Homidjon Ishmatbekov

Ҳанафий ва моликий мазҳаблари имом жума хутбасини ўқиётган вақтида масжидга кирган киши таҳиятул-масжид намозини ўқиши макруҳ деб биладилар. Ҳолбуки, бу намозни ўқиш ҳақида ҳадис келган. Бунинг сабаби нима?
Бир оз мулоҳаза юритиб, шундай хулосага келдим: жума хутбаси ҳижратдан кейин шариатга кирган. Мусулмонлар ўн йил давомида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг орқаларида жума намозини ўқиганлар, яъни бу даврда тахминан 500 та хутба айтилган. Лекин улар қаерда? Нега муҳаддислар бу хутбаларни ёзиб қолдирмаган? Улар фақат саноқлигина хутбаларни қайд этган!
Ҳақиқат шундаки, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам хутба қилганларида Қуръон тиловат қилар эдилар. У зот минбарда турганларида Аллоҳнинг китобини ўқиш билан банд бўлардилар, шунинг учун барча кишилар сукут сақлаб, диққат билан эшитишлари керак эди. Ҳеч ким ўша пайтда бошқа нарса билан, жумладан, намоз ёки қироат билан машғул бўлолмас эди. Чунки Аллоҳ таоло шундай деган:
"Қачон Қуръон ўқилса, уни диққат билан эшитинг ва жим туринг, шоядки раҳм қилинсангиз" (Аъроф сураси, 204-оят).

Шайх Муҳаммад Ғаззолий

https://t.me/tuhur

Тақво ҳақида

Тақво - Аллоҳдан қўрқиш, Унга итоат қилиш ва гуноҳлардан сақланиш маъносини англатади. Бу тушунча инсоннинг қалбидаги ихлос, тақдирга бўлган ишонч ва Аллоҳнинг ҳукмларига содиқ қолиш билан боғлиқ.

Тақвонинг асосий маънолари:
1. Аллоҳдан қўрқиш ва эҳтиром қилиш – инсон гуноҳлардан узоқ бўлиши ва Аллоҳнинг амрларига итоат қилиши.
2. Ният ва амал поклиги – фақат Аллоҳнинг розилигини қидириш, риё ва дунёвий манфаатлардан қочиш.
3. Гуноҳлардан эҳтиёт бўлиш – нафақат очиқ гуноҳлар, балки шубҳали ва зарарли ишлардан ҳам узоқлашиш.
4. Сабр ва шукр – синовларга сабр қилиш, Аллоҳ берган неъматларга шукр айтиш.

Қуръонда тақво ҳақида:
Аллоҳ таоло Қуръонда тақво эгалари ҳақида шундай марҳамат қилади:
«Албатта, Аллоҳ ҳузурида энг ҳурматли кишингиз – энг тақводорингиздир.» (Ҳужурот сураси, 13-оят)
Бу оятдан кўриниб турибдики, инсонларнинг Аллоҳ ҳузуридаги мақоми бойлик, насаб ёки мартаба билан эмас, балки тақво даражаси билан белгиланади.

Тақволи инсон қандай бўлади?
Ҳар бир ишида Аллоҳнинг розилигини қидиради.
Ҳалолни маҳкам ушлаб, ҳаромдан узоқ бўлади.
Адолатли, меҳрибон ва мурувватли бўлади.
Ўз нафсини тарбия қилади ва қалбини пок сақлайди.

Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам)дан тақво ҳақида ҳадис:
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай деганлар:
«Тақво шу ерда», – деб қўллари билан қалбларига ишора қилдилар. (Муслим ривояти)
Бу ҳадис тақвонинг ташқи кўриниш эмас, балки инсоннинг қалбидаги ихлос ва итоат билан боғлиқ эканлигини кўрсатади.
Тақво – мусулмоннинг ҳаётидаги энг муҳим сифатлардан бири бўлиб, инсонни Аллоҳга яқинлаштиради ва унга икки дунё саодатини олиб келади. Тақволи инсон тўғри йўлдан адашмайди ва ҳамиша Аллоҳнинг мададини ҳис қилади.

https://t.me/tuhur

Аллоҳдан қўрқиш – тақвонинг энг юксак даражаси

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Барча ҳамдлар Аллоҳга, У Зот бизни яратиб, тўғри йўлга ҳидоят қилди. Саловоту дурудимиз Унинг охирги элчиси, раҳмат пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ва у зотнинг аҳли оиласи, саҳобаларига бўлсин.

Аллоҳдан қўрқиш нима?
Аллоҳдан қўрқиш – бу Ундан ҳадиксираш, гуноҳлардан сақланиш, Унинг буюрганини бажариш ва қайтарганидан четланиш демакдир. Бу қўрқув дунёвий қўрқувлардан фарқли бўлиб, у муҳаббат ва тақвога асосланган. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
“Мўмин бандаларга айт: ‘Аллоҳдан қўрқинглар!’” (Зумар, 53)
Аллоҳдан қўрқиш – иймоннинг аломати ва иймон соҳибларининг юксак фазилатидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
“Мен сизларнинг ичингизда Аллоҳдан энг кўп қўрқувчи ва Унга энг тақводор одамман.” (Бухорий, Муслим)
Бу ҳадисдан англашиладики, ҳақиқий иймон соҳиби бўлиш учун Аллоҳдан қўрқиш зарур.

Аллоҳдан қўрқишнинг фазилатлари
1. Гуноҳлардан тийилиш.
Аллоҳдан қўрққан банда ҳаром ишлардан сақланади. Қуръонда шундай дейилади:
“Ким Аллоҳдан қўрқса, У Зот унга чиқиш йўлини беради ва уни ўйламаган жойидан ризқлантиради.” (Талоқ, 2-3)
Демак, тақводор одам ҳар қандай қийинчиликдан Аллоҳнинг марҳамати билан қутулиб кетади.
2. Қалбнинг покланиши.
Аллоҳдан қўрқиш инсоннинг қалбини поклайди. Уламолар айтишганки: “Аллоҳдан қўрққан инсоннинг қалби нурланади.”
3. Охиратда нажот топиш.
Қиёмат куни Аллоҳнинг ғазабидан фақат тақводорлар нажот топади. Қуръонда шундай айтилган:
“Қиёмат куни Аллоҳдан қўрққан кишилар нажот топадилар.” (Наба, 31)
4. Дунё ва охиратда муваффақият.
Аллоҳ таоло яна шундай марҳамат қилади:
“Агар қишлоқ аҳли иймон келтириб, тақводор бўлганларида эди, албатта, уларга осмон ва ер баракотларини очиб қўяр эдик.” (Аъроф, 96)

Аллоҳдан қўрқишни қандай кучайтириш мумкин?
1. Қуръон ва ҳадис ўқиш – Аллоҳнинг каломи инсон қалбига қўрқув ва муҳаббат олиб киради.
2. Зикр ва дуо қилиш – Аллоҳни кўп эслаб, гуноҳлардан мағфират сўраш.
3. Охират ҳақида тафаккур қилиш – Қиёмат, қабр ҳаёти ва ҳисоб-китобни ўйлаб яшаш.
4. Солиҳ инсонлар билан бирга бўлиш – Тақводор одамлар билан бирга бўлиш қалбда Аллоҳдан қўрқишни мустаҳкамлайди.

