lib, yangi mashinalar va texnologiyalar ularning ish o‘rinlarini yo‘q qilishidan xavotirlangan.

Ludditlarning kelib chiqishi

Harakat 1811-yilda Angliyaning Nottingham shahrida boshlangan va tez orada Lancashire hamda Yorkshirga tarqalgan. Isyonchilar fabrika mashinalarini sindirish, zavodlarga hujum qilish bilan mashhur bo‘lishgan. Ularning yetakchisi sifatida Ned Ludd nomli afsonaviy shaxs tilga olinadi, garchi u haqiqiy shaxs bo‘lmagan bo‘lishi mumkin.

Ludditlarning sabablari
• Mashinalarning hunarmandlar ishini o‘rnini bosishi
• Ish haqining pasayishi va og‘ir mehnat sharoitlari
• Ishchilarning fabrika egalaridan qattiq ekspluatatsiya qilinishi

Natijalari

1812-yilda hukumat Ludditlarga qarshi keskin chora-tadbirlar ko‘rdi. Mashina sindirish o‘lim jazosi bilan jazolandi, ko‘plab ludditlar qatl etildi yoki surgunga yuborildi. Harakat qisqa vaqt ichida bostirilgan bo‘lsa-da, u tarixda sanoatga qarshi eng yirik ishchilar isyoni sifatida qolgan.

Ludditlar bugungi kunda

Hozirda “Luddizm” atamasi texnologik o‘zgarishlarga yoki avtomatlashtirishga qarshi bo‘lgan odamlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. Ayrimlar buni ortga qaytish deb bilsa, boshqalar zamonaviy ludditlarni texnologiya odamlarning hayotiga qanday ta’sir qilishini tanqidiy baholovchi sifatida ko‘radi.

@zakovat_franklin➡️❗️

#fakt Day5⃣5⃣

Cliffhanger – bu adabiyot, kino, serial va boshqa hikoyaviy janrlarda ishlatiladigan badiiy usul bo‘lib, voqeani eng hayajonli yoki muhim joyida to‘xtatish orqali tomoshabin yoki o‘quvchini keyingi qismni kutishga majbur qiladi.

Cliffhanger xususiyatlari:
• Tugallanmagan syujet: Hikoya yoki film qiziqarli joyida tugaydi, natija esa noma’lum qoladi.
• Hayajon va intrigaga asoslangan: O‘quvchi yoki tomoshabin keyingi qismni kutishga majbur bo‘ladi.
• Ko‘proq seriallar va kitoblarda qo‘llaniladi: Ayniqsa, har bir qism yoki fasl oxirida qoldiriladigan jumboqli yakun.

Cliffhanger misollari:
• Seriallarda:
• “Game of Thrones” – Jon Snou o‘ldirilgan sahna.
• “Stranger Things” – Oxirgi qismda Yirtqich olam (Upside Down) haqida ishora.
• Filmlarda:
• Marvel filmlarida post-credit sahnalar keyingi qismga yo‘naltiradi.
• “Avengers: Infinity War” – Qahramonlarning g‘oyib bo‘lishi.
• Kitoblarda:
• Garri Potter kitoblari har doim muhim joyda tugaydi.
• Detektiv romanlarda asosiy jumboq oxirgi qismda yechiladi.

@zakovat_franklin🧡

#fakt Day5⃣3⃣

Uchinchi ko‘z tushunchasi turli madaniyat va e’tiqodlarda uchraydi va turlicha talqin qilinadi:
1. Mistika va ruhiyatda – Uchinchi ko‘z odatda peshonaning o‘rtasida joylashgan va insonning ichki idroki, sezgisi yoki ruhiy ko‘rish qobiliyatini ifodalaydi. Meditatsiya va ruhiy amaliyotlarda bu ko‘z insonning yuqori ong darajasiga yetishi, sezgi va ilhomini oshirishi bilan bog‘lanadi.
2. Hind falsafasi va yoga an’anasida – Uchinchi ko‘z Ajna (oltinchi chakra) deb ataladi va ichki bilish, ilhom, hamda ruhiy uyg‘onish markazi hisoblanadi. Uni faollashtirish orqali inson o‘z sezgirligini oshirib, olamni chuqurroq tushunishi mumkin deb hisoblanadi.
3. Islom va tasavvufda – Bevosita “uchinchi ko‘z” tushunchasi yo‘q, ammo ruhiy ma’naviyat va qalb ko‘zi haqida gapiriladi. Ma’naviy yuksalgan insonlar qalb nuri bilan haqiqatni anglaydi, deyiladi.
4. Ilmiy va psixologik nuqtai nazardan – Ba’zi tadqiqotchilar uchinchi ko‘zni epifiz bezi (shamshay bez) bilan bog‘lashadi. Bu bez melatonin gormoni ishlab chiqaradi va u uyqu sikli va ong holatlariga ta’sir qiladi. Shuningdek, bu bez sezgi va tush ko‘rish jarayonlari bilan bog‘lanishi mumkin.

Uchinchi ko‘z haqida fikringizni yozib qoldiring?

Bilimni ulashing

@zakovat_franklin 🇺🇿