Ota-onalik huquqidan mahrum qilish: huquqiy asoslar va milliy qadriyatlarga munosabat
Oila – jamiyatning asosi, unda ma’naviy qadriyatlar, mehr-muhabbat va o‘zaro hurmat ustuvor hisoblanadi. O‘zbekistonda oila institutlari milliy ma’naviy qadriyatlarga asoslangan bo‘lib, ota-ona va farzand o‘rtasidagi munosabatlar eng muhim masalalardan biri sifatida qaraladi. Biroq, qonunchilikda belgilangan ota-onalik huquqidan mahrum qilish chorasi sharqona qadriyatlarimiz bilan qanchalik mos kelishini tahlil qilish o‘rinlidir.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksida aniq tartibda belgilangan. Bu jarayon asosan bolaning manfaatlarini himoya qilish maqsadida qo‘llaniladi. Quyidagi holatlarda ota yoki ona ushbu huquqdan mahrum qilinishi mumkin:
Ota-ona (ulardan biri) quyidagi hollarda:
ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to‘lashdan bo‘yin tovlasa;
uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z bolasini tug‘uruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o‘xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa;
ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo‘lsa, jumladan jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatsa;
muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan bo‘lsa;
o‘z bolalarining hayoti yoki sog‘lig‘iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa, ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin.
Bu holatlarda davlat bolaning huquq va manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘yadi. Milliy qadriyatlarimizda oila muqaddas deb qaraladi. Ota-ona bola uchun nafaqat hayot manbai, balki ma’naviy tarbiyachi hamdir. Shu sababli, ota-onalik huquqidan mahrum qilish kabi qadam ko‘plab ma’naviy savollarni tug‘diradi:
Sharq xalqlari uchun bag‘rikenglik, kechirimlilik va munosabatlarni yaxshilash asosiy tamoyillardan biri hisoblanadi. Ota yoki onaning xatosi bor bo‘lsa, uni tuzatish imkoniyatini berish ma’naviy qadriyatlarimizga mos keladi.
Bolalar va ota-ona o‘rtasidagi uzilish jamiyatdagi ma’naviy aloqalarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Oilaviy muhitda yuzaga kelgan muammolarni oila ichida hal qilish sharqona an’analarimizga muvofiqdir.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish qonuniy jihatdan zarur hollarda qo‘llaniladigan chora bo‘lishiga qaramay, sharqona an’analar va ma’naviy qadriyatlar nuqtai nazaridan bu masalaga ehtiyotkorlik bilan yondashish talab etiladi. Milliy madaniyat va huquqiy normalar o‘rtasidagi muvozanat bolaning kelajagini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Elyorjon Ismoilov
Fuqarolik ishlari bo‘yicha O‘zbekiston tumanlararo sudi raisi
Oila – jamiyatning asosi, unda ma’naviy qadriyatlar, mehr-muhabbat va o‘zaro hurmat ustuvor hisoblanadi. O‘zbekistonda oila institutlari milliy ma’naviy qadriyatlarga asoslangan bo‘lib, ota-ona va farzand o‘rtasidagi munosabatlar eng muhim masalalardan biri sifatida qaraladi. Biroq, qonunchilikda belgilangan ota-onalik huquqidan mahrum qilish chorasi sharqona qadriyatlarimiz bilan qanchalik mos kelishini tahlil qilish o‘rinlidir.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksida aniq tartibda belgilangan. Bu jarayon asosan bolaning manfaatlarini himoya qilish maqsadida qo‘llaniladi. Quyidagi holatlarda ota yoki ona ushbu huquqdan mahrum qilinishi mumkin:
Ota-ona (ulardan biri) quyidagi hollarda:
ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to‘lashdan bo‘yin tovlasa;
uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z bolasini tug‘uruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o‘xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa;
ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo‘lsa, jumladan jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatsa;
muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan bo‘lsa;
o‘z bolalarining hayoti yoki sog‘lig‘iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa, ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin.
Bu holatlarda davlat bolaning huquq va manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘yadi. Milliy qadriyatlarimizda oila muqaddas deb qaraladi. Ota-ona bola uchun nafaqat hayot manbai, balki ma’naviy tarbiyachi hamdir. Shu sababli, ota-onalik huquqidan mahrum qilish kabi qadam ko‘plab ma’naviy savollarni tug‘diradi:
Sharq xalqlari uchun bag‘rikenglik, kechirimlilik va munosabatlarni yaxshilash asosiy tamoyillardan biri hisoblanadi. Ota yoki onaning xatosi bor bo‘lsa, uni tuzatish imkoniyatini berish ma’naviy qadriyatlarimizga mos keladi.
Bolalar va ota-ona o‘rtasidagi uzilish jamiyatdagi ma’naviy aloqalarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Oilaviy muhitda yuzaga kelgan muammolarni oila ichida hal qilish sharqona an’analarimizga muvofiqdir.
Ota-onalik huquqidan mahrum qilish qonuniy jihatdan zarur hollarda qo‘llaniladigan chora bo‘lishiga qaramay, sharqona an’analar va ma’naviy qadriyatlar nuqtai nazaridan bu masalaga ehtiyotkorlik bilan yondashish talab etiladi. Milliy madaniyat va huquqiy normalar o‘rtasidagi muvozanat bolaning kelajagini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Elyorjon Ismoilov
Fuqarolik ishlari bo‘yicha O‘zbekiston tumanlararo sudi raisi