Аллоҳдан қўрқиш – мўмин учун энг катта фазилатдир. Ким У Зотдан қўрқиб яшаса, Аллоҳ уни дунё ва охиратда муваффақиятли қилади.
Аллоҳдан дуо қилиб сўраймизки, қалбларимизни тақво ва муҳаббат билан тўлдирсин ва бизларни Ўз ғазабидан асрасин! Омин!

https://t.me/tuhur

Аллоҳга бўлган муҳаббат – иймоннинг энг юксак даражаси

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Барча ҳамдлар оламларни яратган, бизга ҳақ йўлни кўрсатган Аллоҳ таолога бўлсин. У зот юксак марҳамат соҳибидир ва бандаларини севгувчидир. Саловоту дурудимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ва у зотнинг муборак оиласи ҳамда саҳобаларига бўлсин.

Аллоҳга муҳаббат нимани англатади?
Иймон фақатгина ақлий тасдиқ эмас, у қалбдан чиқадиган муҳаббат, ихлос ва сидқидилдан бўлган севги ҳамдир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
“Иймон келтирганлар Аллоҳни жуда қаттиқ севгувчидирлар.” (Бақара, 165)
Бу ояти каримадан билиб оламизки, ҳақиқий мўминлар Аллоҳни бутун вужуди билан севувчи зотлардир. Чунки Аллоҳнинг севгиси барча севгилардан устундир ва Унга муҳаббат қўйиш ҳар бир банданинг бурчидир.
Аллоҳга бўлган муҳаббатни қандай мустаҳкамлаш мумкин?
1. Қуръон ва ҳадисни кўп ўқиш – Аллоҳнинг каломини ўқиш орқали Унга бўлган муҳаббатимиз ортади. Қуръонда Аллоҳнинг буюк исмлари, сифатлари ва бизга бўлган меҳри-муҳаббати баён қилинган.
2. Аллоҳни зикр қилиш – “Аллоҳни кўп зикр этинглар, шоядки, нажот топсангиз”, – дейилган (Жумъа, 10).
Ким Аллоҳни кўп эсласа, қалби нурланади ва муҳаббати мустаҳкамланади.
3. Суннатга эргашиш – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
“Аллоҳ бир бандасини яхши кўрса, Жаброил алайҳиссаломга: “Мен фалончи бандани яхши кўраман, сен ҳам уни сев”, – дейди.” (Бухорий, Муслим)
Демак, биз Расулуллоҳнинг йўлидан борсак, Аллоҳ бизни ҳам яхши кўради.
4. Дуо қилиш – Муҳаббат сўраб Аллоҳга илтижо қилиш мўминнинг хислатидир. Расулуллоҳ шундай дуо қилар эдилар:
“Эй қалбларни буриб турувчи Аллоҳ! Қалбимни Сенинг исломингда собит қилиб қўй.”

Аллоҳни севган одам қандай бўлади?
– У ҳар бир ишини Аллоҳнинг розилиги учун қилади.
– У инсонларга меҳрибон ва юмшоқ муомалада бўлади.
– У гуноҳлардан узоқлашиб, тавба қилишга шошилади.
– У ҳар доим Аллоҳнинг назарида эканини ҳис қилиб яшайди.
Аллоҳни севиш – иймоннинг юксак чўққисидир. Қалбимиздаги муҳаббатни Аллоҳга бағишласак, У зот бизга дунё ва охиратда бахт ато қилади. Зеро, муҳаббат – бу Аллоҳга яқинлаштирувчи энг улуғ омилдир.
Аллоҳ барчамизни Ўзига ҳақиқий муҳаббат қўйган, Ўз розилиги йўлида яшайдиган бандаларидан қилсин. Омин!

https://t.me/tuhur

Бир киши имом Вакийъ ибн Жарроҳ раҳимаҳуллоҳни сўкди. У зот жавоб қайтармадилар. "Унга жавоб қайтармайсизми?" дейишди. Шунда у зот: "унда илм олганимиз қаерда қолади?!" дедилар.
Агар сизга бирор ақлсиз кимса гап қотса, унга жавоб қайтарманг. Илмингиз ҳурматидан, илмдан олган тарбиянгиз сабабидан одоб сақланг.

Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳ айтадилар:
Ақли паст кимса менга ниҳоятда қабиҳ сўзлар билан гапирса, унга жавоб қайтаришни ўзимга эп кўрмайман. Унинг сафоҳати ортган сари, менинг ҳалимлигим ортади. Гўё чўғ исириқни куйдирган сари, унинг ҳуш бўйи кўпрок таралгандек.

https://t.me/tuhur

Бир киши донишманддан сўради:
Қанча есам бўлади?
Донишманд жавоб берди:
Очликдан юқори, тўқликдан қуйи даражада.
Киши сўради:
Қай даражада кулсам бўлади?
Донишманд деди:
Чеҳранг ёришадиган ва овозинг баланд кўтарилмайдиган даражада.
Киши сўради:
Қай даражада йиғлай?
Донишманд жавоб берди:
Аллоҳдан қўрқиб йиғлашдан ҳечам малолланма.
Киши сўради:
Солиҳ амалимни қай даражада махфий қилай?
Донишманд деди:
Имконинг етганича.
Киши деди:
Қай даражада ошкора қилай?
Донишманд деди:
Сендан ўрнак олишлари даражасида.
Киши сўради:
Агар одамлар мени мақтасалар, қай даражада хурсанд бўлай?
Донишманд жавоб берди:
Аллоҳ сендан рози ёки норози эканлигини билганинг даражасида.
Киши яна сўради:
Агар одамлар мени ёмонласалар, қай даражада ҳафа бўлай?
Донишманд жавоб берди:
Агар Аллоҳнинг наздида мақтовли бўлсанг, одамларнинг ёмонлаганини зарари йўқ.

https://t.me/tuhur

Ҳаёт ўлимдан сўради:
Эй, ўлим! Нима учун башар мени яхши кўрадию, сени ёмон кўради?
Ўлим жавоб берди: чунки, сен маккор гўзалсан. Мен эса, аламли ҳақиқатман.

Аллоҳим бизларга гўзал хотима насиб эт.

Шайх Шаъровий.

https://t.me/tuhur

Рўзанинг фалсафаси – Шайх Муҳаммад Ғаззолий раҳимаҳуллоҳ

Рўза ибодати фақат моддий ҳаётни истайдиган кишилар учун ёт ёки инкор этиладиган ибодатдир. Чунки бундай кишилар фақат тананинг эҳтиёжиларини тан оладилар, руҳиятни эътиборга олмайдилар. Фақат дунё ҳаётига ишонадилар ва охират кунига эътибор қаратмайдилар. Шунинг учун ҳам бундай кишилар шаҳвоний истакларни чеклайдиган, оз муддат бўлса ҳам нафсни тарбиялайдиган ибодатни ёқтирмайдилар.
Баъзи одамлар фақат даромадни кўпайтириш ва турмуш даражасини ошириш ҳақида ўйлайди, аммо бундан покроқ ҳаёт кечириш учун восита сифатида фойдаланишга аҳамият бермайди.
Овқат инсон организми учун иккита асосий вазифани бажаради. Биринчиси – тананинг ҳаракатланишига ёрдам берадиган иссиқлик билан таъминлаш. Иккинчиси – тананинг эскирган ҳужайраларини янгилаш ва ўсишини таъминлайди.
Диетолог олимларнинг айтишича, инсон танаси кунлик фаолиятини таъминлаш учун маълум миқдорда калория талаб қилади. Лекин амалдачи? Агар инсонга 100 калория керак бўлса, у камида 300 калория истеъмол қилади, ҳатто баъзан 1000 калориягача етиши мумкин!
Овқат – инсон учун ёқилғи. У танани қувватлантириш учун зарур. Автомобил ёки бошқа техника билан инсон организмининг фарқи шундаки, машинанинг ёқилғи баки аниқ бир миқдорни сиғдира олади ва ҳаддан ташқари тўлиш имконияти йўқ. Аммо инсон ошқозони кенгайиш қобилиятига эга ва керагидан кўп ейилса ҳам сиғаверади.
Автомобил ёқилғи билан таъминланганда, у бакдаги сўнгги томчисигача ишлатади. Лекин инсоннинг ошқозони керакли миқдорни қабул қилгандан сўнг, ортиқча қисмни ёғ шаклида тўплайди, бу эса вазн ортишига сабаб бўлади. Агар машинада ортиқча ёқилғи тўпланиши мумкин бўлганида, у танага пластик моддалар қўшиш ёки ғилдиракларни катталаштириш каби тасаввур қилиб бўлмайдиган натижаларга олиб келган бўлар эди!
Инсон ажабланарли мавжужотдир, у ҳар доим етарли миқдордан кўпроқ нарсага интилади. Баъзан у ўз танасига зарар етказадиган нарсага эришиш учун ҳатто уришишгача боради. Қўлидаги ортиқча ресурсни муҳтож кишиларга ёрдам бериш ёки камбағалларга озиқ-овқат сифатида тарқатиш ўрнига, ўзи учун захира қилиб тўплайди.
Бир куни мен кўп тамаки чекишни яхши кўрадиган бир дўстим билан учрашдим. Уни афсус билан кузатиб турдим ва Аллоҳдан уни бу иллатдан халос қилишини сўрадим. У эса кулган ҳолда: "Аллоҳ дуойингизни қабул қилмасин, мен сигаретнинг лаззатидан маҳрум бўлишни истамайман" деди.
Бу сўзлар мени жуда ҳайратлантирди. Чунки инсон – ўзига зарар етаётганини билган ҳолда ҳам, ўз зарарига ҳаракат қиладиган ягона мавжудотдир!
Рўза тутишнинг асосий тарбиявий мақсади – инсонни керакли миқдор билан кифояланишга ўргатиш ва уни ортиқча истеъмол қилишдан тийишдир. Лекин кўпчилик бу маънода рўза тутмайди, балки кундузи ўзини тийиб, ифтор вақтида кўпроқ овқат ейиш билан бу одатни бузиб қўяди.
Рўзанинг энг муҳим жиҳатларидан яна бири – у инсонни турли қийинчиликларга чидамли қилишидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эрталаб уйларида озиқ-овқат бор-йўқлигини сўрар эдилар. Агар йўқ дейилса, у ҳолда "Мен бугун рўза тутишни ният қиламан" дер эдилар ва кунларини одатдагидек ўтказар эдилар.
У зот ҳеч қачон очликдан шикоят қилмасдилар. Чунки Аллоҳга бўлган ишончлари комил эди: "Албатта, ҳар бир қийинчиликдан кейин енгиллик келади" (Иншираҳ сураси, 5-6).
Бутун жамият ҳам худди шундай руҳий қудратга эга бўлса, муаммоларга юзланганида енгил ва хотиржам қолиши мумкин. Жамият ҳаётида баъзан қаттиқ қийинчиликлар рўй беради: ҳосил камайиб кетади, иқтисодий инқироз юзага келади, одамлар оч қолишади. Улар бу ҳолатни норозилик билан қарши оладилар ва сабр қилишга мажбур бўладилар.
Лекин рўза тутиш мажбурий очлик эмас! У мусулмон кишининг ўз хоҳиши билан Аллоҳга яқинлашиш йўлидир. Инсон Аллоҳ учун оч қолади, шаҳватларини тияди, сабри эвазига ажр умид қилади.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: "Кимки Рамазон рўзасини иймон ва ихлос билан тутса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади".
Бу ҳадисдаги "иймон ва ихлос" сўзлари катта маънога эга. Бу дегани, киши қилган амалининг мукофотини дарҳол олмайди, балки уни Аллоҳнинг ҳузуридаги захиралар қаторида сақлайди.

https://t.me/tuhur

Аёл киши таксининг орқа ўриндиқлари бўш бўлатуриб, хаёдовчининг ёнида ўтириб кетяпти?
Бир киши масжиднинг ёнгинасидан ўтиб кетяпти, масжидда эса одамлар намоз ўқишяпти. У киши намозга кирмай ўтиб кетаверди?
Бир кишининг ёнидан ўтиб кетатуриб унга салом бердингиз, лекин у саломингизга алик олмади?
Биринчи ҳолатда, эҳтимол, аёл такси хайдовчисининг хотини бўлиши мумкин.
Иккинчи ҳолат, масжидга кирмаган киши, эҳтимол бошқа масжидда намоз ўқигандир.
Учинчи ҳолат, саломингизга алик олгмаган киши, эҳтимол саломингизни эшитмагандир.

Салафи солиҳлардан бирлари айтади: агар мен биродарларимдан бирининг соқолидан ароқ томиб турганини қўрсам, эҳтимол устига қуйилиб кетган бўлса керак? - дейман.
Агар уни тоғнинг тепасига чиқиб: انا ربكم الاعلى мен сизларнинг олий раббингизман, деб бақираётганини эшитсам, эҳтимол у Қуръон ўқиётган бўлса керак? - дейман.
Ибнул Қайюм раҳимаҳуллоҳ айтадилар: банда ўзининг қилаётган амалидаги ниятини аниқ билиб олиши жуда қийин иш. Қандай қилиб у бошқаларнинг ниятидан воқиб бўлиши мумкин?
Кўпинча сиз суратнинг бир қисмини кўрганингизда, унинг қолган қисмини ҳаёлингизда ижобий шаклда гавдалантиришга ҳаракат қиласиз. Чунки, ўша суратдаги одамга зулм қилиб, унга нисбатан ноҳақлик қилмаслик учун шундай ҳаёлга борасиз. Шундай экан, ҳаётдаги инсонлар ҳақида ҳам яхши гумонда бўлинг.

https://t.me/tuhur

"Инсоннинг қадри у эришган ҳақиқатлар ёки топган юксак фикрларда эмас... Балки у юксак фикрларнинг ўзига айланиши, уларни амалга ошириши ва уларни ҳаётининг ташқи қисмида ҳам, ички қисмида ҳам акс эттиришидир."
— Шайх Муҳаммад Ғаззолий

https://t.me/tuhur

Инсон фақат еб-ичиш, ўйнаб-кулиш, сўнгра эса ўлиб кетиш учун яратилмаган. Қуръонда айтилишича, баъзи одамлар ҳайвонлар каби ҳаёт кечиришади: «Улар баҳра оладилар ва ҳайвонлар каби ейдилар» (Муҳаммад, 12). Аммо инсон олий мақсад учун яратилгандир.

Аҳмоқ ейиш учун яшайди, оқил эса яшаш учун ейди, дейилади. Лекин бу ерда яна бир савол туғилади: оқил нима учун яшайди?

Яшашнинг ўзи мақсад эмас, балки у орқали инсон қандайдир олий мақсадга эришиши керак. Материалистлар бу саволга тўлақонли жавоб бера олмайдилар. Имон келтирганлар эса шундай дейдилар: инсон Яратганни таниш, Унга ибодат қилиш учун яшайди.

Агар аҳмоқ ейиш учун яшаса, оқил яшаш учун ейди, мўмин эса, Аллоҳга ибодат қилиш учун яшайди.

Қуръон бу ҳақиқатни аниқ ва равшан баён қилади: «Мен жин ва инсларни фақат Менга ибодат қилишлари учун яратдим. Мен улардан ризқ истамайман ва уларнинг Мени озиқлантиришларини ҳам истамайман. Албатта, Аллоҳ ризқ берувчидир, куч-қувват эгасидир» (Зорият, 56-58).

Бутун коинот — осмонлару ерлар, ҳамма нарса фақат битта сабаб учун яратилган: инсон Яратганни таниши учун. Бу таниш — ҳар қандай ҳидоятнинг калити ва барча яхшиликларнинг очқичидир.

Аллоҳ таоло шундай дейди:
«Аллоҳ етти осмонни ва уларга ўхшаш ерни яратди. Уларнинг орасида фармон тушади, шундайки, сизлар Аллоҳнинг ҳар нарсага қодир эканлигини ва Унинг ҳамма нарсани илми билан ўраб олганини билиб оласизлар» (Талоқ, 12).

Шайх Юсуф Қаразовий

https://t.me/tuhur

Ақлнинг моҳияти ва унинг ўрни

Иброҳим Ҳарбий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳдан нақл қилишича, у киши: ақл, бу - ғариза (инстинкт), деганлар. Ҳудди шундай гап Ҳарбий Муҳасибийдан ривоят қилинган. Муҳасибийдан яна: ақл, бу – нур, деган ҳам нақл қилинган. Бошқа олимлар: ақл, бу – қувват, маълумотларнинг ҳақиқатини ажрата олиш қобилияти, деган бўлсалар, яна бир тоифа уламолар: ақл, бу - зарурий илмларнинг бир тури, масалан, жоиз нарсаларни жоиз деб билиш, имконсиз нарсаларни имконсиз деб билиш илми, деганлар. Яна бошқа тоифа олимлар томонидан: ақл, бу – нозик гавҳар, у шаффоф жисм, деб айтганлар ҳам бор.
Аъробийдан ақл нимадур?-деб сўрадилар. Аъробий: тажриба билан топган нарсам, деган экан.
Билингки, бу борадаги энг ҳақиқатга яқин гап шуки, ақл деб номланмиш нарса исми жиҳатидан тўртта маънога нисбатан ишлатилади. Биринчиси, васфга, қайсики, агар инсон ундан ажраса ҳайвондан фарқи бўлмай қолади. Инсон айнан оқиллик васфи ила назарий илмларни қабул қилиш, ақлий меҳнат фаолиятини бажариш қобилиятига эга бўлади. Ақл, бу – ғаризадир, у қалбга тушган нурдир, у билан нарсаларни идрок қилади, деганларнинг таърифида айнан мана шу нарса ирода қилинган.
Иккинчиси, инсон табиатига жойланган зарурий илмга ҳам ақл сўзи ишлатилади. Жоиз нарсаларни жоиз, имконсиз нарсаларни имконсиз деб билиш каби. Учинчиси, тажриба орқали хосил қилинган илмларга ҳам ақл номи ишлатилади. Тўртинчиси, инсонни дунё лаззатларига даъват этувчи шаҳватидан тийиб турувчи ғаризий қувватига ҳам ақл сўзи ишлатилади.
Одамлар ушбу тўртта ҳолатдан асосан иккинчисида, яъни зарурий илмларни билиш борасида бир-бирларидан фарқ қиладилар.
Ақл сўзининг келиб чиқиши борасида тўхталадиган бўлсак, Саълаб раҳимаҳуллоҳ: ақл, асли ман қилиш сўзидан олинган, деган. Масалан, عقلت الناقة , (туяни боғладим). Яъни, туяни юришдан ман қилдим.
Ақлнинг ўрни борасида уламолардан турлича фикрлар нақл қилинган. Фазл ибн Зиёд раҳимаҳуллоҳ Аҳмад раҳимаҳуллоҳдан: ақлнинг ўрни димоғдир, деган гапни нақл қилганлар. Бу гапни Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ҳам айтганлар. Аксар уламолар эса, ақлнинг макони қалбдир, дейишган. Имом Шофеъий раҳимаҳуллоҳдан ҳам шундай гап ривоят қилинган. Улар бунга Аллоҳ таолонинг: (уларнинг қалблари бўлсаки, у билан ақл юргизсалар) оятини далил қилганлар.

https://t.me/tuhur

Ваҳб ибн Мунаббиҳ раҳимаҳуллоҳ айтадилар: Аллоҳ таолонинг пайғамбарларига нозил қилган нарсаларининг ичида шуни топдимки, албатта шайтон учун оқил мўминни адаштиришдан кўра қийинроқ нарса йўқ. Юзта жоҳилни йўлдан уриб, уларнинг елкасига миниб олиб, ўзи хоҳлаган томонга уларни бошлаб кетиш шайтон учун битта оқил мўминни йўлдан оздиришдан осонроқдир.
Ваҳб яна айтадилар: тоғни битта-битта харсанг тошга ажратиб парчалаш шайтон учун битта оқил мўминни йўлдан оздиришдан осонроқ ишдир. Чунки, оқил мўмин шайтон учун тоғданда қаттиқ, темирдандан мустаҳкам бўлади. Ҳар қанча уринсадан, уни ўз ҳийласига юргизишга қодир бўлмаганидан сўнг: ё вайлато, бу қандай куч бўлдики, уни енга олмасам, дейди ва жоҳилнинг олдига кетади. Уни осонлик билан ўз тузоғига тушуради. Натижада, бошқарувни ўз қўлига олиб уни турли шармандаликларга ва жиноятларга бошлайди. Охир оқибат шу дунёнининг ўзида турли туман жазоларга мубтало қилади.
Шунинг учун, икки киши бир хил ибодатни адо этар экан, агар уларнинг бири оқил, иккинчиси жоҳил бўлса, ибодатларининг орасидаги фарқ ҳам мағриб билан машриқчалик, балки унданда каттароқ бўлади.

https://t.me/tuhur

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у киши айтадилар: мен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни шундай деганларини эшитганман: “Аллоҳ таоло энг аввал яратган нарса қаламдир. Сўнгра сиёҳни яратди, сўнгра унга: “ёз”, деди. Нимани ёзай?- деди қалам. Бўлган нарсаларни ва қиёмат кунигача бўладиган ҳамма нарсани ёз, деди. Сўнгра, ақлни яратди ва унга: “Қудратим билан қасам ичаманки, мен сени Ўзим яхши кўрган бандамга комил қилиб бераман, Ўзим ёмон кўрган бандамга ноқис қилиб бераман”, деди.

https://t.me/tuhur

Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у киши Оиша разияллоҳу анҳонинг ҳузурларига кириб: Эй мўминларнинг онаси! Бир киши кечаси кўп ухлайди, кам намоз ўқийди, бошқа киши эса, кўп намоз ўқийди ва кам ухлайди. Қайси бири сизнингча энг яхшиси?-деб сўради. Оиша разияллоҳу анҳо: мен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан сиз сўраган нарсани сўраганимда, у зот: энг ақли расоси яхши, деганлар. Шунда мен: Ё Расулуллоҳ, мен сиздан уларнинг ибодатлари ҳақида сўраяпман, дедим. Шунда у зот: Эй Оиша, улар қиёматда ақлларидан сўраладилар, ким ақллироқ бўлса, ўша киши дунё ва охиратла энг афзалидир – деб жавоб бердилар, дедилар.

https://t.me/tuhur

Набий алайҳиссаломдан шундай ривоят қилинган:
«Қабрда ушбу учта ишдан бирини қилган кишигагина азоб бўлади: ғийбат, чақимчилик ва бавлига эътиборсизлик».
Аллоҳдан паноҳ тилайлик ва бировларни ғийбат қилишдан, одамларнинг гапларини бошқаларга етказиб чақимчилик қилишдан ҳамда бавл қилганда баданимиз ва кийимимизга тегишидан сақланайлик. Чунки мазкур амаллар бандани Раҳмондан узоқлаштириб, шайтонга яқинлаштиради, жаннатдан тўсиб, дўзахга элтади.

https://t.me/tuhur